WAt VeRWACHten tuRKSe en MAROKKAAnSe VROuWen VAn Hun ...

HUISARTS & onDeRZoeK
WAt VeRWACHten tuRKSe en
MAROKKAAnSe VROuWen
VAn Hun HuISARtS?
resultaten van een focusgroepenonderzoek
m. AvonTS, L. mATHIJS L, S. De mAeSSCHALCK, m. DeveUgeLe
aCHtergrOND
allochtone patiënten ervaren een minder kwaliteitsvolle gezond-
heidszorg en voelen zich minder gezond dan autochtone patiënten.
verklaringen hiervoor zijn zowel in taal- als culturele verschillen
te vinden. Deze ongelijkheid in de gezondheidszorg heeft als
gevolg dat de gezondheidsuitkomsten van allochtone patiënten
slechter zijn dan die van autochtone patiënten. Onderzoek heeft
uitgewezen dat (een deel van) de oplossing ligt in het verbeteren
van de arts-patiëntcommunicatie. Binnen dit onderzoeksgebied
valt op dat oudere vrouwen vaak niet bereikt worden en er
dus weinig geweten is over hoe zij de relatie met hun huisarts
beleven.
DOeL
in dit onderzoek wordt nagegaan wat allochtone vrouwen verwachten
op het gebied van consultstijl, informatieverstrekking en
gedeelde besluitvorming (shared decision making).
metHODe
We organiseerden een focusgroep met marokkaanse vrouwen in
Deurne en een focusgroep met turkse vrouwen in mol. Deze vrouwen
werden gerekruteerd respectievelijk uit een huisartsenpraktijk
en uit een lokale vrouwenorganisatie. De focusgroepen werden
gemodereerd door vrijwilligers die vooraf een korte training hadden
gekregen en die de moedertaal van de deelneemsters beheersten.
telkens was een assistent-moderator aanwezig die de discussie
vertaalde voor de observatoren; deze vertaling werd ook opgenomen
en gebruikt als basis voor de analyse. Deze gebeurde door de
uitspraken van de deelneemsters te coderen volgens onderwerp
en deze codes samen te brengen in een overzichtelijke tabel.
370 Huisarts Nu november 2009; 38(9)
resuLtateN
De taal werd in beide groepen aangehaald als een belangrijke
bron van communicatieproblemen. algemeen waren deze vrouwen
tevreden over de relatie met hun huisarts, maar bleven zij toch
vaak met vragen zitten. De marokkaanse vrouwen hechtten
veel belang aan een zo kort mogelijke wachttijd en goede
medicatie, terwijl turkse vrouwen sneller doorverwezen zouden
willen worden.
BesLuit
er is een belangrijke taak weggelegd voor huisartsen en overheid
om te zoeken naar een oplossing voor het taalprobleem. verder
moeten huisartsen er bij de organisatie van hun praktijk enerzijds
voor zorgen dat de wachttijden beperkt worden en anderzijds dat
er voldoende tijd wordt uitgetrokken voor consultaties met niet-
Nederlandstalige patiënten.
M. Avonts, huisarts, praktijk de Bres deurne (geneeskunde voor het Volk);
l. Mathijs, ten tijde van het project werkzaam als haio in een groepspraktijk
in Mol;
S. de Maesschalck, huisarts, verbonden aan de vakgroep Huisartsgeneeskunde
en eerstelijnsgezondheidszorg, universiteit gent;
M. deveugele, psychologe, verbonden aan de vakgroep Huisartsgeneeskunde
en eerstelijnsgezondheidszorg, universiteit gent.
Avonts M, Mathijs L, De Maesschalck S, Deveugele M. Wat verwachten
Turkse en Marokkaanse vrouwen van hun huisarts? Resultaten
van een focusgroepenonderzoek. Huisarts Nu 2009;38:370-6.

