tvn 203 : ventilatie van woningen deel 2 : uitvoering en prestaties ...

DRIEMAANDELIJKSE PUBLICATIE – AFGIFTE : BRUSSEL X – ISSN 0577-2028 – PRIJSKLASSE : A9
WTCB
EEN UITGAVE VAN HET WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF
TECHNISCHE
VOORLICHTING 203
V
ENTILATIE VAN
WONINGEN
DEEL 2 : UITVOERING EN PRESTATIES
VAN VENTILATIESYSTEMEN
Maart 1997

TECHNISCHE
TECHNISCHE
VOORLICHTING
VOORLICHTING
V
ENTILATIE VAN
WONINGEN
DEEL 2 : UITVOERING EN PRESTATIES
VAN VENTILATIESYSTEMEN
Deze Technische Voorlichting werd voorbereid door de werkgroep Woningventilatie, in
opdracht van het Technisch Comité Hygrothermie, en in samenspraak met de Technische
Comités Verwarming en klimaatregeling, Sanitaire en industriële loodgieterij, gasinstallaties,
metalen dakbedekkingen, Akoestiek en Schrijnwerk.
Coördinator : P. Wouters (WTCB)
Samenstelling van de werkgroep Woningventilatie
Leden : J. Asselberghs (Bemal), J.P. Berlaimont (TC Hygrothermie en Akoestiek),
W. Borremans (Duco), J.C. Bouckaert (SOBINCO), A. Crémer (KVBG),
L. Dierickx (Stork), D. Ducarme (WTCB), D. Gobert (ATC), R. Jadoul
(Asea Brown Boveri), G. Michielsen (Aldes), F. Monsaert (Ventomatic-
FAT), A. Ogiers (Codumé), H. Raes (NVBB), P. Renson (Renson),
J. Uyttenbroeck (WTCB), P. Van Hooyweghen (Aralco), F. Van Hoydonck
(Lameco), J. van Wegen (ALCOA), T. Verhaegen (Ubbink), B. Wallyn
(Vlaamse Huisvestingsmaatschappij)
Redactie en technische begeleiding : L. Vandaele (WTCB), B. Vandermarcke (Hogeschool
voor Wetenschap en Kunst, Departement Architectuur Sint-Lucas), P. De Visscher
(WTCB).
Hebben tevens meegewerkt :
– C. Decaesstecker (WTCB) en E. De Freest vanuit het Technisch Comité Schrijnwerk
– L. Cassiman, E. Gruloos, J. Nouwynck en J. Schietecat (WTCB) vanuit het Technisch
Comité Verwarming en klimaatregeling
– K. De Cuyper (WTCB) en G. Wouters vanuit het Technisch Comité Sanitaire en
industriële loodgieterij, gasinstallaties, metalen dakbedekkingen
– B. Ingelaere (WTCB) vanuit het Technisch Comité Akoestiek.
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF
WTCB, inrichting erkend bij toepassing van de besluitwet van 30 januari 1947
Maatschappelijke zetel : Violetstraat 21-23 te 1000 Brussel
Dit is een publicatie van technische aard. De bedoeling ervan is de resultaten van praktijkonderzoek voor
de bouwsector te verspreiden.
Het, zelfs gedeeltelijk, overnemen of vertalen van de tekst van deze Technische Voorlichting is slechts
toegelaten na schriftelijk akkoord van de verantwoordelijke uitgever.
◆ TV 203 – maart 1997

2 VOORSCHRIFTEN VAN DE NORM NBN D 50-001
2.1 Doel en toepassing ................................................................... 5
2.2 Nodige ventilatievoorzieningen ............................................... 5
2.3 Uitgangspunten voor basisventilatie ........................................ 6
2.4 Uitgangspunten voor de intensieve ventilatie of spuiventilatie 7
2.5 Uitgangspunten voor de ventilatie van speciale ruimten ........
3 BASISVENTILATIE : VOORZIENINGEN VOOR DE LUCHTTOEVOER
12
3.1 Eisen van de norm NBN D 50-001 ......................................... 13
3.1.1 Eis 1 : ruimten waar toevoer van verse lucht verplicht is ...... 13
3.1.2 Eis 2 : debieten voor luchttoevoer .......................................... 13
3.1.3 Eis 3 : de wijze van toevoer .................................................... 13
3.1.4 Eis 4 : voorzieningen voor natuurlijke of vrije luchttoevoer.. 14
3.1.5 Eis 5 : mechanische luchttoevoervoorzieningen ..................... 17
3.1.6 Eis 6 : woonkwaliteit ............................................................... 17
3.1.7 Eis 7 : toegepaste materialen ................................................... 18
3.2 Bepaling van het luchtdebiet doorheen openingen ................. 19
3.2.1 Benaderende formule ............................................................... 19
3.2.2 Meting van de stromingskarakteristieken ‘C’ en ‘N’ ............. 19
3.2.3 Toepassing op kieren en grote openingen ............................... 20
3.2.4 Vuistregels ............................................................................... 21
3.2.5 Nettodoorlaatsectie van grotere openingen ............................. 22
3.3 Mogelijkheden voor luchttoevoer en toepassingsgebied ........ 22
3.3.1 Lekken en kieren ..................................................................... 22
3.3.2 Opengaande ramen en deuren ................................................. 23
3.3.3 Open kanalen ........................................................................... 24
3.3.4 Klapraampjes ........................................................................... 24
3.3.5 Ventilatieroosters ..................................................................... 24
3.3.6 Inblaasmonden ......................................................................... 25
3.4 Praktisch bruikbare oplossingen voor de luchttoevoer ...........
4 BASISVENTILATIE : DOORSTROOMVOORZIENINGEN
25
4.1 Eisen van de norm NBN D 50-001 ......................................... 27
4.2 Voorzieningen voor de doorstroming van lucht ..................... 28
4.2.1 Roosters in binnendeuren ........................................................ 28
4.2.2 Roosters in binnenmuren ......................................................... 29
4.2.3 Spleten onder een deur ............................................................ 30
4.2.4 Spleten boven de deur ............................................................. 32
4.3 Dampkappen en doorstroomopeningen ................................... 34
4.4 Besluiten ..................................................................................
5 BASISVENTILATIE : VOORZIENINGEN VOOR LUCHTAFVOER
35
INHOUD 1 INLEIDING
5.1 Eisen van de norm NBN D 50-001 ......................................... 36
5.1.1 Eis 1 : ruimten waar afvoer verplicht is .................................. 36
5.1.2 Eis 2 : debieten voor luchtafvoer ............................................ 36
5.1.3 Eis 3 : wijze van afvoer ........................................................... 36
5.1.4 Eis 4 : afvoeropeningen bij natuurlijke of vrije luchtafvoer .. 38
5.1.5 Eis 5 : afvoerkanalen bij natuurlijke of vrije luchtafvoer ....... 39
5.1.6 Eis 6 : voorzieningen voor mechanische luchtafvoer ............. 41
5.1.7 Eis 7 : de woonkwaliteit .......................................................... 42
5.1.8 Eis 8 : de materialen ................................................................ 43
2 TV 203 – maart 1997

INHOUD
5.2 Bepaling van het luchtdebiet door afvoervoorzieningen ........ 43
5.2.1 Afvoerroosters en -monden ..................................................... 43
5.2.2 Kanalen .................................................................................... 43
5.3 Uitmonding van kanalen voor natuurlijke of vrije afvoer ...... 44
5.3.1 Eisen ten opzichte van aanpalende hindernissen .................... 44
5.3.2 Eisen ten opzichte van het dak zelf ......................................... 46
5.4 Luchtafvoersystemen en hun toepassingsgebied ..................... 46
5.4.1 Lekken en kieren ..................................................................... 46
5.4.2 Opengaande ramen en deuren ................................................. 47
5.4.3 Open kanalen ........................................................................... 47
5.4.4 Roosters.................................................................................... 47
5.4.5 Klapraampjes ........................................................................... 48
5.4.6 Afvoermonden ......................................................................... 48
5.4.7 Dampkap .................................................................................. 48
5.4.8 Samenvatting............................................................................ 48
5.5 Praktisch bruikbare oplossingen voor de luchtafvoer .............
6 INTENSIEVE VENTILATIE OF SPUIVENTILATIE
49
6.1 Waarom intensieve ventilatie ? ............................................... 50
6.2 Principes ................................................................................... 50
6.2.1 Eenzijdige ventilatie ................................................................ 50
6.2.2 Dwarsventilatie ........................................................................ 51
6.2.3 Schoorsteeneffect ..................................................................... 51
6.3 Eisen volgens de norm NBN D 50-001 .................................. 52
6.3.1 Eis 1 : ruimten waar intensieve ventilatie verplicht is............ 52
6.3.2 Eis 2 : grootte van de openingen ............................................. 52
6.3.3 Eis 3 : binnenkeukens .............................................................. 53
6.3.4 Eis 4 : inbraakcriterium ........................................................... 53
6.4 Mogelijke bijkomende eisen/wensen....................................... 53
6.5 Raamtypes voor intensieve ventilatie ......................................
7 VENTILATIE VAN SPECIALE RUIMTEN
53
7.1 Wat zijn speciale ruimten ? ..................................................... 56
7.2 Gemeenschappelijke gangen of trappenhuizen ....................... 56
7.3 Huisvuilkokers en verzamelruimte voor huisvuil ................... 58
7.4 Liftkokers en -kooien............................................................... 58
7.5 Garages (parkeerruimten voor motorvoertuigen) .................... 58
7.6 Stookafdelingen en -plaatsen ................................................... 59
7.7 Kelders en zolders ................................................................... 59
8 INTERACTIE TUSSEN VERBRANDINGSTOESTELLEN EN VENTILATIE
8.1 Beschrijving van het probleem ................................................ 61
8.2 Mogelijke oplossingen ............................................................. 61
8.3 Enkele technologische oplossingen ......................................... 63
8.4 Bestaande installaties ...............................................................
9 PRESTATIES VAN VENTILATIESYSTEMEN
65
9.1 Waarom een prestatiebenadering ? .......................................... 67
9.2 Eisen gesteld aan ventilatiecomponenten ................................ 68
9.3 Eisen op het niveau van de ventilatie-installatie ..................... 83
9.4 Eisen op het niveau ‘gebouw + ventilatie-installatie’ ............. 84
LITERATUURLIJST .................................................................................................... 85
3 TV 203 – maart 1997

