van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Het strijdtoneel rechtstaal 14
voor heldere taal. 36 Een van hen, Joseph Kimble, zet zijn betoog kracht bij door een
reeks onderzoeken op te sommen waarin proefpersonen eenvoudige herformuleringen
van allerlei rechtsteksten ook inhoudelijk beter begrepen. Soms een beetje, soms
spectaculair beter, steeds statistisch significant. 37 Laaggeschoolden zouden overigens
het meeste profiteren van eenvoudigere taal. 38 Het is onmogelijk uit al deze resultaten
een eenduidige conclusie te trekken, zeker voor de Nederlandse situatie. Daarvoor is
nader empirisch onderzoek nodig. Het is mij dan ook niet duidelijk waar Schendera de
bewering op baseert dat in elke rechtscultuur dertig procent begripsverbetering haalbaar
is enkel door de tekst in eenvoudiger taal te herschrijven. 39 Mogelijk denkt hij aan het
aandeel juridisch simpele zaken, maar ik vraag me af of voor een gestresste leek de
woorden ‘juridisch’ en ‘simpel’ wel in één zin passen.
Nader empirisch onderzoek vergt een theoretisch kader. Als uitgangspunt kunnen
receptiemodellen dienen uit bijvoorbeeld de tekstwetenschap, de cognitiepsychologie of
de semiotiek. 40 Praktische betekenis krijgt zo’n onderzoek pas in samenhang met een
begripsnorm: hoeveel worden proefpersonen geacht te begrijpen? Wat receptiemodellen
gemeen hebben is dat de rol van de schrijver is uitgespeeld, zodra de woorden op papier
staan. Er zijn twee hoofdrolspelers over: tekst en lezer. De mate waarin een tekst
aansluit bij de geadresseerde is een zelfstandige kwaliteitsindicatie, die zich niet laat
wegstrepen tegen een andere maatstaf, zoals juridisch gehalte. In dat opzicht laat de
situatie zich vergelijken met die in de rechtshulp, waar men het succes van een advies
afmeet aan enerzijds de vakmatige kwaliteit, anderzijds de mate waarin de cliënt het
advies aanvaardt. Ik vraag me af of de zelfstandige waarde van toegankelijkheid
voldoende leeft bij rechter en wetgever. 41 Uit het gefaseerde receptiemodel (schrijver-
tekst, daarna tekst-lezer) valt af te leiden dat een directe tegenstelling tussen precisie en
toegankelijkheid niet nodig is. Dat wil ik tot slot van deze paragraaf illustreren aan de
hand van een betoog waarin een minder genuanceerd model wordt gebruikt.
36
In de VS, het VK en, in weerwil van de naam, daarbuiten is de ‘Plain English’-beweging omvangrijk en
zeer actief.
37
Kimble 1996.
38
Schendera 2004.
39
Schendera 2004.
40
Christmann 2004 werkt de wisselwerking tussen de rechtstekst en de psychologie van de lezer uit in
een onderzoeksmethode die, na enig snoeien in het psychologische en taalwetenschappelijke vakjargon,
zeker bruikbaar lijkt.
41
Vooral de wetgever is aan zet. Schendera 2002 laat zien hoe juist in deze receptietheorie definities van
begrijpelijk recht altijd politiek geladen zijn. Normering is een politieke keuze. Niet normeren ook.