van der hart.pdf - DSpace at Open Universiteit

juridiaans. Het strijdtoneel rechtstaal 9
advocaat hem met succes wist te wraken. 16 Niemand heeft baat bij een ‘rechtspraaktaal’
die enkel de kloof verbreedt tussen juristen en justitiabelen, maar geïmproviseerd
afwijken van heersende normen is niet de manier om dat te corrigeren. De normen zelf
moeten bijgesteld. En daar kunnen rechters onder regie van de Raad voor de
rechtspraak, in het volle besef dat vele andere actoren en instellingen de normen mede
vormgeven, een structurelere aanzet toe geven dan zij tot nu toe hebben gedaan. Die
invloed hebben zij, als we de voormalige Haagse rechtbankpresident Wijnholt mogen
geloven. Hij beschouwt rechters namelijk als ‘taalleiders’ en hun taalgebruik als
richtinggevend. 17
Er is nog een aspect van het sociale veld dat vooral de rechtspraak beïnvloedt. In
de strafrechtspraak, maar in mindere mate ook elders, is één mechanisme zo sterk dat
het in de praktijk vaak vorm en inhoud van de rechterlijke motivering dicteert: het
handhavings- en bestraffingsmechanisme, de mogelijke vernietiging door een hoger
gerecht. In de juridische literatuur heet dit de controlefunctie van de motivering. Bezien
vanuit de hoofdfunctie, uitleg of ‘explicatie’, primair aan de betrokken partijen, vormt
de controlefunctie een perverse prikkel. 18 Zij heeft een funeste uitwerking op de lengte
van de motivering – wat er niet staat kan het hogere gerecht niet afschieten – en op de
taal, die wordt afgestemd op een gespecialiseerde doelgroep. Begrip door de primaire
adressanten verdwijnt uit beeld. Dit valt moeilijk te billijken. De verantwoordelijkheid
ligt aan beide einden van het proces, maar toch vooral bij de hogere, controlerende
rechter. Zo zou de cassatierechter ervoor moeten waken om niet onder de vlag van
formele toetsing eigenlijk de feitelijke overtuiging van de lagere rechter te bekritiseren,
wanneer deze eens uitgebreid en helder motiveert. 19
Drang komt vanuit de groep maar ook vanuit het individu zelf. Wie lange tijd met
gebruiken leeft, gaat zich er automatisch aan hechten. Vaktaal is daarop geen
uitzondering. Juristen ontwikkelen niet zelden warme gevoelens voor potjeslatijn,
belegen uitdrukkingen, lidwoordloze substantieven en werkwoordloze bijzinnen. 20 Zij
laven zich aan zinnen als: eiser in cassatie richt zijn tweede grief tegen het ten onrechte
16
Wraking: Rb Amsterdam 22 oktober 2010, NS 2010, 329; eindvonnis strafzaak: Rb Amsterdam 23 juni
2011, NS 2011, 225.
17
Wijnholt 1996.
18
Zo ook Gommer 2008a, p. 57, met verwijzingen naar andere auteurs.
19
Y. Buruma, noot nr. 4 bij HR 15 mei 2007, NJ 2007, 387; P.A.M. Mevis, noot nr. 1 bij HR 15 januari
2008, NJ 2008, 609.
20
Van Ginneken 1914, p. 221, spreekt van ‘liefhebberijtjes’ en ‘troetelkinderen’.