1 INLEIDING
Deze Technische Voorlichting sluit aan op TV 192 ‘Ventilatie van woningen. Deel 1 :
Algemene principes’ [31]. Ze kwam tot stand als gevolg van diverse onderzoeksprojecten
op het gebied van de ventilatie uitgevoerd door de afdeling Bouwfysica en binnenklimaat.
Ze gaat in op de praktische uitvoering van een ventilatie-installatie in woongelegenheden
volgens de norm NBN D 50-001 [6] en gaat na welke prestaties van de verschillende
onderdelen van een ventilatiesysteem gevraagd worden. Daarnaast geeft ze ook praktische
richtlijnen voor de uitvoering overeenkomstig de eisen van de norm en de gevraagde
prestaties.
Vooreerst wordt weergegeven welke ventilatieconcepten en -voorzieningen toegepast
kunnen worden om te ventileren volgens de norm NBN D 50-001. Hierbij wordt een
onderscheid gemaakt tussen :
◆ voorzieningen voor de basisventilatie van woonruimten
◆ voorzieningen voor de intensieve ventilatie van woonruimten (spuiventilatie)
◆ voorzieningen voor de ventilatie van ruimten die geen eigenlijke woonfunctie vervullen.
Deze ventilatievoorzieningen zijn vereist in alle nieuwbouwwoningen en gebouwen met
woon- of verblijfsfunctie.
Uiteraard vormt de norm NBN D 50-001 een belangrijk basisdocument voor deze nota;
daarom worden hierna enkele belangrijke aspecten ervan kort samengevat.
In een later te publiceren derde deel over technologie wordt een overzicht gegeven van de
huidig beschikbare technologische mogelijkheden voor de diverse componenten van een
ventilatie-installatie in woongelegenheden.
Voor een goed begrip van deze TV wordt de voorafgaande lezing van TV 192 verondersteld,
waarin de filosofie van ventilatie, de basisbegrippen en de elementaire eisen toegelicht
worden.
4 TV 203 – maart 1997

2 VOORSCHRIFTEN VAN
DE NORM NBN D 50-001
2.1 DOEL EN TOEPAS-
SINGSGEBIED
De norm legt eisen op en geeft richtlijnen in verband
met de ventilatievoorzieningen, die moeten
getroffen worden, opdat de ruimten van het ge-
bouw met een woon- of verblijfsfunctie, correct kunnen geventileerd worden. Het is de
opdracht van de ontwerper en van de uitvoerder in die gebouwen ventilatievoorzieningen
aan te brengen, die aan de eisen van de norm voldoen. De bewoner moet ingelicht worden
over het nut en het correcte gebruik van de voorzieningen. Indien hij ze niet gebruikt, kan
hij wel aansprakelijk gesteld worden voor de gevolgen.
De eisen en aanbevelingen vervat in de norm zijn van toepassing op :
◆ nieuwe woningen of woongebouwen
◆ delen van nieuwe gebouwen die een woonfunctie hebben
◆ bestaande gebouwen die geen woongebouwen zijn, maar die als dusdanig omgevormd
worden.
Ze kunnen tevens gelden voor gedeelten van gebouwen met een verblijfsfunctie (hotels,
ziekenhuizen, bejaardentehuizen, gevangenissen, ...).
2.2 NODIGE VENTILA-
TIEVOORZIENINGEN
De norm maakt een onderscheid tussen :
◆ voorzieningen voor basisventilatie, die de
bewoner in staat moeten stellen een perma-
nente maar regelbare ventilatie tot stand te brengen, die voldoende is om de luchtkwaliteit
in de eigenlijke woonruimten onder normale weers- en gebruiksomstandigheden
aanvaardbaar te houden
◆ voorzieningen voor intensieve ventilatie, die nodig zijn om het binnenklimaat ook
binnen redelijke grenzen te houden in bijzondere omstandigheden zoals bij sterke
bezonning, bij zeer warm weer, bij sterk verontreinigende activiteiten zoals schilderen,
bij tijdelijk hoge productie van geuren of dampen, ...
◆ voorzieningen voor speciale ruimten; in ruimten die geen deel uitmaken van de eigenlijke
woonruimten van het gebouw (gemeenschappelijke gang, trappenhuis, garage,
kelder, stookplaats, bergplaats, ...) moeten specifieke ventilatievoorzieningen aangebracht
worden.
5 TV 203 – maart 1997

2.3 UITGANGSPUNTEN
VOOR BASISVENTILATIE
De norm stelt dat de eigenlijke woonruimten
van een woongebouw op een comfortabele
en inbraakveilige manier moeten
kunnen geventileerd worden, zodat er in normale gebruiksomstandigheden de luchtkwaliteit
aanvaardbaar blijft.
Die aanvaardbare luchtkwaliteit kan slechts verzekerd worden wanneer iedere ruimte van
het gebouw doorstroomd wordt met een bepaalde hoeveelheid verse lucht, die afhangt
van de oppervlakte en de activiteit in die ruimte. Dit nodige debiet aan verse lucht in een
ruimte wordt het nominale ventilatiedebiet van die ruimte genoemd en wordt in een
ruimte slechts gewaarborgd wanneer het mechanisch wordt toegevoerd en er ook mechanisch
wordt afgezogen.
Deze theoretisch optimale oplossing, waarbij in iedere ruimte het vereiste nominale debiet
mechanisch wordt toegevoerd en mechanisch afgezogen, zou een kostelijke en ingewikkelde
uitvoeringswijze zijn. Daarom voorziet de norm NBN D 50-001 ook vier vereenvoudigde
systemen voor basisventilatie, die in normale omstandigheden van klimaat en
bezetting nog voldoende ventilatie waarborgen en die van volgende principes uitgaan :
◆ ventilatievoorzieningen moeten aangebracht worden :
– voor de toevoer van verse lucht minstens in alle zogenaamde ‘droge ruimten’. Dit
zijn ruimten zoals de woonkamer, slaapkamers, studeer- en speelkamers, ...
– voor doorstroming van lucht van ‘droge’ naar ‘natte ruimten’ via doorstroomopeningen
– voor de afvoer van vochtige en bedorven lucht minstens in alle zogenaamde ‘natte
ruimten’. Dit zijn ruimten zoals de keuken, badkamer, WC, wasruimte, ...
◆ de luchttoevoer en de luchtafvoer mogen gebeuren op basis van :
– natuurlijke ventilatie of
– mechanische ventilatie of
– een combinatie van natuurlijke ventilatie en mechanische ventilatie.
Dit resulteert in vier vereenvoudigde systemen voor basisventilatie (tabel 1).
Afb. 1
Ventilatieprincipe
in een
woning.
Tabel 1 Vereenvoudigde
systemen voor
basisventilatie.
TOEVOER
in
woonkamer,
slaapkamers,
studeerkamer, ...
AFVOER
NATUURLIJK
MECHANISCH
DOORSTROMING
via
binnendeuren
of -wanden
TOEVOER
6 TV 203 – maart 1997
AFVOER
uit
keuken,
badkamer,
WC, wasplaats, ...
NATUURLIJK MECHANISCH
systeem A (afb. 2)
systeem C (afb. 4)
systeem B (afb. 3)
systeem D (afb. 5)

Tabel 2 Nominale
ventilatiedebieten
(1 dm 3 /s = 1 l/s =
3,6 m 3 /h).
RUIMTE
Woonkamer, slaap-, speel- en
studeerkamer, ...
keuken, badkamer, wasplaats, ...
gang, dag- en nachthal, trapzaal, ...
BIJZONDERE VOORWAARDEN
Woonkamers
Slaap-, studeer-, hobbykamers
Gesloten keukens, badkamers, ...
Open keukens
WC
NOMINAAL VENTILATIEDEBIET
1 dm 3 /s en per m 2 vloeroppervlakte (3,6 m 3 /h,m 2 )
minimum 21 dm3 /s (75 m3 /h);
mag beperkt worden tot 42 dm3 /s (150 m3 /h)
minimum 7 dm3 /s (25 m3 /h);
mag beperkt worden tot 10 dm3 /s en per persoon
(36 m3 /h,pers.)
minimum 14 dm3 /s (50 m3 /h);
mag beperkt worden tot 21 dm3 /s (75 m3 /h)
minimum 21 dm3 /s (75 m3 /h)
7 dm3 /s (25 m3 /h)
Tabel 2 geeft een overzicht van de nominale debieten nodig in de ruimten van een
woongebouw.
Afbeeldingen 2 tot 5 (p. 8 tot 11) geven een ruimtelijk beeld van enkele mogelijke
oplossingen voor deze vier vereenvoudigde systemen. De afbeelding van de woning komt
overeen met de plannen en doorsneden van de sociale woning voorgesteld in TV 192
(p. 59).
2.4 UITGANGSPUNTEN
VOOR DE INTEN-
SIEVE VENTILATIE
OF SPUIVENTILATIE
Boven de voorschriften inzake basisventilatie
vereist de norm aanvullend nog voorzieningen
voor abnormale gebruiksomstandigheden. Volgens
de norm moeten de eigenlijke woonruimten
van een woongebouw ook in bijzondere om-
standigheden zoals bij zeer warm weer, sterke bezonning, sterk verontreinigende activiteiten,
... intensief geventileerd kunnen worden, zodat er het binnenklimaat nog binnen
redelijke grenzen blijft.
Om aan die eis te voldoen, moeten in de buitenwanden van de eigenlijke woonruimten
opengaande vensters of deuren aanwezig zijn. De minimale oppervlakte ervan wordt
bepaald afhankelijk van het aantal openingen, de onderlinge positie van de openingen in
de ruimte en de vloeroppervlakte van de ruimte.
Voor het bijzonder geval van binnenkeukens zonder buitenvensters of -deuren verplicht
de norm een systeem voor intensieve ventilatie met een effectief afvoerdebiet van minimaal
200 m 3 /h (dit kan bv. via een dampkap).
7 TV 203 – maart 1997
DE TEKST WORDT VERVOLGD OP p. 12.

Afb. 2 Systeem A (natuurlijke
toevoer, natuurlijke afvoer)
toegepast op de sociale woning
van TV 192 (afb. 21, blz. 60).
1. Toevoeropening (RTO)
2. Doorstroomopening
3. Afvoeropening (RAO)
4. Dakuitmonding voor
afvoer
1
3
1
1
2
3
2
2
4
8 TV 203 – maart 1997
4
4
3

Afb. 3 Systeem B
(mechanische toevoer,
natuurlijke afvoer) toegepast
op de sociale
woning van TV 192
(afb. 21, blz. 60).
6
5
3
2
1
3
2
1. Toevoermond (MTO)
2. Doorstroomopening
3. Afvoeropening (RAO)
4. Dakuitmonding voor
afvoer
5. Ventilator
6. Dakuitmonding voor
toevoer
1
5
6
9 TV 203 – maart 1997
4
4
2
3

Afb. 4 Systeem C (natuurlijke
toevoer, mechanische afvoer)
toegepast op de sociale woning
van TV 192 (afb. 21, blz. 60).
1. Toevoeropening (RTO)
2. Doorstroompening
3. Afvoermond (MAO)
4. Ventilator
5. Dakuitmonding
voor afvoer
4
5
1
4
1
1
3
2
3
3
2
5
10 TV 203 – maart 1997
4
3
2

Afb. 5 Systeem D (mechanische
toevoer, mechanische
afvoer) toegepast op de
sociale woning van TV 192
(afb. 21, blz. 60).
1. Toevoermond (MTO)
2. Doorstroomopening
3. Kanaal
4. Ventilator
5. Dakuitmonding
voor afvoer
6. Toevoerrooster
7. Afvoermond
(MAO)
5
6
4
3
1
3
7
2
1
7
7
7
2
3
1
6
3
7
11 TV 203 – maart 1997
5
4
2