HUISARTS & onDeRZoeK
InleIdIng
de laatste decennia is het aantal inwoners met verschillende
etnische achtergrond toegenomen, vooral in de grotere
steden. Het aantal allochtone patiënten wordt in de huisartsgeneeskunde
geciteerd als één van de oorzaken van verhoogde
werkdruk 1 . Allochtone patiënten ervaren de zorg als minder
kwaliteitsvol dan autochtone patiënten. Vooral het conservatieve
en afwachtende beleid is niet in overeenstemming met
hun ervaringen uit het land van herkomst. Ook voelen ze zich in
hun klachtenpresentatie vaak niet begrepen. Allochtonen voelen
zich ten slotte minder gezond dan nederlandse patiënten 2 ,
maar waarom is niet helemaal duidelijk.
de internationale literatuur vermeldt zowel taal als cultuur als
obstakels voor kwaliteitsvolle gezondheidszorg. een gebrek
aan goede communicatie is een belangrijke verklaring voor
de slechte toegang én de lage kwaliteit van de gezondheidszorg
voor etnische minderheden 3 . tal van studies tonen dat
als gevolg van de etnische achtergrond van de patiënt er een
aanzienlijke ongelijkheid is in de toegang tot de zorg, alsook
in de gezondheidsuitkomsten. Ook al is een deel van deze
ongelijkheden in de gezondheidszorg gerelateerd aan sociaaleconomische
variabelen, een kloof in de arts-patiëntrelatie
speelt hier een cruciale rol 4 .
Verschillende studies tonen dat consultaties met allochtone
patiënten anders verlopen dan bij autochtonen. Schouten
et al. maakten een overzichtsartikel over de moeilijkheden
bij interculturele medische communicatie 4 . de bevindingen
tonen aanzienlijke verschillen in het communicatieproces tussen
artsen en allochtone patiënten. Zo gedragen artsen zich
minder affectief (tonen minder empathie en houden minder
rekening houden met de gevoelens van de patiënt), terwijl de
tevredenheid van patiënten grotendeels juist bepaald blijkt te
worden door het affectieve gedrag van de huisarts 5 .
Ook Cooper stelt vast dat Amerikaanse artsen een andere
houding aannemen bij Afro-Amerikaanse patiënten 6 . Zo is
er minder non-verbale aandacht en minder empathie dan bij
blanke patiënten. de arts geeft ook minder informatie aan de
patiënt, spendeert minder tijd aan gezondheidsvoorlichting,
neemt minder tijd voor het beantwoorden van vragen van de
patiënt en redeneert in een nauwer biomedisch model. dit alles
leidt tot consultaties waarbij de arts veel dominanter overkomt
en een negatievere toon gebruikt dan bij blanke patiënten.
In nederland onderzocht men hoe allochtonen hun huisarts
ervaren en wat zij van hem verwachten. naast de kwaliteitseisen
die autochtonen ook stellen, blijken allochtonen andere
aspecten − zoals bejegening (gelijke behandeling), aandacht
voor de achtergrond van de migrant en aandacht voor taal- en
communicatieproblemen − te laten meewegen in de beoordeling
van de kwaliteit 7 .
In de literatuur vonden we weinig onderzoeken met Marokkaanse
en turkse vrouwen, mogelijk omdat zij gezien de taalbarrière
moeilijker bereikbaar zijn. Om hun verwachtingen te
verkennen kunnen juist omwille van de taalbarrière en vaak
ook het daaraan gekoppeld analfabetisme, focusgroepen een
meer aangewezen methode zijn dan vragenlijsten.
Wat is geKeND?
allochtone patiënten ervaren de zorg als minder kwaliteitsvol dan
autochtone patiënten.
Ze voelen zich in hun klachtenpresentatie vaak niet begrepen.
een gebrek aan goede communicatie is een belangrijke verklaring
voor de slechte toegang én de lage kwaliteit van de gezondheidszorg
voor etnische minderheden.
Wat is NieuW?
De bevraagde allochtone vrouwen vinden het erg belangrijk niet
te lang te moeten wachten in de wachtzaal.
Ze appreciëren het in hoge mate als een onafhankelijke vertaler
aanwezig is.
groepsactiviteiten, georganiseerd door de huisarts, vormen een
potentiële tool om deze vrouwen te bereiken met preventieve
boodschappen.
In het kader van een masterproef huisartsgeneeskunde gingen
we de verwachtingen van turkse en Marokkaanse vrouwen na
ten aanzien van hun huisarts op gebied van consultstijl, informatie-uitwisseling
en gedeelde besluitvorming.
MetHOde
er werd gebruikgemaakt van een kwalitatieve onderzoeksmethode,
namelijk focusgroepen.
Focusgroepen
We rekruteerden Marokkaanse en turkse vrouwen die niet in
België zijn geboren en het nederlands slecht beheersen. de
oorspronkelijke bedoeling was om enkel vrouwen van de eerste
generatie te selecteren, met als minimumleeftijd 45 jaar.
er werden twee focusgroepen georganiseerd: de rekrutering
van de Marokkaanse groep gebeurde vanuit een huisartsenpraktijk
in deurne, terwijl de groep turkse vrouwen uit een
lokale vrouwenorganisatie in Mol werd samengesteld.
