slides

Psycho- en
neurolinguïstiek van
meertaligheid
Gastles Esli Struys
EhB, opleidingsonderdeel « Psycholinguïstiek » (Dr. H. Stengers)
20 maart 2013

Esli Struys
-assistent Prof. dr. Piet Van de Craen
(VUB)
-onderzoek in de experimentele
neurolinguïstiek
-breinontwikkeling meertalige kinderen
-contact:estruys@vub.ac.be
-slides:
homepages.vub.ac.be/~estruys/teaching.html
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 2

fMRI-onderzoek
-Neuroimaging
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 3

Overzicht les
1. Plaats van de neurolinguïstiek binnen de
taalwetenschap
2. Onderzoeksmethoden van de
neurolinguïstiek
3. Lokalisatie van taal in het brein
4. Lokalisatie van meerdere talen in het brein
5. Psycholinguïstische modellen van
meertaligheid
6. Cognitieve en neurostructurele effecten
van meertaligheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 4

Plaats binnen taalwetenschap
-studie van taalmateriaal
(gesproken / geschreven)
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 5
tegenover
-studie van processen die
hieraan ten grondslag liggen
–Productie, receptie en verwerving

Psycho- vs. neurolinguïstiek
-Studieobject gelijk: verwerking
van taal door de menselijke geest
(psychè)
-Methoden verschillend
– Psycholinguïstiek: studie van menselijk
(taal)gedrag (behavioural studies)
– Neurolinguïstiek: aanvankelijk studie van
verstoord (taal)gedrag na breinletsels
(klinisch), nu ook studie van breinactiviteit
(experimenteel)
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 6

Psycho- vs. neurolinguïstiek
-Gelijkaardige testbatterij
-Stimuli en responsen
-Beslissing (judgment task) over
stimulus, stimulus reproduceren,
spontane respons …
-Voorbeeld: lexicale decisietaak
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 7

woordentest.ugent.be
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 8

Psycho- vs. neurolinguïstiek
-Wat meten de verschillende
disciplines?
– Psycholinguïstiek: gedrag in de vorm van
reactietijden en percentage correcte
antwoorden (accuraatheid)
– Klinische neurolinguïstiek: verstoord gedrag
ten gevolge van hersenletsel
– Experimentele neurolinguïstiek: breinactiviteit
(waar? of wanneer?)
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 9

Onderzoeksmethoden van de
neurolinguïstiek
-Afasiologie (klinisch)
– Post-mortem autopsie
– Breinchirurgie (DCES)
-Neuroimaging (experimenteel)
– Invasieve neuroimaging
– PET, CT, …
– Non-invasieve neuroimaging
– MRI (waar?)
– ERP (wanneer?)
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 10

Onderzoeksmethoden van de
neurolinguïstiek
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 11

Onderzoeksmethoden van de
neurolinguïstiek
(f)MRI
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 12

Onderzoeksmethoden van de
neurolinguïstiek
Voordelen van fMRI
– Niet-invasief
– Maar niet voor claustrofoben en veel lawaai
– Goede spatiële resolutie (lokalisatievraag
beantwoorden, WAAR?)
– Maar slechte temporele resolutie
– Vaak gebruikt
– Maar kennis van statistiek en fysica vereist
– Afbeeldingen breinactiviteit
– Maar gemakkelijk verkeerd te interpreteren
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 13

Onderzoeksmethoden van de
neurolinguïstiek
-Controletaak
-Experimentele ta(a)k(en)
-Subtractiemethode
-Wat je ziet is dus altijd relatieve
en geen absolute breinactiviteit
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 14

Onderzoeksmethoden van de
neurolinguïstiek
EEG/
ERP
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 15

Lokalisatie van taal in het brein
-Grote hersenen (cerebrum)
–Cerebrale cortex
–Limbisch systeem
–Basale ganglia
-Kleine hersenen (cerebellum)
-Hersenstam
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 16

Lokalisatie van taal in het brein
-2 hemisferen
-4 kwabben
-gyri & sulci
–Centrale sulcus of fissuur (van Rolando)
–Laterale sulcus of fissuur (van Sylvian)
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 17

Lokalisatie van taal in het brein
-Frontale kwab
– Motorische cortex
– Spreekvaardigheid
-Temporele kwab
– Auditieve cortex
– Luistervaardigheid
-Pariëtale kwab
– Sensorimotorische cortex
-Occipitale kwab
– Visuele cortex
– Leesvaardigheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 18

Lokalisatie van taal in het brein
-1861, geboortejaar
neurolinguïstiek
-Pierre Paul Broca introduceerde
belangrijke vernieuwingen
– Mogelijk om taal in breinkronkelingen (gyri) te
lokaliseren
– Lateralisatie in de linkerhemisfeer
– Taal in de Linker Inferieur Frontale Gyrus
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 19