2.5 UITGANGSPUNTEN
VOOR DE VENTILATIE
VAN SPECIALE RUIMTEN
Ook ruimten die geen deel uitmaken van
de eigenlijke woonruimten, zoals gemeenschappelijke
gangen, liftkokers,
stookplaatsen, zolders, ... moeten omwille
van de luchtkwaliteit of omwille van de veiligheid voldoende geventileerd worden.
Voor speciale ruimten zoals :
◆ gemeenschappelijke gangen of trappenhuizen
◆ huisvuilkokers en verzamelruimten voor huisvuil
◆ liftkokers en -kooien
◆ garages
◆ stookafdelingen en -plaatsen
◆ kelders en zolders
◆ gasmeterruimte
◆ brandstofopslagplaatsen
◆ andere speciale ruimten,
geeft de norm geen specifieke oplossingen, maar vermeldt de eisen en verwijst, waar
mogelijk, naar andere normen terzake.
12 TV 203 – maart 1997

3 BASISVENTILATIE :
VOORZIENINGEN VOOR
DE LUCHTTOEVOER
3.1 EISEN VAN DE NORM
NBN D 50-001
De norm NBN D 50-001 legt voor luchttoevoervoorzieningen
eisen op in verband met :
◆ de woonruimten waar deze voorzienin-
gen moeten aangebracht worden
◆ debieten die per ruimte moeten gerealiseerd worden
◆ de wijze waarop de luchttoevoer kan gerealiseerd worden
◆ de karakteristieken van natuurlijke of vrije toevoeropeningen
◆ de karakteristieken van mechanische luchttoevoervoorzieningen
◆ de mogelijke invloed op de woonkwaliteit
◆ te gebruiken materialen.
3.1.1 EIS 1 : RUIMTEN WAAR TOEVOER VAN VERSE LUCHT VERPLICHT IS
Toevoeropeningen voor verse lucht moeten worden aangebracht ten minste in de zogenaamde
‘droge ruimten’ van het woongebouw. Dit zijn de woon-, slaap-, studeer- en
speelkamers.
3.1.2 EIS 2 : DEBIETEN VOOR LUCHTTOEVOER
De toevoervoorzieningen (toevoeropeningen
of -monden) aanwezig
in een ruimte dienen onder
bepaalde voorwaarden minstens
het nominaal ventilatiedebiet voor
deze ruimte kunnen realiseren. De
nominale ventilatiedebieten worden
in tabel 3 gegeven.
3.1.3 EIS 3 : DE WIJZE VAN TOEVOER
RUIMTE DEBIET VOOR LUCHTTOEVOER
Woonkamer – 1 dm 3 /s per m 2 vloeroppervlakte
(3,6 m 3 /h,m 2 )
– minimaal 21 dm 3 /s (75 m 3 /h)
– mag beperkt worden tot 42 dm 3 /s
(150 m 3 /h)
Slaapkamer,
studeerkamer,
speelkamer
De toevoer van het nominaal debiet aan verse lucht kan gebeuren :
– 1 dm 3 /s per m 2 vloeroppervlakte
(3,6 m 3 /h,m 2 )
– minimaal 7 dm 3 /s (25 m 3 /h)
– mag beperkt worden tot 10 dm 3 /s
en per persoon (36 m 3 /h,pers)
◆ op natuurlijke of vrije wijze :
– natuurlijke wijze (systeem A, afbeelding 2) : de toevoer en de afvoer hebben als
drijfkracht de drukverschillen veroorzaakt door de wind en het temperatuurverschil
tussen binnen en buiten
13 TV 203 – maart 1997
Tabel 3
Nominale
ventilatiedebieten
voor toevoer
(1 dm 3 /s =
1 l/s =
3,6 m 3 /h).

– vrije wijze (systeem C, afb. 4) : vrije toevoer en mechanische afvoer. Het woord
‘vrije’ duidt hier aan dat de toevoer niet op een volledig natuurlijke wijze gebeurt,
aangezien de mechanische afzuiging een invloed heeft op de luchttoevoerdebieten.
Bij deze systemen moet verse buitenlucht via regelbare openingen toegevoerd worden,
die worden aangebracht in een buitenwand, in een venster of buitendeur, rond een
venster of buitendeur
◆ op mechanische wijze :
– systeem B (afb. 3) : mechanische toevoer en vrije afvoer
– systeem D (afb. 5) : mechanische toevoer en mechanische afvoer.
Bij deze systemen zorgt een ventilator, verbonden met een kanalensysteem of rechtstreeks
in de buitenwand geplaatst, via door de installateur in te regelen monden voor
een permanente toevoer van verse lucht. De verse lucht, die permanent toegevoerd
moet kunnen worden, dient aan volgende eisen te voldoen :
– voor woonkamers : buitenlucht en/of eventueel gerecycleerde lucht (zie § 4.2. van
de norm, systeem D) afkomstig uit slaapkamers, studeerkamers, speelkamers, gangen,
trapzalen, halls van dezelfde woongelegenheid (zie § 4.3.1.1. van de norm)
– voor slaap-, speel- en studeerkamers : alleen buitenlucht is toegelaten (zie § 4.2. van
de norm NBN D 50-001, systeem D).
Deze toevoervoorzieningen kunnen gelijk waar in de ruimte aangebracht worden (zie
echter ook § 3.1.6, p. 17).
3.1.4 EIS 4 : KARAKTERISTIEKEN VAN VOORZIENINGEN VOOR NATUUR-
LIJKE OF VRIJE LUCHTTOEVOER
3.1.4.1 DIMENSIONERING : NOMINAAL DEBIET BIJ EEN DRUKVERSCHIL VAN 2 Pa
Bij mechanische ventilatie wordt het drukverschil over de toevoeropening in hoofdzaak
bepaald door de karakteristieken van de toevoeropening, het kanalennet en de ventilator(en).
Het drukverschil over een toevoeropening voor natuurlijke of vrije toevoer daarentegen
hangt af van de weersomstandigheden, de verdeling van de luchtdichtheid (lekken)
over het gebouw, de eventuele debieten voor mechanische afzuiging en het gebruik
van het gebouw (openen van ramen en deuren, ...). Het is zeer moeilijk te bepalen en
bovendien varieert het voortdurend.
Het luchtdebiet door de toevoeropeningen wordt bepaald door dit veranderlijk drukverschil.
De grootte van de openingen nodig om de gevraagde debieten (zoals opgegeven
in § 3.1.2, p. 13) te realiseren, hangt dus ook nauw samen met het drukverschil. Daarom
is in de norm NBN D 50-001 afgesproken dat de nominale debieten moeten gerealiseerd
worden bij een drukverschil van 2 Pa. Dit betekent concreet dat het nominaal debiet van
een toevoeropening overeenstemt met het debiet dat erdoorheen stroomt bij een drukverschil
van 2 Pa over de opening.
14 TV 203 – maart 1997

OPMERKINGEN
1. In Nederland wordt het nominaal debiet bepaald bij een drukverschil van 1 Pa (NPR
1088 [26]). Daar het debiet doorheen een opening in de meeste gevallen bij benadering
varieert met de vierkantswortel uit het drukverschil, betekent dit dat een volgens de
norm NBN D 50-001 gedimensioneerd rooster een nominaal debiet heeft dat 40 %
(......................) 2 = ± 1, 4 groter is dan het debiet dat volgens de Nederlandse norm bij 1 Pa door
hetzelfde rooster gaat. Dit betekent ook dat de netto-openingssectie van een zelfde
type rooster voor eenzelfde nominaal debiet in Nederland 40 % groter moet zijn dan
in België.
2. Drukverschillen in gebouwen ontstaan ten gevolge van temperatuurverschillen tussen
binnen en buiten en ten gevolge van winddrukken op gebouwen. In het Belgisch
klimaat bedragen de gemiddelde winddrukken over de lekken in gebouwen en aanwezige
ventilatievoorzieningen meestal slechts enkele Pascal. Een drukverschil van 2 Pa
wordt als een karakteristieke waarde beschouwd voor gemiddelde drukken in normale
weersomstandigheden.
DEBIET (%)
140
120
100
80
60
40
20
0 0 1 2 3
DRUKVERSCHIL (Pa)
3.1.4.2 AFSLUITBARE EN REGELBARE ROOSTERS
15 TV 203 – maart 1997
Afb. 6 Relatie tussen
drukverschil en debiet
doorheen een
toevoeropening
(rooster).
Openingen voor natuurlijke of vrije toevoer moeten afsluitbaar en regelbaar zijn. De
norm (§ 3.4.3) eist immers dat :
◆ de vrije doorsnede van die openingen manueel of automatisch moet kunnen geregeld
worden in een voldoende aantal standen tussen “gesloten” en “volledig open”
◆ deze regeling kan continu verlopen of via minstens 3 tussenstanden tussen “gesloten”
en “volledig open” (samen dus minstens 5 standen).
De norm spreekt in dit verband van Regelbare ToevoerOpeningen (RTO). In de praktijk
gaat het over roosters, klapraampjes, ... (zie hoofdstuk 4, p. 27).
3.1.4.3 TOEGELATEN LEKDEBIET
Wanneer één of meerdere regelbare toevoeropeningen in eenzelfde ruimte worden aangebracht,
mag – bij een drukverschil van 50 Pa en alle toevoeropeningen in gesloten stand –

het totale lekdebiet maximaal 15 % van het nominaal debiet van de kamer of ruimte
bedragen (zie § 3.4.3 van de norm).
OPMERKINGEN
1. Bij zeer krachtige wind (bv. storm) kunnen drukken optreden die 50 à 100 Pa bedragen.
Resultaten van pressurisatiemetingen in gebouwen worden meestal voorgesteld
als een ventilatievoud bij een drukverschil van 50 Pa over alle openingen. Een druk
van 50 Pa komt overeen met een zeer sterke wind.
2. Bij een niet-zelfregelende opening (rooster, klapraam, ...) verandert het debiet ongeveer
evenredig met de vierkantswortel uit het drukverschil (zie afbeelding 7). De eis
van een maximaal lekdebiet van 15 % bij 50 Pa betekent dan dat dit debiet bij 2 Pa
2
gelijk is aan x 15 % of 3 %. Concreet mag een rooster in gesloten stand bij 2 Pa
50
slechts 3 % doorlaten van het nominaal debiet voor de beschouwde kamer of ruimte.
Met andere woorden mag de oppervlakte van de lekken niet meer bedragen dan 3 %
van de oppervlakte in open toestand.
DEBIET (%)
120
100
80
60
40
20
Open
Gesloten
0
0 2
10 20 30 40 50 60
DRUKVERSCHIL (Pa)
3.1.4.4 MINIMAAL EN MAXIMAAL DEBIET
16 TV 203 – maart 1997
Afb. 7 Relatie tussen het
debiet in open stand
(nominaal debiet bij 2 Pa
= 100 %) en het maximale
lekdebiet in gesloten
stand (bij 50 Pa max.
15 % van het nominale
debiet bij 2 Pa).
Wanneer één of meerdere regelbare toevoeropeningen in eenzelfde ruimte worden aangebracht,
moet – bij een drukverschil van 2 Pa – de som van de debieten doorheen deze
toevoeropeningen (allemaal in geopende stand) :
◆ minstens het nominaal debiet bedragen (zie § 4.3.1.2 van de norm)
◆ maximaal tweemaal het nominaal debiet bedragen (zie § 4.3.1.2 van de norm).
Dit betekent dat de openingssectie van een rooster of klapraam in volledig geopende
toestand niet meer dan tweemaal de sectie mag hebben die overeenkomt met het nominaal
debiet. Vooral bij het gebruik van klapraampjes dient hier aandacht aan te worden geschonken.