Beide focusgroepen werden gemodereerd door een vrijwillige
moderator die vooraf een korte training had gekregen en de
moedertaal van de deelneemsters beheerst.
de onderzoekers waren aanwezig als observatoren. er was
tevens een assistent-moderator met dezelfde culturele achtergrond
als de deelnemers die mee observeerde en vertaalde
voor de onderzoekers. Voor de tweede focusgroep met turkse
vrouwen kon men niet tijdig een assistent-moderator vinden.
Alle gesprekken werden op geluidsband opgenomen alsook
de simultane vertaling van de assistent-moderator. Onmiddellijk
na de focusgroep volgde een debriefing. Hierbij maakten de
(assistent)-moderator en de onderzoekers een korte samenvatting
van de belangrijkste punten die door de deelnemers
werden aangehaald.
de voorlopige rapportering (een eerste samenvatting van de
focusgroep op basis van de analyse van de twee onderzoekers)
legden ze vervolgens terug voor aan de moderators voor feedback.
Op deze manier was het mogelijk om ondanks de taalverschillen
toch een betrouwbare dataverzameling te maken 8 .
Huisarts Nu november 2009; 38(9)
371

HUISARTS & onDeRZoeK
Vragen
In het begin of op het einde van de focusgroep vulde de
(assistent)-moderator met de deelnemers een vragenlijst in
over demografische gegevens, kennis van de nederlandse
taal en hun eigen gezondheidstoestand.
Op basis van de literatuur maakten we een overzicht van relevante
topics en zette deze om in enkele vragen voor de focusgroep.
Indien niemand spontaan reageerde, waren er tevens
bijvragen voorzien om de discussie op te wekken.
de volgende hoofdvragen kwamen aan bod tijdens de focusgroep:
∙ is er een specifieke ervaring die je hebt meegemaakt tijdens
een consult bij de huisarts die je is bijgebleven en waarom?
∙ wat is voor jullie een goede consultatie? Wat zorgt ervoor dat
jullie een goed gevoel hebben na de consultatie?
∙ welke informatie verwacht je van je huisarts tijdens een consultatie?
∙ wil je inspraak hebben in de beslissingen over jouw gezondheid?
Indien ja, hoe zou je dat dan het liefste zien?
∙ hoe denken jullie zelf over wat er verbeterd zou kunnen worden
bij een consult bij jullie huisarts en zien jullie zelf mogelijke
suggesties?
tijdens de eerste focusgroep werd snel duidelijk dat de vragen
op zich niet herkenbaar waren voor de deelnemers. de moderator
maakte daarom gebruik van herkenbare situaties die de
vrouwen uitnodigde tot reactie.
In de tweede groep werden deze situaties op voorhand opgemaakt
en besproken met de moderator. deze manier van
werken werd ook toegepast bij laaggeschoolden in een focusgroep
rond armoede.
Analyse
de analyse werd gebaseerd op de nota’s van de observatoren
tijdens de focusgroep alsook de debriefing én de transcriptie
van de vertaling door de assistent-moderator. de analyse van
de focusgroepen verliep als volgt 9 :
Tabel: Karakteristieken van de deelneemsters aan de focusgroepen.
372 Huisarts Nu november 2009; 38(9)
∙
∙
Karakteristieken (n=15)
∙
∙
∙
uitschrijven van de vertaling van de focusgroep;
nadenken over mogelijke codes door beide onderzoekers,
onafhankelijk van elkaar;
beide onderzoekers codeerden de focusgroep onafhankelijk
van elkaar;
de codes van beide onderzoekers werden vergeleken en alle
gezamenlijke codes samengebracht;
vervolgens werd nagegaan hoe deze items samengebracht
konden worden in bredere thema’s.
deze analyse werd door één van de onderzoekers uitgevoerd
en kritisch gelezen door de andere. elke onderzoeker deed
één analyse.
Het onderzoeksvoorstel werd goedgekeurd door het ethisch
comité van de universiteit gent.
ReSultAten
Demografische gegevens
er namen zes deelnemers aan de eerste focusgroep deel. tijdens
de focusgroep verliet één van de deelnemers het lokaal
vanwege haar onrustige baby. een andere deelneemster
behoorde niet tot de doelgroep, maar was de dochter van een
deelnemer. Zij woonde de focusgroep bij, maar vulde de vragenlijst
niet in. We verzamelden vier ingevulde vragenlijsten in
deze groep.
