van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Het strijdtoneel rechtstaal 10
onbesproken laten van de levering constitutum possessorium door de rechtbank in haar
vonnis waarvan beroep. Helaas belemmeren zulke taalkundige eigenaardigheden het
begrip van buitenstaanders. 21 Daarom mag een magistraat er niet aan toegeven. Voor de
opsteller van een wet, een bij uitstek niet-individuele tekst, is de neiging ronduit absurd.
Er zijn twee rechtvaardigende argumenten die in dit verband nog wel eens opduiken,
terwijl ze er eigenlijk niet mee te maken hebben: continuïteit en binding aan de wet.
Letterlijk citeren van de wet is zo nu en dan noodzakelijk, maar niet zo vaak dat het de
stijl van de tekst domineert. Verder schrijft geen beginsel of systematiek voor dat men
naast de boodschap ook een onnatuurlijke formulering voortzet. Eerder zou men kunnen
proberen de bewoording met behoud van de boodschap bij de tijd te brengen. Geen
overbodige luxe bij een tekstueel corpus dat generaties overspant.
Wetteksten en rechterlijke uitspraken zijn moeilijk te lezen, daar is bijna iedereen
het over eens. Niet over de oorzaken. Menig jurist gaat ervan uit dat het recht inherent
complex is en dat de rechtstaal die eigenschap reflecteert. Ter ondersteuning voert men
aan dat zelfs ervaren juristen het zelden eens zijn over het antwoord op een lastige
rechtsvraag: ‘twee juristen, drie meningen’. 22 Het recht is meerduidig, meerduidig is
moeilijk. Ik vind dat niet overtuigend. Ten eerste streeft het positieve recht wel degelijk
naar bepaaldheid. Anders zijn immers bevoegdheidstoekenningen, strafbaarheids-
bepalingen, instructies en waarborgen onbruikbaar. De rechtspraak past de regels
vervolgens toe op concrete rechtsvragen. Vaak zijn dan meerdere antwoorden mogelijk,
maar elk van die antwoorden hoeft in bepaaldheid niet onder te doen voor de toegepaste
regels. De dogmatiek kan zich veroorloven knopen te vlechten van tegenstrijdige
invalshoeken en ambivalente conclusies, de rechtspraak hakt knopen door. Ten tweede
is meerduidig niet hetzelfde als onbegrijpelijk. Integendeel, problematische materie
vraagt des te meer om een heldere schrijfstijl. Toegegeven, daar gaat het in de praktijk
van de rechtspraak regelmatig mis. Is de zaak technisch ingewikkeld, dan ligt
ontoegankelijk taalgebruik op de loer. Tijdgebrek, onvermogen, onzekerheid en zelfs
eigen onbegrip kunnen de rechter parten spelen. Uiteindelijk biedt een vage tekst dan
tenminste nog de suggestie van inzicht en diepzinnigheid. 23 Kortom, complexiteit is
21
Plug 2000, p. 30.
22
Deze uitdrukking kende ik alleen als schimpscheut, maar Ogorek 2001 voert haar aan als bewijs van
vakmanschap.
23
Van den Hoven & Plug 2009; Gommer 2008a, p. 65.