3.1.5 EIS 5 : KARAKTERISTIEKEN VAN DE MECHANISCHE
LUCHTTOEVOERVOORZIENINGEN
3.1.5.1 DIMENSIONERING
De nominale debieten vereist bij de systemen B en D met mechanische luchttoevoer in
‘droge’ ruimten (woonkamer, slaapkamers, studeer- en speelkamers), moeten gerealiseerd
kunnen worden in de volgende weersomstandigheden (zie § 4.3.1.1 van de norm,
opmerking 1) :
◆ windsnelheid : < 4 m/s
◆ temperatuurverschil tussen binnen en buiten : < 25 K (°C).
Bij systeem B gebeurt de controle van de toevoerdebieten met alle regelbare afvoeropeningen
volledig open en alle binnendeuren dicht (zie §§ 9.2.2, p. 76, en 9.3.2.1, p. 83).
3.1.5.2 REGELBAARHEID
Bij mechanische luchttoevoer dienen de toevoeropeningen, die via kanalen verbonden
zijn met de ventilator, zó opgevat en uitgevoerd te zijn dat ze door bevoegd personeel
vooraf kunnen ingesteld worden om het gewenste toevoerdebiet te realiseren (zie § 3.4.2
van de norm). In principe worden ze dus eens en voorgoed geregeld door de installateur.
3.1.5.3 HERGEBRUIK VAN LUCHT
Bij systeem D kan een deel van de lucht hergebruikt worden voor toevoer indien aan
volgende voorwaarden voldaan wordt (zie § 4.3.1.1 van de norm, opmerkingen 2 en 3) :
◆ de gerecycleerde lucht is afkomstig uit de eigen woongelegenheid (niet uit een gemeenschappelijke
trapzaal bv.)
◆ ze wordt mechanisch afgezogen uit één of meerdere van de slaap-, studeer- of speelkamers,
gangen, trapzaal of hal (niet uit de woonkamer)
◆ de totale hoeveelheid verse buitenlucht die in de woning wordt geblazen, moet minstens
gelijk zijn aan de som van de nominale debieten van alle slaap-, studeer- en speelkamers.
3.1.6 EIS 6 : WOONKWALITEIT
Om de woonkwaliteit te waarborgen, stelt de norm volgende aanvullende eisen aan de
toevoervoorzieningen :
◆ ze mogen, zelfs in geopende stand, het risico op inbraak niet verhogen (zie § 3.4 van
de norm)
◆ ingebouwde toevoeropeningen mogen het risico op oppervlaktecondensatie niet verhogen
(zie § 4.3.2.3 van de norm)
◆ het ventilatiesysteem mag bij gesloten deuren geen geuren of waterdamp, afkomstig
van de keuken, badkamer, WC of wasplaats, naar de andere ruimten verspreiden (zie
§ 4.3.3 van de norm)
◆ de mechanische ventilatiesystemen mogen geen aanleiding geven tot akoestische problemen
in de verschillende ruimten (zie § 4.3.3 van de norm en de norm NBN S 01-400 [11]).
17 TV 203 – maart 1997

Bovendien moeten de plaats en de regeling van de toevoeropeningen zodanig gekozen
worden dat (zie § 4.3.3 van de norm) :
◆ luchtsnelheden groter dan 0,2 m/s in de woonzone van elke kamer vermeden worden
◆ de binnenkomende verse lucht zo snel mogelijk vermengd wordt met de warme lucht
van de verwarmingslichamen.
Opmerkingen : Afb. 8
◆ deze werkwijze mag het risico op bevriezing van de
verwarmingslichamen niet verhogen. Een mogelijk risico
op bevriezing vormt een natuurlijke of vrije toevoeropening
die geplaatst is achter een warmwaterradiator.
Wanneer de radiator warmte afgeeft, is er weinig kans
op tochtproblemen. Bij vriesweer en wanneer de radiator
niet werkt (bv. in een slaapkamer of ‘s nachts) bestaat er
een reële kans op bevriezing van de radiator
◆ indien deze werkwijze niet gevolgd wordt, wordt aanbevolen
deze openingen te voorzien op een hoogte van
minstens 1,80 meter boven de vloer.
3.1.7 EIS 7 : TOEGEPASTE MATERIALEN
Alle toegepaste materialen voor ventilatievoorzieningen moeten bestand zijn tegen vochtigheid
en thermische, mechanische en chemische werkingen waaraan ze blootgesteld
worden (zie § 4.3.2.1 van de norm). De toevoeropeningen, kanalen, filters en mechanische
toestellen moeten regelmatig gecontroleerd worden en bovendien gemakkelijk schoon
te maken en te onderhouden zijn (zie hoofdstuk 6 van de norm).
Opmerking : een systematische en periodieke controle van de ventilatie-installaties (nazicht
van debieten, staat van vervuiling, …) is verplicht in Zweden voor verschillende types
van gebouwen en installaties [28]. De frequentie wordt in tabel 4 aangegeven. Bovendien
worden verschillende eisen gesteld aan het kwalificatieniveau van de inspecteurs, naar
gelang van het type installatie.
TYPE GEBOUW, RUIMTE OF VENTILATIE INTERVAL
(JAAR)
KWALIFICATIE-
NIVEAU
Dagverblijven, scholen, gezondheidscentra 2 K
Appartementsgebouwen, kantoren met
– mechanische toevoer en extractie
– mechanische extractie
– natuurlijke ventilatie
Eengezinswoningen,
gebalanceerde ventilatie
K = hoger niveau van kwalificatie
N = lager niveau van kwalificatie
3
6
9
K
N
N
9 N
18 TV 203 – maart 1997
≥ 1,80 m
Tabel 4
Frequentie van
verplichte inspecties
in Zweden.
Vermijden
van tocht
door een
toevoerrooster.

3.2 BEPALING VAN HET
LUCHTDEBIET DOOR-
HEEN OPENINGEN
opening en het luchtdebiet erdoorheen.
3.2.1 BENADERENDE FORMULE
De toevoervoorzieningen worden gedimensioneerd
uitgaande van de eisen voor nominale
debieten. Hierna wordt enig inzicht geboden
in de relatie tussen de afmetingen van een
De luchtstroming ‘Q’ doorheen een opening van A m2 waarover een drukverschil ∆P (Pa)
optreedt, kan worden benaderd met de formule :
Q = C.A.(∆P) N (m3 of
/s)
Q = 3600.C.A.(∆P) N (m3 /h).
Hierbij is :
◆ N : een exponent met een waarde die varieert tussen 0,5 en 1,0 :
– 0,5 : turbulente stroming, typisch voor grote openingen zoals ramen
– 1,0 : laminaire stroming, die enkel voorkomt door zeer kleine openingen (barsten,
poreuze materialen, ...)
◆ C : de luchtpermeabiliteitscoëfficiënt ( ), die weergeeft hoeveel m3 m lucht
3
s.(Pa) N .m 2
per seconde doorheen een opening met een oppervlak van 1 m2 stroomt wanneer
er over die opening een drukverschil van 1 Pa heerst.
‘C’ en ‘N’ zijn karakteristieke parameters van de stroming door een bepaalde opening. Zij
kunnen bepaald worden volgens de meetmethode beschreven in § 3.2.2.
3.2.2 METING VAN DE STROMINGSKARAKTERISTIEKEN ‘C’ EN ‘N’
Het nominaal debiet van een voorziening voor natuurlijke of vrije toe- of afvoer of van
een doorstroomopening dient te worden bepaald volgens de beschrijving in bijlage 1 van
de norm NBN D 50-001. Afbeelding 9 toont het schema van de meetopstelling.
luchtdichte
testkamer
precisiemanometer
stromingsgeleiders om
homogeen stromingsveld
te bekomen
precisiedebietmeter
ventilator met
regelbaar debiet
19 TV 203 – maart 1997
Afb. 9 Meetopstelling
gebruikt
om de stromingskarakteristieken
van ventilatieroosters
te
bepalen.

Afb. 10
Typische
stromingskarakteristiek
voor een
ventilatierooster.
De meting bestaat uit twee verschillende delen :
◆ bepaling van het nominaal debiet bij volledig geopende stand
◆ bepaling van het debiet voor de gesloten stand.
Een voorbeeld van meetresultaten wordt in afbeelding 10 gegeven.
Uit deze meting worden de stromingskarakteristieken ‘C’ en ‘N’ afgeleid.
3.2.3 TOEPASSING : STROMINGSKARAKTERISTIEKEN ‘C’ EN ‘N’ VOOR
KIEREN EN GROTE OPENINGEN
Tabel 5 geeft voor kieren en grote openingen (bv. ramen) enkele typische waarden voor
‘C’ en ‘N’.
TYPE OPENING C N (-)
Gewone toevoerroosters
Akoestisch dempende roosters
Schrijnwerkvoegen (per lopende m)
Open raam
A. IN LINEAIRE
COÖRDINATEN
DEBIET Q
(m 3 /h)
B. OP EEN
LOGARITMISCHE
SCHAAL
DEBIET Q
(m 3 /h)
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
1000
100
10
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
± 600 dm 3 /(s.m 2 .Pa n )
± 300 dm 3 /(s.m 2 .Pa n )
0,05 à 1 dm 3 /(s.m.Pa n )
± 800 dm 3 /(s.m 2 .Pa n )
DRUKVERSCHIL ∆P (Pa)
1
1 10 100
DRUKVERSCHIL ∆P (Pa)
0,50 à 0,53
0,54 à 0,59
0,60 à 0,70
0,50
20 TV 203 – maart 1997
Tabel 5
Typische
waarden van
‘C’ en ‘N’
voor diverse
openingen.