In de tweede groep namen zestien vrouwen deel aan de focusgroep,
van wie één later is binnengekomen. er waren drie deelnemers
die niet tot de doelgroep behoorden. In totaal werden
er in deze groep elf vragenlijsten ingevuld.
de karakteristieken van de deelneemsters zijn weergegeven
in de tabel.
Focusgroep
Hoe tevreden zijn de patiënten over hun huisarts?
de meeste deelnemers zijn zeer tevreden over hun huisarts.
Ze vinden het belangrijk een vaste huisarts te hebben en willen
niet veranderen (zelfs niet binnen dezelfde groepspraktijk).
Leeftijd Aantal jaren in België (n=14) Kennis Nederlands (max.= 12)* Gezondheid
20-30 jaar 2 0-10 jaar 4 0-4 11 Slecht 1
31-40 jaar 3 11-20 jaar 2 5-8 4 Matig 6
41-50 jaar 4 21-30 jaar 5 9-12 0 goed 7
51-60 jaar 4 31-40 jaar 3 Zeer goed 1
61-70 jaar 2
Hoogste diploma Beroep Positie
geen 4 geen/werkzoekend 14 Huisvrouw/gepensioneerd 13
lager onderwijs 5 Werkend 1 Werkt/onderwijs 2
Middelbaar 5
Hoger onderwijs 1
*Score gebaseerd op de beoordeling van vier aspecten (verstaan, spreken, lezen, schrijven) waarvoor telkens 0-1-2-3 gescoord wordt, respectievelijk voor de antwoorden
‘niet’-‘beetje’-‘voldoende’-‘goed’.

HUISARTS & onDeRZoeK
“Ik vind het belangrijk om steeds bij dezelfde dokter te komen.
Ik kom hier al negen jaar en ik vind het belangrijk dat ik steeds
bij dezelfde kom, dat ze mij kent. Zij kent mijn problemen
die ik vroeger heb gehad. Dus kan zij mij beter helpen bij de
andere zaken.”
Wat maakt dat een consultatie goed verloopt?
de Marokkaanse groep hecht veel belang aan niet te lang moeten
wachten, voldoende tijd tijdens de consultatie én een vertrouwensrelatie.
een goed consult omvat volgens hen steeds
een klinisch onderzoek (met bloeddrukmeting) en ‘goede’
medicatie. dit wordt omschreven als medicatie die bij hen past
en hen geneest. Bij doorvragen of het voorschrijven van medicatie
voor hen betekent dat een consultatie goed is, geven ze
aan dat een goed gesprek ook heel wat kan helpen.
de turkse groep hecht veel belang aan het taalprobleem, voldoende
tijd krijgen om zich uit te drukken en voldoende informatie
ontvangen, vooral over de bijwerkingen van medicatie.
“Dat is mijn handicap: ik kan het niet rechtstreeks tegen de
dokter zeggen, daar zit een derde persoon bij. Dat gaat van
mond tot mond en dat wordt dan op verschillende manieren
geïnterpreteerd.”
“Het is niet fijn om niet te weten wat je op dat moment overkomt
en niet te worden verteld waarvan er eigenlijk (belangrijke)
bijwerkingen kunnen optreden.”
Welke informatie wordt van de huisarts verwacht?
de Marokkaanse groep verwacht dat de huisarts spontaan
informatie geeft. Ze vertrouwen erop dat de arts juiste en voldoende
informatie geeft.
Iedereen beaamt zowel mondelinge, maar ook schriftelijke
informatie te wensen. deze laatste kan immers thuis door de
kinderen nagelezen en vertaald worden.
de hele groep zegt trouwens niet verlegen te zijn om meer
informatie aan de arts te vragen.
“Ik vind het wel belangrijk dat alles op papier is geschreven,
omdat ik niet alles begrijp en dan kunnen we dat thuis nog eens
door de kinderen laten vertalen.”
“Waarom ga je anders naar de dokter?”
“Je moet van de dokter niet verlegen zijn.”
de turkse vrouwen wensen informatie over de oorzaak van
hun klachten, waarbij hun verwachting is dat er vrij snel
technische onderzoeken worden gedaan om de oorzaak te
achterhalen. Ook informatie over chronische medicatie is
nodig, en er komt duidelijk naar voor dat dit invloed heeft
op de therapietrouw.
