van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Het strijdtoneel rechtstaal 13
nu eenmaal ongelijk verdeeld. Aan de andere kant kan geen samenleving functioneren,
als iedereen die een regel niet begrijpt deze straffeloos mag negeren. Waar ligt dan de
grens? Moet vijftig procent van de volwassen bevolking het geldende recht kunnen
lezen? Of iedereen met minimaal VMBO-t al het recht dat hem direct aangaat? Dit lijkt
mij een politieke keuze, maar een die wel op de agenda hoort te staan.
Stel dat zo’n beslissing is genomen en dat de taal na verloop van tijd zo
toegankelijk wordt als vereist voor de gekozen maatstaf. Dan nog is werkelijk begrip op
het gewenste niveau niet gegarandeerd. De inhoud van de teksten kan nog steeds even
moeilijk zijn. Laat ik, alvorens dit uit te werken, vooropstellen dat een toegankelijke
formulering hoe dan ook voorwaarde is voor beter begrip. Een heldere tekst is in elk
geval leesbaar geschreven. 30 Daaronder, daarbinnen, speelt zich echter een andere strijd
af. Los van de bewoordingen is het voor buitenstaanders sowieso al moeilijk om de
esoterische concepten van het recht te volgen. Er zijn meerdere onderzoeken gedaan
naar het effect van eenvoudig herschrijven op beide niveaus van begrip, vooral in het
common law gebied. De uitkomsten verschillen sterk. Nederlandse onderzoekers
vonden dat gewone burgers een leesbaar herschreven vonnis inhoudelijk niet beter
begrepen, terwijl zij zelf dachten van wel. 31 Insignificante verbeteringen traden op in het
eerste Amerikaanse experiment met geschreven juryinstructies; kleine, niet statistisch
geëvalueerde verbeteringen bij het herformuleren van een deel van een Zweedse
arbeidswet. 32 In 1994 kwam Martin Cutts tot het resultaat dat ook rechtenstudenten een
herschreven wettekst naar eigen zeggen veel beter konden volgen, hoewel de scores op
controlevragen te weinig uiteenliepen om er conclusies aan te verbinden. 33 Het
Amerikaanse experiment van Charrow & Charrow heeft veel navolging gevonden, vaak
wel met positieve uitkomst. 34 Dit mondde uit in modellen en taaladviezen, die
mondjesmaat ingang hebben gevonden. 35 Waar de Amerikaanse juridische
gemeenschap als geheel terughoudend blijft, kiest een groep juristen zonder reserve
30
Schendera 2004 noemt de gebruikte taal ‘das Verstehen ermöglichende oder erschwerende Potential’.
31
De Poot, Verkuylen & Malsch 2007.
32
Charrow & Charrow 1979; Gunnarsson 1984.
33
Cutts 2000. (Bekender werd een tussenstand van het onderzoek die Cutts als discussiestuk publiceerde:
Cutts 1993.) Het commentaar van de deelnemers was nog leerzamer dan het onderzoek. Sommigen
betwijfelden of de nieuwe versie – opgesteld met ervaren juristen – gezien de taal wel correct kon zijn,
enkelen maakten bezwaar tegen vereenvoudiging, omdat er minder emplooi voor juristen zou overblijven.
34
Lieberman & Krauss 2009; Tiersma-jury.
35
Elke staat heeft zijn eigen model voor jury-instructies, de meeste zijn in de loop van de tijd
vereenvoudigd. Een relatief populair advies is het gratis beschikbare Tiersma 2006.