DRUK-
VERSCHIL
∆P (Pa)
1
2
5
10
20
50
100
0,60
0,95
1,76
2,81
4,47
8,25
13,13
KIEREN ( 1 )
Q = 0,60 ∆P 0,67 (dm 3 /s)
DEBIET GEMIDDELDE
LUCHT-
DEBIET
dm SNELHEID (m/s)
3 /s m3 /h dm3 /s m3 /h
2,16
3,44
6,35
10,10
16,07
29,70
47,26
0,60
0,95
1,76
2,81
4,47
8,25
13,13
0,79
1,11
1,76
2,49
3,52
5,56
7,87
GROTE OPENINGEN ( 2 )
Q = 0,79 ∆P 0,50 (dm 3 /s)
2,83
4,01
6,34
8,96
12,67
20,03
28,33
GEMIDDELDE
LUCHT-
SNELHEID (m/s)
0,79
1,11
1,76
2,49
3,52
5,56
7,87
( 1 ) Onder kieren verstaat men openingen met een breedte van maximaal 1 mm.
De waarden in de tabel zijn opgesteld in de veronderstelling dat een kier van
100 lopende cm (= 10 cm 2 ) kan benaderd worden door een drukverschildebietkarakteristiek
van de vorm : Q = 0,60 ∆P 0,67 (dm 3 /s).
( 2 ) Grote openingen zijn bv. open ramen en ventilatieroosters in open stand. De
waarden in de tabel zijn opgesteld in de veronderstelling dat een opening
van 10 cm 2 kan benaderd worden door een drukverschil-debietkarakteristiek
van de vorm : Q = 0,79 ∆P 0,50 (dm 3 /s).
Q = luchtdebiet
21 TV 203 – maart 1997
Tabel 6 Luchtdebieten
en gemiddelde snelheden
bij verschillende
drukverschillen voor
kieren en grote openingen
met een sectie van
10 cm 2 .
Tabel 6 geeft het debiet en de gemiddelde luchtsnelheid door een opening met een
nettosectie van 10 cm 2 , afhankelijk van het drukverschil.
3.2.4 VUISTREGELS
Uit tabel 6 kunnen volgende simpele vuistregels worden afgeleid die een beeld kunnen
geven van een voorziening voor luchttoevoer :
◆ bij een drukverschil van 2 Pa is de gemiddelde luchtsnelheid doorheen een opening
ongeveer 1 m/s en bedraagt het debiet door een opening van ongeveer 10 cm 2 ongeveer
1 dm 3 /s of 3,6 m 3 /h. De eis van 1 dm 3 /s (3,6 m 3 /h) per m 2 vloeroppervlakte komt bij
toevoeropeningen voor natuurlijke of vrije toevoer benaderend overeen met 10 cm 2
doorlaatopening per m 2 vloeroppervlakte
◆ bij een drukverschil van 10 Pa gaat er door een opening van 10 cm 2 een luchtdebiet van
10 m 3 /h (de ‘10/10/10-regel’)
◆ bij een drukverschil van 50 Pa is het debiet doorheen een opening van 1 cm 2 benaderend
gelijk aan 0,7 dm 3 /s of 2,5 m 3 /h. Deze vuistregel is erg handig bij het inschatten
van de mogelijke impact van verschillende lekken op de gebouwluchtdichtheid, aangezien
de luchtdichtheid van de gebouwschil bepaald wordt bij en referentiedrukverschil
van 50 Pa tussen binnen en buiten.
Tabel 7 geeft een overzicht van deze vuistregels.

DRUKVERSCHIL
∆P (Pa)
Q (dm
1000
3 /s)
OPENING
(cm 2 )
LUCHTSNELHEID
(m/s)
DEBIET
(dm 3 /s)
DEBIET
(m 3 /h)
2 10 1 1 3,6
10 10 10
50 1 0,7 2,5
100
10
1
0,1
1 10 100
∆P (Pa)
22 TV 203 – maart 1997
Tabel 7 Vuistregels
voor stroming door
openingen.
1000 cm 2
500 cm 2
250 cm 2
100 cm 2
50 cm 2
10 cm 2
3.2.5 NETTODOORLAATSECTIE VAN GROTERE OPENINGEN
Afb. 11
Grafiek voor het
bepalen van de
relatie tussen
drukverschil,
nettodoorlaatsectie
en
luchtdebiet voor
grote openingen
(C = 0,8 dm 3 /
s.cm 2 Pa n ,
N = 0,50).
Het bepalen van de nodige nettodoorlaatsectie van grotere openingen afhankelijk van een
gevraagd debiet bij een bepaald drukverschil kan gebeuren met behulp van afbeelding 11.
3.3 MOGELIJKHEDEN VOOR
LUCHTTOEVOER EN
TOEPASSINGSGEBIED
Hierna worden mogelijke oplossingen
voor de luchttoevoervoorzieningen voorgesteld.
Vanzelfsprekend zijn niet alle
zomaar geschikt voor toepassing als ba-
sisventilatie en/of spuiventilatie. Bij dit overzicht wordt een eerste summiere beoordeling
weergegeven. In § 3.4 (p. 25) wordt deze eerste beoordeling dan verfijnd op basis van een
reeks kwaliteitscriteria.
3.3.1 LEKKEN EN KIEREN
Lekken en kieren in constructiedelen kunnen vanuit fysisch standpunt werken als luchttoevoervoorzieningen.
Het is echter duidelijk dat ze in een filosofie van gebouwventilatie
geen goede oplossingen bieden, omdat :
◆ ze toevallige en niet-bedoelde ondichtheden zijn; daarom bestaat er ook geen enkele
waarborg over het lekdebiet dat bereikt wordt
◆ bewust lekken en kieren voorzien, bv. bij schrijnwerk, betekent totaal oncontroleerbare
luchttoevoervoorzieningen aanbrengen. Er is immers geen enkele regeling moge-

lijk : bij hoge windsnelheden zullen ze inderdaad tocht
veroorzaken, terwijl bij kleinere windsnelheden de
debieten te klein zullen zijn
◆ het totale oppervlak van lekken en kieren in een gebouw
(gelukkig) meestal veel te klein is om de debieten
te realiseren die in de norm gevraagd worden
◆ ze ongelijkmatig verdeeld zijn over de verschillende
constructiedelen, waardoor de ruimten ook ongelijkmatig
geventileerd worden
◆ ze ongecontroleerd energieverlies veroorzaken.
Lekken en kieren komen dan ook niet in aanmerking voor
woningventilatie.
OPMERKING
In modern schrijnwerk zijn meestal nog weinig lekken. Ze
zijn dan ook totaal onvoldoende om de noodzakelijke luchtverversing te realiseren. Dit
kan worden geïllustreerd door volgend voorbeeld. Laten we een slaapkamer met een
vloeroppervlakte van 12 m2 en een venster met een opengaand deel van 1,20 m x 1,00 m
onderstellen. Het aantal meter schrijnwerkvoeg bedraagt 2 x (1,20 + 1,00 m) = 4,4 m. De
norm NBN B 25-204 [1] geeft als minst strenge luchtdichtheidseis voor schrijnwerk van
klasse PA2B 3 m3 /h.m bij een drukverschil van 100 Pa. Indien men uitgaat van een
gemiddeld drukverschil van 2 Pa over de schrijnwerkvoegen, geeft dit een luchtdebiet
van 4,4 x 3 x (2/100) 0,67 = 0,96 m3 /h, terwijl de eis voor luchttoevoer volgens de norm
NBN D 50-001 gelijk is aan 12 x 3,6 m3 /h = 43,2 m3 /h. De ventilatie via de schrijnwerkvoegen
bedraagt dus maximaal 2,2 % van de noodzakelijke basisventilatie.
3.3.2 OPENGAANDE RAMEN EN DEUREN
Van oudsher worden ramen en deuren gebruikt om gebouwen te
ventileren. In het kader van de ventilatienorm zijn ze echter
meestal enkel geschikt voor spuiventilatie. Immers, voor gebruik
als voorzieningen voor basisventilatie zijn de debieten bij openstaande
ramen of deuren meestal veel te groot. Ze vormen grote
open oppervlakken die meestal het maximale debiet (tweemaal
het nominale debiet) overschrijden. Bovendien is de regelbaarheid
volgens de norm te beperkt.
23 TV 203 – maart 1997
In de geest van de norm zijn opengaande ramen en deuren dus
enkel geschikt als voorzieningen voor spuiventilatie. Uitzondering dient gemaakt te worden
voor kleine regelbare klapraampjes.
Afb. 12
Infiltratie
door lekken
en kieren
ter plaatse
van een
rolluikkast.
Afb. 13
Ongecontroleerde
luchttoevoer
via een
open raam.

3.3.3 OPEN KANALEN
Open ventilatiekanalen (niet-afsluitbare openingen in wanden of vloeren) zijn evenmin
geschikt voor gebruik als toevoeropeningen voor de basisventilatie van woonruimten. Ze
geven immers meestal te grote debieten (meer dan het toegelaten maximum van tweemaal
het nominale debiet) en kunnen bovendien in veel gevallen niet geregeld worden.
Indien ze afsluitbaar zijn, moet het lekdebiet bij 50 Pa minder dan 15 % van het nominaal
kamerdebiet bedragen.
Ze kunnen echter wel gebruikt worden als ventilatievoorzieningen in ruimten waar wooncomfort
niet de belangrijkste eis is. Daarom vinden ze soms toepassing in niet-bewoonde
ruimten als garages, kelders, bergplaatsen, stookplaatsen, zolders e.d. Open kanalen kunnen
in het kader van de norm dan ook gebruikt worden als voorzieningen voor speciale
vertrekken of ruimten.
3.3.4 KLAPRAAMPJES
Klapraampjes zijn kleine, opengaande ramen die (in de
Belgische bouwtraditie) meestal naar binnen openvallen en
onderaan scharnieren (kip- of valraam). Dit type ramen komt
veel voor in toiletten maar kan ook gebruikt worden in andere
woonruimten. In Nederland hebben klapraampjes een ander
voorkomen : ze scharnieren bovenaan en worden naar buiten
opengeduwd (klap- of uitzetraam). Vaak worden ze gebruikt
voor de luchttoevoer bij basisventilatie. Er bestaan verfijnde
regelsystemen waarmee de openingsstand van deze raampjes
vrij nauwkeurig kan geregeld worden.
3.3.5 VENTILATIEROOSTERS
In de praktijk vindt men een hele waaier van
mogelijkheden voor ventilatieroosters. Een
onderscheid kan gemaakt worden naar gelang
van hun plaats in de buitengevels :
◆ ventilatieroosters in ramen, geplaatst
– in het schrijnwerk zelf
– tussen glas en schrijnwerkprofiel
– tussen schrijnwerkprofielen
◆ ventilatieroosters in muren.
24 TV 203 – maart 1997
A. KIP- OF VALRAAM (BELGIË)
Heel wat van deze roosters komen in aanmerking
voor toepassing als toevoeropeningen
voor de basisventilatie (vrije of natuurlijke toevoer) of als voorzieningen voor de
ventilatie van speciale ruimten.
B. KLAP- OF UITZETRAAM
(NEDERLAND)
Afb. 14
Klapraampjes
als toevoeropeningen.
Afb. 15
Ventilatieroosters
voor
luchttoevoer.

3.3.6 INBLAASMONDEN
Inblaasmonden worden gebruikt bij systemen met mechanische ventilatie
(systemen B en D). Ze kunnen fungeren als toevoeropeningen voor basisventilatie
en als voorzieningen voor de ventilatie van speciale vertrekken of
ruimten.
3.4 PRAKTISCH BRUIKBARE
OPLOSSINGEN VOOR
DE LUCHTTOEVOER
TYPE LUCHTTOEVOER GESCHIKT VOOR
BASISVENTILATIE
Lekken en kieren
Opengaande ramen en deuren
Open kanalen
Klapraampjes
Ventilatieroosters
Inblaasmonden
●
●
●
Tabel 8 geeft een samenvatting van de
toepassingsmogelijkheden van verschillende
types luchttoevoer.
GESCHIKT VOOR
SPUIVENTILATIE
●
GESCHIKT VOOR
SPECIALE
RUIMTEN
25 TV 203 – maart 1997
●
●
●
●
Tabel 8
Mogelijkheden
voor luchttoevoer
en
toepassingsgebied.
Hieruit blijkt dat enkel ventilatieroosters, klapraampjes en inblaasmonden geschikt zijn
voor toepassing als luchttoevoer voor de basisventilatie van gebouwen.
In het later te publiceren derde deel over technologie worden deze praktisch bruikbare
oplossingen :
◆ in detail besproken (belangrijkste op de markt beschikbare types en systemen)
◆ beoordeeld op basis van een reeks kwaliteitscriteria overgenomen uit de norm NBN D
50-001, d.i. :
– nominaal debiet
– regelbaarheid
– inbraakveiligheid
– thermische kwaliteit
– akoestische kwaliteit
– onderhoud en materiaalgebruik
– brandveiligheid.
In afbeelding 17 (p. 26) worden de voorzieningen voor natuurlijke of vrije toevoer en
voor mechanische toevoer gesitueerd binnen de globale context van de basisventilatie.
Afb. 16
Inblaasmond
voor
luchttoevoer.