“Ik wil weten waarom, wil uitleg daarover, wil weten vanwaar
de pijn komt. [...]”
“Ik doe dat dan ook wel op regelmatige basis zodat ik de pijn
niet meer voel en dan stop ik daarmee, hoewel de dokter heeft
gezegd dat ik dat vermoedelijk heel mijn leven zal moeten blijven
innemen.”
Hoe belangrijk is gedeelde besluitvorming?
Alle Marokkaanse vrouwen geven aan dat ze het belangrijk
vinden om samen met de arts te overleggen. er wordt echter
een verschil gemaakt in ‘kleine zaken’ (bijvoorbeeld verkoudheid,
chronische medicatie) waarvoor geen overleg nodig is en
‘grote zaken’ (bijvoorbeeld nieuwe medicatie, ingrepen) waarvoor
wel overleg nodig is. Bij verschillende meningen tussen
de patiënt en de arts zullen ze de mening van de arts volgen.
Voor verwijzingen naar de specialist vertrouwen ze de huisarts.
de reputatie van de specialist vinden ze hierbij veel belangrijker
dan het ziekenhuis.
de turkse vrouwen geven aan dat ze graag hebben dat beslissingen
over hun gezondheid met hen besproken worden,
bijvoorbeeld als het gaat om het vragen van een ‘second opinion’.
de algemene indruk was echter dat ze hier nog niet veel
ervaring mee hebben. Bij verder doorvragen lijken ze de adviezen
van hun arts te aanvaarden, tenminste zolang ze hiervan
de gunstige effecten ervaren.
In beide groepen gaven de meeste vrouwen aan geen moeite
te hebben om vragen te stellen aan hun huisarts. toch merken
sommigen op dat er verlegenheid bestaat om met de arts in
discussie te gaan.
Hoe belangrijk is de religieuze kennis van de arts?
Alle Marokkaanse vrouwen waren het eens dat hun huisarts
al heel wat van de islam en de Marokkaanse cultuur kent. dit
appreciëren ze enorm. Ze vinden het trouwens veel beter als
de arts erover begint, dan dat ze dit zelf moeten aanbrengen
(bijvoorbeeld ramadan).
“De meeste dokters weten het wel al. Het zou wel fijn zijn als ze
hiermee zelf ook al kunnen rekening houden.”
Zou het niet veel makkelijker zijn om naar een Marokkaanse
arts te gaan? “Niet als dit een man is”, vertelt een van de vrouwen
uit ervaring. juist omdat dit dezelfde cultuur is, loopt dit
veel moeilijker dan bij een Belgische arts. Maar als ze naar een
vrouwelijke Marokkaanse arts kunnen gaan, zou alles veel vlotter
lopen.
In de turkse groep was de ervaring minder goed. Ze zijn wel
tevreden met de aanwezige religieuze kennis, maar zouden
het erg appreciëren als de arts hiermee spontaan zou rekening
houden. er is nog ruimte voor verbetering, vooral als het gaat
over vrouwspecifieke thema’s.
“Als je je eigen dochter meebrengt, is er soms schaamte
omdat er zaken zijn die je niet via je dochter aan de dokter
kan vertellen.”
Beide groepen stellen voor om hierover te overleggen tussen
arts en patiënt en samen te zoeken naar oplossingen voor bijvoorbeeld
medicatie-inname tijdens de ramadan.
Huisarts Nu november 2009; 38(9)
373

HUISARTS & onDeRZoeK
Wat kan er verbeterd worden aan
het huidige consultvoeren?
de Marokkaanse vrouwen zijn het snel eens over twee belangrijke
verbeterpunten: niet te lang moeten wachten én de aanwezigheid
van een onafhankelijke vertaler. Ook gaven ze tips
hoe artsen aan preventie kunnen werken.
Het lange wachten in de wachtzaal maakt dat ze vergeten zijn
wat ze wilden vragen. Het geeft hen ook vaak het gevoel dat
de arts hen vergeten is. Ze geven duidelijk aan dat ze weten
dat dit niet zo is, maar toch krijgen ze dat gevoel. Vooral omdat
ze niet zelf kunnen vragen wat er aan de hand is: waarom loopt
de arts achter, hoe lang gaat het nog duren?
“Als je zolang moet wachten, dan kun je gewoon niet meer
over de zaken die in je hoofd zitten, spreken omdat je ze tegen
dan door de frustraties allemaal vergeten bent.”