Lokalisatie van taal in het brein
-Carl Wernicke
-Regio van Wernicke
–Taalbegrip
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 20

Lokalisatie van taal in het brein
-Broca’s afasie
-Wernicke’s afasie
-Globale afasie
-Conductieafasie
-Transcorticaal motorische afasie
-Transcorticaal sensorische afasie
-Alexie
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 21

Lokalisatie van taal in het brein
-Ook andere regio’s betrokken:
–Cerebellaire afasie
–Subcorticale afasie
-Dynamische lokalisatie van
functie
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 22

Lokalisatie van taal in het brein
-Verschillen tussen lexicale (of
semantische) en grammaticale (of
syntactische) kennis?
– Mentaal lexicon
– Mentale grammaticale regels
-Ullmans Declaratief/Procedureel Model
-Verschillende systemen
langetermijngeheugen
– Declaratief of expliciet
– Procedureel of impliciet
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 23

Lokalisatie van taal in het brein
-Lexicon ~ expliciet
-Grammaticaregels ~ impliciet
-Verschillende lokalisatie
–Lexicon ~ linker temporeel
–Grammatica ~ linker frontaal en basale
gangliën
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 24

Lokalisatie van talen in het brein
-Wordt L2 op een andere plaats
verwerkt dan L1?
-Welke factoren verklaren individuele
variatie?
-Welke regio’s zijn betrokken bij typisch
activiteiten meertaligen?
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 25

Lokalisatie van talen in het brein
Source: Kim et al., 1997
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 26

Lokalisatie van talen in het brein
-Leeftijd van tweedetaalverwerving
(Age of acquisition)
-Taalvaardigheid (L1/L2 proficiency)
-Blootstelling (Exposure)
-Manier van verwerving (Manner of
acquisition)
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 27

Lokalisatie van talen in het brein
-Critical Period Hypothesis (CPH)
(Lenneberg, 1967)
– Is leeftijd van taalverwerving de belangrijkste
factor?
– Ja, voor L1. Nee, voor L2.
– Maar, ons brein verliest wel aan plasticiteit.
– Geen abrupte, maar geleidelijke overgang.
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 28

Lokalisatie van talen in het brein
-Lexicon versus grammatica (Ullman, 2001)
-Hypothese dat L2 grammatica
declaratief wordt opgeslagen door late
leerders
-Niet frontaal dus, maar temporaal
-Incorrecte veronderstelling, maar wel
verschil tussen lexicon en grammatica
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 29

Lokalisatie van talen in het brein
-Zolang lexicale kennis L1>L2
–Verschillen in omvang v breinactiviteit
–Verschillen in locatie v breinactiviteit
-Lexicale kennis L1=L2
–Neurale convergentie
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 30

Lokalisatie van talen in het brein
-Belang
contextuele
factoren
-Zoals
omgevingstaal
Bron: Perani et al., 2003
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 31

Lokalisatie van talen in het brein
Bron: Wartenburger et al., 2003
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 32

Psycholinguïstische modellen van
meertaligheid
-structurele overlappingen L1 & L2
in mentaal lexicon
-zijn woorden uit beide talen
actief bij woordherkenning?
–Language selective or language
nonselective access?
–Hoe kun je dit testen?
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 33

Psycholinguïstische modellen van
meertaligheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 34

Psycholinguïstische modellen van
meertaligheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 35

Cognitieve en neurostructurele effecten
van meertaligheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 36

Cognitieve en neurostructurele effecten
van meertaligheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 37

Cognitieve en neurostructurele effecten
van meertaligheid
-Meertaligen moeten constant
taalconflicten managen
– Onderdrukken items andere taal of switchen
tussen taal
-Daardoor zijn ze beter in
cognitieve controle
– Zelfs als de taal niets met taal
-Dit is een belangrijke vaardigheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 38

Cognitieve en neurostructurele effecten
van meertaligheid
Leren en het plastische brein
–Leren door connecties toe te voegen of
te verwijderen
–Leren door sterkte van de connecties te
veranderen
–Leren door connecties aan te maken
tussen nieuwe zenuwcellen
(neurogenese)
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 39

Cognitieve en neurostructurele effecten
van meertaligheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 40

Cognitieve en neurostructurele effecten
van meertaligheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 41
-increased grey matter
density in bilinguals
-correlates with AoA
and proficiency
-link with fluency?

Cognitieve en neurostructurele effecten
van meertaligheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 42

Cognitieve en neurostructurele effecten
van meertaligheid
Gastles Psycholinguïstiek
20-3-2013 Pag. 43