Afb. 17 Situering van de toevoervoorzieningen.
BASISVENTILATIE
toevoer doorstroomopeningen afvoer
natuurlijke of
vrije toevoer
mechanische
toevoer
ventilatieroosters klapraampjes kanalen inblaasmonden
ventilatoren
26 TV 203 – maart 1997

Tabel 9
Eisen aan
doorstroomopeningen
(DO)
(1dm 3 /s =
1 l/s =
3,6 m 3 /h).
4 BASISVENTILATIE : DOOR-
STROOMVOORZIENINGEN
4.1 EISEN VAN DE NORM
NBN D 50-001
Vermits in een ventilatiesysteem verse lucht
wordt toegevoerd in bepaalde ruimten (de
zogenaamde droge ruimten) en vervuilde
lucht wordt afgevoerd uit de zogenaamde natte ruimten, moet er ergens een verbinding
voorzien worden voor de doorvoer van de lucht van de toevoerruimten naar de afvoerruimten.
Deze verbinding gebeurt rechtstreeks of via tussenliggende ruimten (gang, hal,
traphal) door middel van doorstroomopeningen.
De norm eist dat doorstroomopeningen bij alle ventilatiesystemen voorzien worden en
definieert ze als ‘een niet-afsluitbare permanente opening of spleet waardoor de lucht
vrij van de ene naar de andere binnenruimte kan stromen. De doorstroomopening kan
alleen voorkomen in binnenwanden of in of rond binnendeuren. Een doorstroomopening
zal dus tegelijk fungeren als afvoeropening van een kamer of ruimte en als toevoeropening
van de naburige kamer of ruimte’.
§ 4.3.1.1 van de norm stelt volgende eisen aan doorstroomopeningen :
◆ doorstroomopeningen, die als natuurlijke of vrije afvoeropeningen dienen van de
woonkamer, de slaapkamers en van de eventuele studeer- of speelkamers, evenals de
doorstroomopeningen die als natuurlijke of vrije toevoeropening dienen van keuken,
badkamer, WC en eventuele wasplaats, hebben een doorstroomdebiet bij een drukverschil
van 2 Pa (over de opening) dat minstens gelijk is aan de nominale debieten
vermeld in kolom 2 van tabel 9
◆ indien de doorstroomopening gevormd wordt door een niet-afsluitbare spleet onderaan
een binnendeur, dan kan geacht worden dat voldaan wordt aan de hiervoor opgegeven
debiet-eis indien de vrije doorsneden van de spleten voldoen aan de eisen in kolom 3
van tabel 9.
RUIMTE DEBIET BIJ ∆P = 2 Pa EIS INDIEN SPLEET ONDER DE DEUR
Woonkamer 7 dm 3 /s (25 m 3 /h) DO van minstens 0,007 m 2 (70 cm 2 ) tussen woonkamer
en gang en/of hal en/of keuken en/of trapzaal (een
grotere sectie wordt aanbevolen indien mogelijk)
Slaapkamer, studeerkamer,
speelkamer
Badkamer, wasplaats,
droogplaats
7 dm 3 /s (25 m 3 /h)
DO van minstens 0,007 m 2 (70 cm 2 ) tussen deze kamer
en gang en/of hal en/of trapzaal en/of badkamer
7 dm 3 /s (25 m 3 /h) DO van minstens 0,007 m 2 (70 cm 2 ) tussen deze kamer
en gang en/of hal en/of trapzaal en/of slaapkamer
Keuken 14 dm 3 /s (50 m 3 /h) DO van minstens 0,014 m 2 (140 cm 2 ) tussen keuken en
woonkamer en/of gang en/of hal en/of trapzaal
WC 7 dm 3 /s (25 m 3 /h) DO van minstens 0,007 m 2 (70 cm 2 ) tussen WC en gang
of hal
27 TV 203 – maart 1997

OPMERKINGEN
◆ Uit tabel 9 blijkt dat voor de keuken een dubbel zo grote doorstroomopening voorzien
wordt als voor andere ruimten. Dit heeft te maken met het mogelijk gebruik van de
dampkap in de keuken, waarvoor een extra toevoer van lucht nodig is. Deze doorstroomopening
mag verdeeld worden over verschillende roosters of spleten onder de deuren.
§ 4.3 (p. 34) gaat verder in op de problematiek van de dampkap in de keuken.
◆ Doorstroomopeningen komen enkel voor in binnenwanden of -deuren binnen dezelfde
wooneenheid. Er kan dus nooit doorstroming zijn tussen woongelegenheden onderling
of tussen een wooneenheid en een gemeenschappelijke gang of trapzaal.
4.2 VOORZIENINGEN VOOR DE DOORSTROMING VAN LUCHT
4.2.1 ROOSTERS IN BINNENDEUREN
In de binnendeur wordt meestal onderaan een uitsparing
voorzien waarin een rooster wordt geplaatst
(afbeelding 18).
4.2.1.1 BEOORDELING OP BASIS VAN DE KWALITEITSCRITERIA
◆ NOMINAAL DEBIET
Het nominaal debiet van het rooster wordt bepaald bij een drukverschil van 2 Pa. Bij
aanwezigheid van meerdere deuren in de ruimte (bv. keuken en woonkamer) is het
voldoende dat de som van de debieten door de verschillende roosters ten minste gelijk is
aan het vereiste debiet. De fabrikant of de leverancier van het rooster moet de stromingskarakteristieken
(debiet bij 2 Pa) kunnen verstrekken.
◆ REGELBAARHEID
De norm eist dat niet-regelbare roosters worden
gebruikt.
◆ VISUEEL ASPECT
In de meeste toepassingen wordt gewenst dat het rooster visueel een gesloten indruk
geeft. Dit resulteert meestal in het gebruik van roosters met schuin geplaatste lamellen,
zodat de vloer in de aanpalende ruimte niet direct zichtbaar is doorheen het deurrooster
(afbeelding 19).
◆ TOCHT
Tocht vermijden is een belangrijk aspect. Bij onderaan in de deur aangebrachte roosters
is het gevaar voor tochtproblemen reëel en neemt toe naarmate het temperatuurverschil
28 TV 203 – maart 1997
Afb. 18
Rooster in
een binnendeur
als
doorstroomopening.
Afb. 19
Doorvoerroosters
met
of zonder
doorkijk.

tussen beide ruimten groter is. In de
praktijk komen tochtklachten nogal
eens voor in de badkamer en in de keuken
:
– in de badkamer is de temperatuur bij
het nemen van een bad of douche
meestal vrij hoog en is de bewoner
licht of niet gekleed. Bovendien is
een natte huid heel tochtgevoelig
– in de keuken veroorzaakt de werking
van de dampkap dikwijls vrij grote
luchtdebieten zodat de luchtsnelheid ter plaatse van de doorstroomopeningen
vrij hoog kan zijn, wat tochtklachten met zich mee kan brengen
(zie afbeelding 20).
◆ AKOESTISCHE KWALITEIT
Op akoestisch vlak betekenen de courante binnenroosters een zeer aanzienlijke
afname van de isolatiewaarde van de deur. Er bestaan nochtans modellen
die een betere akoestische isolatiewaarde geven. Een voorbeeld hiervan
wordt in afbeelding 21 getoond.
◆ ONDERHOUD EN MATERIAALGEBRUIK
29 TV 203 – maart 1997
Deurroosters worden meestal uitgevoerd in kunststof of aluminium, wat het onderhoud
vergemakkelijkt.
4.2.1.2 PLAATSING
Meestal wordt een deurrooster onderaan in de deur aangebracht (zie afbeelding 19),
waartoe een opening in de binnendeur gemaakt wordt. Hierbij mag de deur structureel
echter niet verzwakt worden. Waar nodig moeten dan ook de vereiste versterkingen in het
deurblad aangebracht worden.
4.2.2 ROOSTERS IN BINNENMUREN
Muurroosters worden ingebouwd in de binnenmuur zelf.
Daar binnenmuren meestal een dikte van 10 à 15 cm hebben,
biedt dit type van doorstroomopeningen meer mogelijkheden
op het vlak van akoestische prestaties. Tevens
kan de inbouw esthetischer, eleganter of minder zichtbaar
worden opgelost.
Afb. 20
Tochtproblemen
in de
keuken.
Afb. 21
Voorbeeld
van een
akoestisch
dempend
deurrooster.
Afb. 22
Muurrooster
als
doorstroomopening.

4.2.2.1 BEOORDELING OP BASIS VAN DE KWALITEITSCRITERIA
◆ NOMINAAL DEBIET
Het nominale debiet van het rooster wordt bepaald bij een drukverschil van 2 Pa. De
fabrikant moet deze informatie kunnen verstrekken.
◆ REGELBAARHEID
De norm eist dat niet-regelbare roosters worden gebruikt.
◆ VISUEEL ASPECT
Muurroosters kunnen in principe zodanig geplaatst worden dat ze esthetisch minder
storend werken. Voor zover een voldoende doorstroming gewaarborgd blijft, kunnen ze
voorzien worden achter een radiator, een kast, ...
◆ TOCHT
De kans op tochtproblemen kan sterk verminderen door eenvoudige middelen zoals :
– plaatsing achter een radiator
– plaatsing bovenaan in de wand.
◆ AKOESTISCHE KWALITEIT
Daar muurroosters ingebouwd worden in muren met een
dikte van 10 cm, 15 cm of meer, kan gemakkelijker een
akoestische demping voorzien worden. Voorbeelden hiervan
worden in afbeelding 23 geïllustreerd.
◆ ONDERHOUD EN MATERIAALGEBRUIK
Muurroosters worden eveneens meestal uitgevoerd in
kunststof of aluminium om het onderhoud te vergemakkelijken.
4.2.2.2 PLAATSING
Muurroosters kunnen gelijk waar in een binnenwand aangebracht worden. De openingen
in de binnenmuren worden bij voorkeur reeds voorzien tijdens de ruwbouwwerken, om
breek- en kapwerk achteraf te voorkomen.
4.2.3 SPLETEN ONDER EEN DEUR
Doorstroomopeningen kunnen ook gerealiseerd worden door spleten onder de binnendeuren.
De totale nettosectie van de spleet of spleten per ruimte moet minstens 70 cm 2
bedragen (140 cm 2 voor keukens). Technologisch vereist dit niets anders dan een iets
minder hoge deur.
30 TV 203 – maart 1997
Afb. 23
Akoestisch
dempende
muurroosters.

