van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Het strijdtoneel rechtstaal 15
In een artikel uit 1994 over het beoordelen van tekstkwaliteit stelt de taalkundige
Jan Renkema dat een tekst geen ‘goede tekst’ is, als deze a) alleen de doelen van de
schrijver verwezenlijkt of b) alleen is afgestemd op de behoeften van de lezer. 42 Een
‘goede tekst’ is dus een compromis waarvoor beiden moeten inleveren. Hier zou het
receptiemodel in de tweede fase twee synchrone tekstvarianten onderscheiden: een die
de bedoelingen van de schrijver realiseert en een die dat niet doet. Ik stel voor dat de
eerste variant in het recht niet thuishoort. Anders gezegd, Renkema’s ‘goede tekst’ gooit
twee diachrone data op een hoop: het eindproduct van de schrijver en de tekst als
tegenspeler van de lezer. Dit is een zinvol onderscheid, want wat de lezer ziet verschilt
hemelsbreed van wat de schrijver in zijn werk meende te stoppen. Door beide
synchroon aan één criterium af te meten dwingt Renkema de juridische schrijver elke
aanpassing als een verlies te zien, als een afbreuk aan zijn doelen, en omdat de schrijver
een verantwoordelijke jurist is, kan hij zich dat zelden veroorloven. De vraag zou dan
ook moeten zijn: hoe kan de schrijver zijn doelen in de eerste fase zodanig uitbreiden,
dat de latere interactie in de tekst-lezerfase soepeler zal verlopen. Een stap vooruit in
plaats van een vruchteloze vete.
1.3 Het maatschappelijk belang
Sommige groepsbelangen overlappen het algemeen belang. Zo heeft de samenleving
uiteraard baat bij nauwkeurige, gezaghebbende rechtsteksten, al is daarmee niet gezegd
dat elk beroep op nauwkeurigheid of gezag terecht is. Ook is het een goede zaak voor de
samenleving als overheidsmachten zich in het kader van hun legale gezag openstellen
voor controle met toegankelijke wetten en heldere rechterlijke motiveringen. 43 Minder
vanzelfsprekend is het weidse beroep door de bestrijders van moeilijke taal op het
algemeen belang in de vorm van rechtsbeginselen of van ‘de democratie’. Hoewel het
vaak vooral een strategische bedoeling heeft, hoeft zo’n beroep echter niet inhoudsloos
te zijn.
Democratie is een systeem dat er vooral ook voor moet zorgen dat minderheden en
kwetsbare groepen aan hun trekken komen. Van moeilijke taal heeft de laaggeschoolde
42 Renkema 1994.
43 Al te veel inzicht in de gedachtengang van de rechter is misschien ook weer niet goed. Melai bedenkt in
zijn noot bij HR 10 oktober 1972, NJ 1973, 458 dat het uiteenzetten van bedenkingen in de motivering
niet aan acceptatie en gezag zal bijdragen. Resolute autoriteiten wekken meer vertrouwen.