van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Het strijdtoneel rechtstaal 11
geen excuus voor ontoegankelijke teksten, maar wel een mogelijk struikelblok. Op dit
punt valt erg veel te winnen, want door te zoeken naar een eenvoudige uitleg maakt een
schrijver moeilijke materie ook voor zichzelf inzichtelijk. Andersom raakt hij in een
doolhof van kronkelzinnen de weg kwijt, net zo goed als zijn lezers.
Wat blijft er na deze afwegingen overeind? Wetgever en rechter hebben een
gerechtvaardigd belang bij een efficiënte vaktaal die autoriteit uitstraalt, ook als dat
betekent dat buitenstaanders voor hen onbekende vaktermen tegenkomen en dat de taal
daardoor een formeel karakter krijgt. Sociale mechanismen tussen juristen onderling
zouden de toegankelijkheid van rechtstaal niet negatief mogen beïnvloeden, maar dat
gebeurt toch, zolang interne normen dat voorschrijven. Dit geldt zowel voor informele
conformeringsdruk als voor de formele controle op beslissingen door een hoger gerecht.
Het is de verantwoordelijkheid van alle betrokkenen om kritisch bij taalnormen stil te
staan. Voor sentimentele hechting aan vaktaaltradities is in de rechtspraak en a fortiori
in de wetgeving geen plaats. Ingewikkelde materie, tenslotte, is geen excuus voor
ingewikkeld taalgebruik. Aandacht voor heldere bewoordingen vergroot daarentegen
het inzicht van zowel lezer als schrijver.
1.2 Begrip en onbegrip
Natuurlijk krijgen burgers te maken met de keerzijde van het groepsbelang van juristen
in de vorm van buitensluiting. Buitensluiting raakt meer dan alleen sociale status. Als
een burger het probleem dat hij aanbrengt ziet worden overgenomen door juristen en het
vervolgens nauwelijks meer herkent, werkt dat vervreemdend. Hij kan de nieuwe
gedaante van het probleem niet rijmen met zijn eigen overtuigingen. In de psychologie
staat dit verschijnsel bekend als cognitieve dissonantie. Taal speelt op verschillende
niveaus een rol: als symbool, aspect en medium van de juridisering. Noodgedwongen
wijkt de individuele beleving voor de juridische overmacht. Om de cognitieve
dissonantie op te lossen past de burger zijn waarden en overtuigingen onbewust aan de
nieuwe situatie aan. 24 Het rechtsproces faciliteert de aanpassing door de burger de
sociale rol van ‘cliënt’, ‘partij’ of ‘verdachte’ toe te bedelen, een rol waarin aanvaarding
24 Een klassieke beschijving van cognitieve dissonantie in relatie tot het zelfbeeld is Aronson 1969.