“De consultaties zouden heel wat beter worden als er vertaling
is”, zeggen ze unaniem. In de huidige situatie brengen
de meeste vrouwen hun dochters mee op consultatie. dit is
echter verre van optimaal. de vrouwen geven zelf aan dat
de dochters niet alles vertalen (wat bevestigd wordt door de
moderators die zelf voor hun moeders vertalen bij de arts). er
zijn ook heel wat onderwerpen waarover schaamte bestaat
tussen moeder en dochter, onder andere vrouwenzaken (uitstrijkje,
borstklachten,…). de vrouwen geven aan dat dergelijke
zaken niet aan bod kunnen komen als hun dochter mee
is. Het zou makkelijker zijn om een vriendin mee te brengen.
een onafhankelijke vertaler zou deze barrière echter helemaal
wegnemen.
“Ik vind het vervelend dat ik steeds iemand moet meebrengen
van familie of vriendenkring. Als er vertaling is, is er geen grens
tussen jij en de dokter. Je kunt alles vertellen. Anders is er altijd
een drempel omdat je gewoon niet alles kunt bespreken.”
de vrouwen uiten ook hun bezorgdheid dat ze hun kinderen
vaak van school moeten houden om met hen mee naar de arts
te gaan. dat is niet goed, maar zolang er geen tolk aanwezig is
op de praktijk, kunnen ze niet anders.
“Soms zijn er vrouwen die hun kinderen niet naar school laten
gaan om met hun moeder mee te gaan vertalen bij de dokter.
Dat is dan ook een probleem voor die kinderen omdat ze dan
achterlopen.”
Het feit dat ze nooit alleen op consultatie kunnen komen, vinden
ze ook een lastige zaak: “Als je ziek bent, moet je eerst
nog regelen dat iemand met jou naar de dokter kan.” Moest
er een vertaler op de praktijk aanwezig zijn, zou dit veel vlotter
verlopen.
de tolkentelefoon biedt voor hen geen oplossing omdat ze
enkel tijdens het telefoongesprek hun verhaal kunnen doen.
Als ze wat later in het consult opnieuw een vraag hebben, is
het al te laat.
374 Huisarts Nu november 2009; 38(9)
Zeker voor de Berberse taal is telefoontolken ontzettend moeilijk.
er bestaan immers verschillende dialecten die moeilijk te
begrijpen zijn zonder non-verbale duiding. Het lijkt hen heel
moeilijk om via de telefoon in het Berbers te vertalen.
Opmerkelijk was ook dat bijna alle vrouwen nederlandse les
volgden. “Maar”, zeiden ze in koor, “naar de bakker gaan is niet
hetzelfde als naar de dokter gaan. Om te zeggen waar het pijn
doet, moet je een taal al heel goed kennen en dat lukt ons niet
in het Nederlands.”
de turkse groep bracht ook het taalprobleem naar voor, maar
vroeg tevens een snellere doorverwijzing. een doorverwijzing
naar een specialist wordt gezien als een manier om sneller tot
een correcte diagnose en dus definitieve behandeling voor de
klachten te komen. uit de discussie over mogelijke remedies
voor het taalprobleem blijkt vooral de nood aan informatie in de
eigen taal; de deelneemsters hadden ook aandacht voor praktische
bezwaren en voor het feit dat er nog andere etnische
groepen zijn die hieraan behoefte hebben.
Hoe wordt het initiatief van de focusgroep beoordeeld?
de vrouwen vonden het initiatief van de focusgroep heel tof.
Ze zien dit als een ideale gelegenheid om preventieve activiteiten
te organiseren. Het aanbod van buurthuizen is hiervoor
geen oplossing. Als de arts iets organiseert, voelen ze zich
een beetje verplicht en laten ze alle andere taken liggen om
ernaartoe te kunnen gaan. Ook de mannen zullen veel sneller
toestemming geven om naar de arts te gaan dan naar het
buurthuis. en ze zijn ervan overtuigd dat wat de arts organiseert,
hen ook echt zal helpen.
“Als het georganiseerd wordt door de huisartsenpraktijk,
dan weet je dat je een afspraak hebt en kun je dit zo plannen.
Precies alsof je naar de dokter gaat, maar het is voor jezelf.
Het feit dat het bij de dokter is, kun je al je werk laten.”