Voor spleten onder de deur die als doorstroomopeningen
fungeren, voorziet de norm (§ 4.3.2.2) volgende bijkomende
bepalingen :
◆ indien de doorstroomopening bestaat uit een spleet onder
een binnendeur, dan is de nettodoorstroomopening
gelijk aan de nettohoogte van de spleet, gemeten vanaf
het definitief afgewerkte vloeropppervlak tot aan de onderzijde
van de deur, vermenigvuldigd met de breedte
van de deuropening
◆ bij vloeren die later bekleed kunnen worden met een vast tapijt, zal voor de berekening
van de spleethoogte, de dikte van het tapijt ten minste gelijk genomen worden aan
10 mm.
4.2.3.1 BEOORDELING OP BASIS VAN DE KWALITEITSCRITERIA
◆ NOMINAAL DEBIET/SECTIE VAN DE OPENING
De eis van een nominaal debiet bij een drukverschil van 2 Pa geldt in principe ook hier;
zijn toepassing wordt echter alternatief uitgedrukt als opening van een aantal cm 2 .
Indien de netto te realiseren opening over meerdere deurspleten gespreid wordt, moet aan
bovenvermelde eis (minimale dikte van vast tapijt : 10 mm) voor iedere deur afzonderlijk
voldaan worden.
VOORBEELD
Bij een woonkamer met 2 binnendeuren en een dekvloer die het gebruik van vast tapijt
onderstelt, moet een nettodoorstroomopening van 70 cm2 gerealiseerd worden. Bij een
breedte van het deurblad van 83 cm en indien men een gelijke doorstroomopening in
iedere binnendeur wil voorzien (35 cm2 per deurblad) betekent dit een spleethoogte van
3500 mm2
10 mm + of ongeveer 14,5 mm boven de vloer zonder tapijt.
830 mm
◆ REGELBAARHEID
De norm eist dat doorstroomopeningen niet afsluitbaar zijn. Bij spleten onder de deur kan
echter nooit gewaarborgd worden dat ze niet worden afgesloten door de bewoner. Een
tochtrol wordt vaak gebruikt bij tochtklachten. Ook roosters in de deur of binnenmuur
kan de bewoner afdichten, maar hij zal wel beseffen dat dergelijke roosters een functie
hebben, terwijl de kans reëel is dat hij een spleet onder een binnendeur eerder als een
vorm van slechte afwerking beschouwt.
◆ VISUEEL ASPECT
Spleten onder de deur laten in principe niet toe in de andere ruimte te kijken. Wel is er
kans op ongewenste lichtinval (bv. in een slaapkamer wanneer het licht op de gang
brandt) en vooral wanneer de vloerbekleding een lichte kleur heeft.
31 TV 203 – maart 1997
Afb. 24
Spleet onder
een binnendeur
als
doorstroomopening.

◆ TOCHT
De kans op tochtklachten is in principe even groot
als bij roosters onderaan in een binnendeur.
◆ AKOESTISCHE KWALITEIT
De akoestische prestaties van spleten onder de
deur zijn erg beperkt.
Tabel 10 toont de in het laboratorium Akoestiek
van het WTCB bekomen meetresultaten op een
spleet onder een deur.
◆ ONDERHOUD EN MATERIAALGEBRUIK
HOOGTE VAN DE
SPLEET (mm)
Spleten onder de deur vereisen in principe geen enkel onderhoud.
4.2.3.2 PLAATSING
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
15
20
32 TV 203 – maart 1997
AFNAME VAN DE
AKOESTISCHE
ISOLATIE (dB)
De toepassing van een spleet onder de deur als doorstroomopening is in strijd met de
voorschriften vermeld in de STS 53 [23] over de maximale tolerantie op de afwerking van
binnendeuren (5 mm). Het moet hierbij duidelijk zijn dat een doelbewuste doorstroomopening
van meer dan 5 mm hoogte onder de deur geen teken is van gebrekkige afwerking.
4.2.4 SPLETEN BOVEN DE DEUR
Een spleet boven de deur voorzien (afbeelding 25) is een andere mogelijkheid van
doorstroomopening. Deze oplossing biedt als voordeel dat de spleet fabrieksmatig kan
voorzien worden en dat er minder kans op tochtklachten is. In afbeelding 26 is er over de
volle breedte van de deur een spleet bovenaan. Tussen het deurblad en de deuromkasting
is er enkel contact ter plaatse van de aanslaglatten op de deurstijlen.
Spleten tussen de deuromkasting en de muur (afbeelding 26) zijn niet aan te raden,
gezien de grote kans op ongewenste stofaftekening op de muur.
Afb. 25 Spleet
boven de deur
als doorstroomopening.
ongeveer 10 mm
1
3
5
6
7
8
9
9
10
11
13
14
Afb. 26
Een spleet
tussen
omkasting
en muur is
te vermijden.
Tabel 10
Afname van
de akoestische
isolatie
van een
deur met
een breedte
van 93 cm
en een
isolatiewaarde
van
33 dB [20]
ten gevolge
van een
spleet onder
de deur.

4.2.4.1 BEOORDELING OP BASIS VAN DE KWALITEITSCRITERIA
◆ NOMINAAL DEBIET
Bij een spleet boven de deur moet het vereiste debiet gerealiseerd worden bij een drukverschil
van 2 Pa. Daar het meestal om een fabrieksmatig product gaat, kan dit in het
laboratorium worden getest en dient men bij plaatsing geen verdere controle meer uit te
voeren.
◆ REGELBAARHEID
De norm eist dat doorstroomopeningen niet afgesloten kunnen worden.
◆ VISUEEL ASPECT
Bij dit type van openingen is er in principe geen kans op inkijk in de aangrenzende kamer.
Om rechtstreekse lichtdoorgang te vermijden, moet ervoor gezorgd worden dat geen
lichtstralen in rechte lijn doorheen de spleet kunnen geraken.
◆ TOCHT
Daar dergelijke spleten op een hoogte van circa 2 meter zijn geplaatst, is het risico van
tochtklachten in principe kleiner. Nochtans dient iedere oplossing afzonderlijk bekeken te
worden. In het voorbeeld van afbeelding 25 is het duidelijk dat er minder kans is op
tochtklachten indien de lucht van rechts naar links stroomt.
◆ AKOESTISCHE KWALITEIT
Indien geen speciale akoestisch dempende materialen worden
gebruikt, is de akoestische isolatie vrij zwak. Voor
hoge frequenties kan ze eventueel verbeterd worden door
toepassing van geluidsabsorberend materiaal zoals geïllustreerd
in afbeelding 27.
◆ ONDERHOUD EN MATERIAALGEBRUIK
Spleten boven de deur vergen in principe geen speciaal onderhoud.
4.2.4.2 PLAATSING
Dit type van spleten wordt bij voorkeur fabrieksmatig aangebracht.
33 TV 203 – maart 1997
Afb. 27
Akoestische
demping bij
een spleet
boven de
deur.

4.3 DAMPKAPPEN EN
DOORSTROOM-
OPENINGEN
Bij gebruik van krachtige dampkappen treden in
de praktijk vaak problemen op van slechte
afzuiging. In de Technische Voorlichting nr. 187
“Dampkappen en keukenventilatie” [29] wordt ge-
steld dat de goede werking van een dampkap niet alleen bepaald wordt door de karakteristieken
van het toestel. Ook andere elementen spelen hierbij een rol. Naast een goede
dimensionering van de afvoerleidingen vormt voldoende toevoer van verse lucht een
belangrijke voorwaarde voor een behoorlijke werking.
De norm NBN D 50-001 vereist
voor de keuken doorstroomopeningen
die een debiet van 50 m 3 /h
doorlaten bij een drukverschil van
2 Pa, wat o.a. kan gerealiseerd worden
door een effectieve opening
van 140 cm 2 . Indien gebruik gemaakt
wordt van een krachtige
dampkap (bv. boven een kookeiland)
is een dergelijke door-
stroomopening echter onvoldoende. In dergelijke gevallen ontstaat in de woning een
aanzienlijke onderdruk ten gevolge van de werking van de dampkap. Dit kan dan o.a.
resulteren in het moeilijk openen van de keukendeuren, het ontstaan van hinderlijke
tochtverschijnselen en fluitgeluiden via spleten en kieren, ...
In het gebouw aanwezige open verbrandingstoestellen (bv. gasgeiser of gasketel, open
haard, ...) kunnen zelfs aanleiding geven tot levensgevaarlijke situaties. Door de onderdruk,
opgewekt door het in werking stellen van de dampkap, kan het immers gebeuren dat
het afvoerkanaal van het open verbrandingstoestel fungeert als een aanvullende luchttoevoer.
Hierdoor komen dan verbrandingsgassen in de woning terecht, wat absoluut
vermeden moet worden (zie hierover ook hoofdstuk 8, p. 61).
In dergelijke situaties moet dan ook gezorgd worden voor supplementaire luchttoevoer,
die het best rechtstreeks in de keuken zelf aangebracht wordt. Dit kan gebeuren op een
mechanische manier (d.m.v. een ventilator) of op een vrije manier (door middel van
toevoeropeningen).
De Technische Voorlichting 187 (§ 5.4.4, p. 32) geeft de in tabel 11 opgenomen richtwaarden
voor de toevoeropeningen.
SOORT
VERBRANDINGS-
TOESTEL
TOELAATBARE
ONDERDRUK
(Pa)
TOEVOEROPENINGEN
PER 28 dm 3 /s
(100 m 3 /h) AF TE
ZUIGEN DEBIET (cm 2 )
DEBIET DOOR DE
OPENING BIJ
∆P = 2 Pa dm 3 /s (m 3 /h)
Open 5 160 60
Gesloten of geen
toestel
10 100 36
34 TV 203 – maart 1997
Afb. 28
Extra
toevoer bij
een krachtigedampkap.
Tabel 11
Bijkomende
toevoeropeningen
bij gebruik van
een krachtige
dampkap in de
keuken.

De gewenste toevoeropeningen dienen niet uitsluitend gerealiseerd te worden in de vorm
van doorstroomopeningen. In TV 187 wordt gesteld dat het bij voorkeur een rechtstreekse
toevoer van buitenuit betreft. Dit heeft immers als voordeel dat de toevoer gewaarborgd
kan worden, zelfs indien de rest van de woning zeer luchtdicht is. Zeker bij appartementen
(die dikwijls erg luchtdicht zijn) is een rechtstreekse toevoer te verkiezen boven een
vergroting van de doorstroomopeningen. Er moet dan wel voor gezorgd worden dat deze
luchttoevoer geen aanleiding geeft tot tochtklachten of akoestische problemen.
OPMERKING
Zoals blijkt uit tabel 11 worden er in het geval van open verbrandingstoestellen bijkomende
eisen gesteld aan de toevoeropeningen. Het voorzien van de vereiste doorstroomopeningen
in bijvoorbeeld de deur van de badkamer waarborgt niet noodzakelijk dat de
open verbrandingstoestellen goed zullen functioneren. Dit geldt vooral bij appartementen
die dikwijls dermate luchtdicht zijn dat niet-afsluitbare openingen in de buitenwanden
dienen te worden voorzien om de nodige luchttoevoer naar de open verbrandingstoestellen
te garanderen. In vele gevallen leidt dit tot comfortklachten (tocht), met het afsluiten van
de openingen als gevolg. Hier dient aan andere oplossingen te worden gedacht. De
voorkeur gaat hierbij uit naar gesloten verbrandingstoestellen, waarbij er geen enkele
interactie bestaat tussen de lucht nodig voor de werking van het toestel en de lucht van de
kamer waarin het geplaatst is.
4.4 BESLUITEN ◆ Doorstroomopeningen moeten bij ALLE systemen voor
basisventilatie voorzien worden.
◆ In de praktijk zijn er 4 verschillende mogelijkheden :
– roosters in de binnendeuren
– roosters in de binnenmuren
– spleten onder de deuren
– spleten boven de deuren.
◆ Doorstroomopeningen zijn steeds niet-afsluitbare openingen.
◆ De norm NBN D 50-001 eist nominale doorstroomdebieten van 7 dm 3 /s (25 m 3 /h) of
voor een keuken 14 dm 3 /s (50 m 3 /h). In het geval van spleten onder de deur mag men
als alternatieve oplossing een netto-opening van 70 cm 2 , respectievelijk 140 cm 2 realiseren.
◆ Bij gebruik van open verbrandingstoestellen en/of krachtige dampkappen worden bijkomende
eisen gesteld.
◆ Niet-doordachte doorstroomopeningen kunnen aanleiding geven tot tochtklachten,
akoestische problemen en/of esthetische hinder.
35 TV 203 – maart 1997

