van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Het strijdtoneel rechtstaal 16
burger, een kwetsbare groep, het meeste last. Als hij zich al aan de tekst van een
regeling of een bijgeleverde uitleg waagt, zal hij moeite hebben deze te begrijpen en
daardoor slecht in staat zijn zijn rechten te verzilveren. Daarom kan men stellen dat de
overheid een democratische plicht heeft om leesbaar te schrijven. 44 In dezelfde geest
noemt Schendera kosten, leed en onrecht als de gevolgen van moeilijke rechtsteksten. 45
Kosten zijn er voor de benadeelde burger, maar ook voor de gemeenschap die de
ongelijkheid op enige manier zal willen compenseren. Het is niet bevorderlijk voor het
vertrouwen in de rechtsstaat als alleen hooggeschoolde burgers en burgers met het geld
om expertise in te kopen hun rechten kunnen verwezenlijken.
Daarnaast werkt de taal van wettelijke regelingen ver door in de maatschappij. Zij
komt terecht in lagere regelingen en allerlei mededelingen van de overheid en vindt ook
buiten de overheidssfeer navolging. 46 Het is dus aannemelijk dat heldere, leesbare taal
in de wet de hele machinerie van de democratische rechtsstaat soepeler doet lopen.
Begrijpelijk recht wordt vooral geassocieerd met de beginselen rechtszekerheid en
legaliteit, het laatste vaak in de gedaante van lex certa. 47 Maar als argument is het
beroep op een algemeen rechtsbeginsel minder geschikt. Beginselen stellen geen harde
grenzen. Is het bijvoorbeeld niet genoeg dat wet en rechtspraak openbaar zijn en de
overheid aan de wet is gehouden? Wat is een duidelijke wet? Misschien niet meer dan
een zorgvuldig afgebakende wet en dat uitgangspunt staat leesbaarheid weer eerder in
de weg. 48 Hier dient zich een kwestie aan die groepsbelangen overstijgt: wie kiest de
standaards?
In de praktijk eigenen juristen zich het monopolie op standaards toe – nadat de
wetgever heeft gesproken, dat spreekt vanzelf. 49 Een monopolie is wel zo gemakkelijk.
Men kan dan bijvoorbeeld besluiten om rechtstaal als objectief gegeven te beschouwen,
waarna toegankelijkheid alleen nog een didactisch vraagstuk is. 50 Op kritiek van buiten
plegen juristen defensief te reageren. Niet alleen tegenover taalkundigen. De laatste
jaren kwam de defensieve reflex sterk naar voren, toen psychologen en sociologen in
het openbaar de taakopvatting van de (straf)rechter bekritiseerden. Een goed voorbeeld
44
Penninckx 1992, voorwoord (geen paginanummer).
45
Schendera 2004.
46
Penninckx 1992, voorwoord (geen paginanummer).
47
Volgens Witteveen 1988 en Visser 2009 houdt lex certa in dat men de wet moet kunnen begrijpen.
48
Nolta 1979, p. 29-30.
49
Vergelijk de aanspraak op autonomie, Fish 1994, eerder besproken in §1.1.
50 Christensen 2001.