BeSPReKIng
Kortere wachttijden en voldoende tijd
tijdens de consultatie
uit de Marokkaanse focusgroep kwamen enkele duidelijke
items naar boven die voor deze vrouwen erg belangrijk waren,
met name een beperkte wachttijd en de mogelijkheid om een
onafhankelijke vertaler ter beschikking te hebben. Als zij lang
moeten wachten voor zij bij de huisarts terechtkunnen, voelen
ze zich achtergesteld en behandeld als tweederangsburgers.
dit ligt dus zeer gevoelig en kan gevolgen hebben voor de vertrouwensrelatie
tussen arts en patiënt. de wachttijd kwam ook
ter sprake in de turkse focusgroep, maar kreeg een minder
hoge prioriteit als verbeterpunt. Wat wel leefde in deze groep,
was het gevoel anders behandeld te worden omwille van
hun afkomst, maar dan in relatie tot het te snel stellen van de
gemakkelijkheidsdiagnose ‘stress’.
gelijke behandeling was ook een belangrijk aandachtspunt
in nederlands onderzoek naar determinanten van kwaliteit
van zorg 7 . Het valt sterk te betwijfelen dat huisartsen bewust

HUISARTS & onDeRZoeK
zouden discrimineren, maar bejegening is een kwestie van
perceptie en dan maken kleine praktische zaken soms het
verschil. Patiënten niet te lang laten wachten en voldoende
tijd uittrekken voor elke consultatie getuigen zo van wederzijds
respect en dragen sterk bij tot wederzijds begrip, wat
belangrijke voorwaarden zijn voor onder andere een goede
therapietrouw 10 .
Onafhankelijke vertaler
de vraag om een onafhankelijke vertaler klinkt luid in beide
groepen. efficiënte communicatie en wederzijds begrip staan
of vallen immers met een voertaal die beide actoren beheersen.
Afgaande op de reacties van deze vrouwen mag het geen
verbazing wekken dat de hulpmiddelen die in de loop der
jaren met mondjesmaat ontwikkeld zijn (informatiekaarten met
afbeeldingen, telefonische tolken,...) nauwelijks of geen ingang
gevonden hebben in de dagelijkse praktijk. Ze kunnen immers
de interactie tussen arts en patiënt, met de zo belangrijke nonverbale
communicatie, niet vervangen. daardoor wordt er
meestal geopteerd voor de ‘minst slechte’ oplossing, namelijk
de familietolk, met al zijn beperkingen. Zoals Anderson et al.
suggereren, zal niet één specifieke interventie, gericht op het
verbeteren van interculturele communicatie, voor dé oplossing
zorgen 11 .
Nood aan groepsactiviteiten
een onderwerp dat niet actief bevraagd werd, maar toch heel
wat animositeit opwekte, was het gebrek aan groepsactiviteiten
voor vrouwelijke senioren. Ondanks alle inspanningen
blijft de drempel naar een initiatief als een buurthuis te hoog.
Hier kan het gezag van een arts, dat in deze gemeenschappen
nog sterk leeft, ten volle uitgespeeld worden: wat de arts
aanraadt, wordt minder als vrijblijvend ervaren, men voelt
zich er sneller toe verplicht en kan dit ook gemakkelijker verantwoorden
naar de omgeving toe. In Mol is men gestart met
een samenwerkingsplatform tussen de integratiedienst en de
seniorenwerking met als doel de activiteiten met autochtone
en allochtone senioren te bevorderen. deze werking staat
echter nog in de kinderschoenen.
Verschillen tussen de Turkse en
Marokkaanse focusgroep
een verschil tussen de twee focusgroepen was het belang dat
de turkse vrouwen aan een snellere verwijzing hechtten, terwijl
Marokkaanse vrouwen dit niet als problematisch ervoeren.
uiteraard moeten we voorzichtig zijn met de interpretatie van
deze bevindingen, aangezien het om een zeer kleine groep
gaat. We organiseerden immers maar één focusgroep van elke
origine. dit is het gevolg van de opzet van deze masterproef die
de bedoeling heeft nauw aan te sluiten bij de praktijkomgeving
van de haio. de eerste focusgroep bestond enkel uit patiënten
van een praktijk van geneeskunde voor het Volk. Hier wordt
volgens het forfaitair systeem gewerkt en bestaat de consultatieduur
uit twintig minuten. deze omgevingsfactoren kunnen
de globale patiëntentevredenheid die we in deze groep
aantreffen, verklaren. Mogelijk zijn de artsen in deze stedelijke
praktijk zich meer bewust van het belang van interculturele
communicatie vanwege het grotere aandeel allochtonen dan
in een Kempense gemeente als Mol. We hebben ons bijgevolg
beperkt tot het beschrijven van tendensen die zich in de loop
van deze discussies afgetekend hebben, zonder deze te willen
veralgemenen naar alle turkse en Marokkaanse vrouwen.
