van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Het strijdtoneel rechtstaal 12
van elke gangbare uitkomst de optimale reactie is. 25 Dat de gebruikte taal blijk geeft van
autoriteit helpt daarbij. Men kan daarom moeilijk zeggen dat de ontvreemding van het
probleem door juristen de burger per se benadeelt. Bovendien voelt deze vaak de
behoefte om voor zijn probleem een officiële status te zoeken. Dat is immers een
erkenning, een bevestiging, zoals een medische diagnose persoonlijke klachten
promoveert tot ziektebeeld.
Toch is er op een andere manier wel sprake van verlies door de ontvreemding. In
het proces gaat betekenis verloren en komt er betekenis bij. 26 In die zin is het probleem
zoals de juristen dat zien een ander dan het oorspronkelijke probleem van de burger.
Oorzaken zijn het juridische begrippenkader, dat alleen bepaalde aspecten van de
werkelijkheid opneemt en herrangschikt, en de rechtstaal met haar eigen systeem van
referenten en connotaties. Ten minste ten dele refereert de juridische versie meer aan het
recht zelf dan aan de situatie van de burger. Hoewel voortdurende interactie met de
werkelijkheid een teken is van levend recht, vind ik het moeilijk om daar geen
doelverschuiving in te zien. Het recht blijft immers allereerst een instrument. 27
Uitsluiting en vervreemding gebeuren bijna ongemerkt. Ideologische oppositie
tegen ontoegankelijkheid daarentegen trekt bewust de aandacht. Zij beroept zich vrijwel
altijd op één stelling: burgers hebben een absoluut recht om op hen gerichte juridische
teksten te begrijpen. Pleitbezorgers van deze stelling, waaronder ook juristen, schuwen
grote woorden niet: geen volk mag onderworpen zijn aan wetten die het niet begrijpt;
uit het wezen van de democratie volgt dat recht verstaanbaar moet zijn; ontoegankelijke
rechtstaal is een ‘geschonden sociaal recht’; begrijpelijkheid staat op één lijn met
rechtszekerheid. 28 De rechtssocioloog Bruinsma trekt zelfs de onzalige parallel tussen
rechtspraak en een bedrijf met klanten. 29 Pas je taal aan, want de klant is koning.
Daarmee doet hij zowel overheid als burgers te kort. Op dit laatste voorbeeld na zijn het
sympathieke standpunten, maar tamelijk ongrijpbaar. Wat is ‘begrijpelijk’? Wie zijn in
dit verband ‘het volk’? Totaal begrip door iedereen is een illusie, bevattingsvermogen is
25 N. Luhmann, Legitimation durch Verfahren, Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag 1983, p. 37-38 en
114-118.
26 Dreissen 2007, p. 178. Vergelijk het Italiaanse gezegde ‘traduttore, traditore’, [een] vertaler [is een]
verrader.
27 Goal displacement (doelverschuiving): het instrument wordt zelfstandige eindwaarde, het middel wordt
doel, Merton 1957.
28 Achtereenvolgens Klein 2001 (psycholinguïst); Wesel 2004 (rechtshistoricus); Van Ginneken 1928, p.
25 (taalkundige); Schendera 2004 (kennistheoreticus).
29 Bruinsma 2000.