Moeilijk te bereiken doelgroep
toch is het belang van deze resultaten niet te onderschatten,
want we zijn erin geslaagd een groep patiënten te bereiken
die in de meeste grootschalige studies uit de boot vallen. de
moeite die een onderzoeker moet doen om deze doelgroep als
het ware te ‘strikken’, weerspiegelt zich in het feit dat we slechts
twee focusgroepen hebben kunnen organiseren en in het lage
deelnemersaantal van de eerste focusgroep. de samenvatting
van de demografische gegevens geeft aan dat het juist deze
patiënten zijn over wie nog zo weinig geweten is, zeker als het
gaat om belevings- en communicatieve aspecten.
Het lijkt ons dan ook aangewezen dat verder onderzoek bij
deze doelgroep gepland wordt en dat voor de rekrutering
nauw samengewerkt wordt met huisartsen en migrantenorganisaties
om een zo groot mogelijke groep aan te spreken en de
drempel tot deelname te verlagen.
BeSluIt
Allochtone patiënten ervaren de zorg als minder kwaliteitsvol
dan autochtone patiënten 3 . Ze voelen zich ook minder gezond.
dit is mogelijk een gevolg van de minder affectieve houding
van de arts, die ook minder informatie geeft en de allochtone
patiënt minder betrekt bij de consultatie. Het doel bij elke consultatie,
maar vooal bij interculturele consultaties, is te streven
naar wederzijds begrip en een optimale arts-patiëntrelatie. dit
is op zich niet zo ‘anders’, maar vraagt bij bepaalde doelgroepen
wel extra inspanningen van zowel de arts als de patiënt.
dit onderzoek geeft een overzicht van de voornaamste pijnpunten
vanuit patiëntenperspectief en doet suggesties voor
verbetering. We moeten echter voorzichtig zijn in het veralgemenen
van de conclusies gezien de beperkingen van ons
onderzoek. Onze conclusie is echter eenduidig: huisartsen
moeten zich meer bewust worden van de valkuilen van interculturele
communicatie en trachten om ook allochtone patiënten
meer te betrekken bij het consultatievoeren.
Literatuur
1 luijten M, tjadens F. Huisartsen in achterstandswijken. leiden: Research
voor Beleid, 1995.
2 Van lindert H, droomers M, Westert g. een kwestie (wereld) van verschil.
Verschillen in zelfgerapporteerde leefstijl, gezondheid en zorggebruik.
utrecht: nIVel, 2004.
3 nierkens V, Krumeich A, de Ridder R, van dongen M. the future of intercultural
mediation in Belgium. Patient Educ Couns 2002;46:253-9.
4 Schouten B, Meeuwesen. Cultural differences in medical communication:
a review of the literature. Patient Educ Couns 2006;64:21-34.
5 Schouten B, Meeuwesen l, tromp F, Harmsen H. Cultural diversity in
patient participation:the influence of patients’ characteristics and doctors’
communicative behaviour. Patient Educ Couns 2007;67:214-23.
Huisarts Nu november 2009; 38(9)
375

HUISARTS & onDeRZoeK
6 Cooper l. delving below the surface. understanding how race and
ethnicity influence relationships in health care. J Gen Intern Med 2006;
21:S21-7.
7 el Fakiri F, Sixma Hj, Weide Mg. Kwaliteit van huisartsenzorg vanuit
migrantenperspectief: ontwikkeling van een meetinstrument. utrecht,
nIVel-nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg,
2000.
8 Morgan d, Krueger R. the Focus group Kit. Volume 1-6. Sage Publications,
1998.
376 Huisarts Nu november 2009; 38(9)
9 Ziebland S, McPherson A. Making sense of qualitative data analysis:
an introduction with illustrations from dIPex (personal experiences of
health and illness). Med Educ 2006;40:405-14.
10 Van Wieringen j, Harmsen j, Bruijnzeels M. Intercultural communication
in general practice. Eur J Public Health 2002;12:63-8.
11 Anderson l, Scrimshaw S, Fullilove M, et al. task Force on Community
Preventive Services. Culturally competent healthcare systems, a systematic
review. Am J Prev Med 2003;24:68-79.