5 BASISVENTILATIE :
VOORZIENINGEN VOOR
LUCHTAFVOER
5.1 EISEN VAN DE NORM
NBN D 50-001
Als luchtafvoervoorziening voor de basisventilatie
van woongelegenheden wordt gedacht
aan een combinatie van :
◆ een afvoerrooster of afvoermond in de ruimte waar de lucht wordt afgevoerd
◆ kanalen en/of een ventilator
◆ een dak- of geveluitmonding.
De norm legt voor luchtafvoervoorzieningen eisen op in verband met :
◆ de ruimten waar deze voorzieningen moeten aangebracht worden
◆ de nodige debieten
◆ de wijze waarop de luchtafvoer kan gerealiseerd worden
◆ de karakteristieken van natuurlijke of vrije afvoeropeningen
◆ de karakteristieken van mechanische afvoervoorzieningen
◆ de mogelijke impact op de woonkwaliteit
◆ de te gebruiken materialen.
5.1.1 EIS 1 : RUIMTEN WAAR AFVOER VERPLICHT IS
Voorzieningen voor de afvoer van bedorven lucht moeten aangebracht worden in ten
minste de zogenaamde natte ruimten van het woongebouw. Dit zijn de keuken, badkamer,
WC’s en wasplaatsen.
5.1.2 DEBIETEN VOOR
LUCHTAFVOER
In het algemeen dienen de in een
ruimte aanwezige afvoervoorzieningen
minstens de nominale debieten
geldend voor deze ruimte te
kunnen realiseren.
5.1.3 EIS 3 : WIJZE VAN
AFVOER
Keukens, badkamers,
wasplaatsen, droogplaatsen
Open keukens (met een
niet-afsluitbare doorgang
naar andere ruimten)
WC
RUIMTE
De afvoer van de bedorven lucht moet gebeuren, ofwel :
◆ op natuurlijke of vrije wijze :
– natuurlijke wijze (systeem A) : natuurlijke toevoer en natuurlijke afvoer
36 TV 203 – maart 1997
NOMINAAL AFVOERDEBIET
–1 dm 3 /s per m 2 vloeroppervlakte
(3,6 m 3 /h,m 2 )
– minimum 14 dm 3 /s
(50 m 3 /h)
– mag beperkt worden tot
21 dm 3 /s (75 m 3 /h)
–1 dm 3 /s per m 2 vloeroppervlakte
(3,6 m 3 /h,m 2 )
– minimum 21 dm 3 /s
(75 m 3 /h)
–1 dm 3 /s per m 2 vloeroppervlakte
(3,6 m 3 /h,m 2 )
– minimum 7 dm 3 /s
(25 m 3 /h)
Tabel 12
Nominale
afvoerdebieten
(1 l/s =
1 dm 3 /s =
3,6 m 3 /h).

– vrije wijze (systeem B) : mechanische toevoer en vrije afvoer. Het woord ‘vrije’
wordt hier gebruikt om aan te duiden dat de afvoer niet op louter natuurlijke wijze
gebeurt aangezien de mechanische toevoer een invloed heeft op de luchtafvoerdebieten.
Bij deze systemen wordt de lucht via regelbare afvoeropeningen (RAO) afgevoerd
naar hoofdzakelijk verticale kanalen die boven het dak uitmonden. Bij hogere woongebouwen
met gemeenschappelijke afvoerkanalen bestaat het gevaar op terugstroming
van één appartement naar een ander, bij voorbeeld ten gevolge van het openen van een
raam in een gevel in onderdruk. Voor appartementsgebouwen waarvan de hoogste
woonvloer meer dan 13 m boven het niveau van de hoofdingang van het gebouw is
gelegen, wordt een mechanisch afzuigsysteem (C of D) aanbevolen
door de norm (§ 4.2); nochtans zijn ook individuele afvoerkanalen of
gemeenschappelijke kanalen toegelaten indien technische voorzieningen
zijn getroffen om terugstroming te vermijden, zoals een
shuntsysteem (afb. 29) of terugslagkleppen bij de aansluiting van elke
wooneenheid op het gemeenschappelijk kanaal. Bij toepassing van
systeem A in woningen met een open verbinding tussen keuken en
woonkamer, moet de keuken voorzien zijn van een dampkap met
ventilator. Een dampkap mag eventueel op een kanaal voor natuurlijke
ventilatie aangesloten worden, indien een terugslagklep de regelbare
afvoeropening afsluit tijdens de werking van de dampkap.
Opmerking : indien het, bij ventilatiesystemen A of B in een bepaalde
ruimte waar luchtafvoer verplicht is (bv. WC of badkamer), onmogelijk
is de afvoer te laten gebeuren via een hoofdzakelijk verticaal
kanaal dat uitmondt boven het dak, dan kan van deze eis afgeweken
worden door die ruimte af te zuigen via een afzuigventilator die automatisch
in werking treedt bij gebruik van de ruimte. Dit kan door de
ventilator te koppelen aan de lichtschakelaar (indien geen daglicht in
de ruimte) of aan een aanwezigheidsdetector. De ventilator moet, na
het verlaten van de ruimte, nog blijven nawerken gedurende een
nalooptijd ‘t’ (in seconden, respectievelijk uur), die bepaald wordt
door de formule :
t = 3 V/D (s, resp. h)
waarin : – V = het volume van de ruimte (in dm 3 , resp. m 3 )
– D = het debiet van de ventilator in dm 3 /s (resp. m 3 /h).
Deze nalooptijd moet niet groter zijn dan 1800 s (een half uur)
◆ op mechanische wijze :
– systeem C : vrije toevoer en mechanische afvoer
– systeem D : mechanische toevoer en mechanische afvoer.
Bij deze systemen moet permanent lucht afgevoerd worden via een kanalensysteem
voorzien van afvoermonden. Onder permanente luchtafvoer verstaat men een mechanische
luchtafvoer die niet kan onderbroken worden door manuele of automatische
voorzieningen, die eigen zijn aan het systeem zelf.
37 TV 203 – maart 1997
Afb. 29
Gemeenschappelijk
kanaal met
shuntaansluiting.

Opmerkingen : in appartementsgebouwen met een collectieve afzuiging mag de bewoner
geen enkele mogelijkheid hebben om het ventilatiesysteem in zijn woning tijdelijk
buiten werking te stellen; de afzuigventilator moet er immers permanent blijven werken.
Bij mechanische luchtafvoer worden de afvoeropeningen vooraf ingesteld door een
bevoegd persoon.
5.1.4 EIS 4 : KARAKTERISTIEKEN VAN DE AFVOEROPENINGEN BIJ NA-
TUURLIJKE OF VRIJE LUCHTAFVOER
5.1.4.1 DIMENSIONERING VAN DE AFVOEROPENINGEN : NOMINAAL DEBIET BIJ EEN
DRUKVERSCHIL VAN 2 Pa
Net zoals bij regelbare openingen voor natuurlijke of vrije toevoer (zie § 3.1.4, p. 14)
wordt het nominale debiet over regelbare openingen voor natuurlijke of vrije afvoer
bepaald bij een drukverschil van 2 Pa over de opening. Bij volledig geopende stand van
de RAO en bij een drukverschil van 2 Pa erover moet het debiet door deze RAO minstens
gelijk zijn aan het nominale debiet dat voor de betreffende ruimte geëist is. De voor
regelbare toevoeropeningen in §§ 3.1.4 en 3.2 vermelde opmerkingen omtrent de bepaling
van de debietkarakteristieken gelden tevens voor regelbare afvoeropeningen.
Bovendien eist de norm een vrije doorsnede van de RAO van ten minste 0,014 m 2
(140 cm 2 ), behalve voor het WC waar ze minstens 0,007 m 2 (70 cm 2 ) bedraagt. Deze vrije
doorsnede moet overal nageleefd worden, ook ter hoogte van de aansluiting tussen de
RAO en het kanaal.
5.1.4.2 AFSLUITBARE EN REGELBARE VOORZIENINGEN
De norm stelt dat voorzieningen voor natuurlijke of vrije afvoer afsluitbaar en regelbaar
moeten zijn en gebruikt in dit verband de term regelbare afvoeropeningen (RAO). Er
wordt immers geëist dat (zie § 3.4.4 van de norm) :
◆ de vrije doorsnede van die opening manueel of automatisch moet geregeld kunnen
worden in een voldoende aantal standen tussen ‘gesloten’ en ‘volledig open’ :
– de gesloten stand komt overeen met een minimumopening waarbij het debiet voor
een drukverschil van 50 Pa ongeveer 15 à 25 % bedraagt van het nominale afvoerdebiet
dat vereist wordt voor de bedoelde ruimte
– de ‘volledig open’ stand komt overeen met het nominale debiet (bepaald bij 2 Pa)
◆ deze regeling continu kan verlopen of via minstens 3 standen tussen de minimumopening
en de maximumopening (dit betekent dus minstens 5 standen).
5.1.4.3 LEKDEBIET
Wanneer één of meerdere regelbare afvoeropeningen in een zelfde ruimte wordt (worden)
aangebracht, moet – bij een drukverschil van 50 Pa en alle afvoeropeningen in de minimum
stand – het totale lekdebiet begrepen zijn tussen 15 en 25 % van het nominale debiet
van de kamer of ruimte (§ 3.4.4 van de norm). De bedoeling van dit lekdebiet is ervoor
38 TV 203 – maart 1997

120
100
80
60
open
20
gesloten
0
0 2
10 20 30 40 50 60
39 TV 203 – maart 1997
Afb. 30 Lekdebiet
door afvoerroosters.
te zorgen dat er steeds een minimumafvoer mogelijk is in de afvoerruimten, zelfs wanneer
alle voorzieningen dicht zijn, bv. bij langdurige afwezigheid.
OPMERKING
25
15
%
40
Zoals voor de RTO reeds is uitgelegd (zie § 3.1.4, p. 14), verandert bij een opening (rooster,
...) met een niet-zelfregelende openingssectie, het debiet ongeveer evenredig met de
vierkantswortel uit het drukverschil (afb. 30). De eis van een minimaal debiet van 15 à 25
2
% bij 50 Pa leidt dan tot een debiet bij 2 Pa gelijk aan x 15 à 25 % of 3 à 5 %. Concreet
50
betekent dit dus dat een afvoerrooster in gesloten stand nog 3 à 5 % van het nominale
afvoerdebiet voor de kamer of ruimte moet doorlaten.
5.1.4.4 MINIMAAL EN MAXIMAAL DEBIET
Het minimale debiet wordt als volgt gedefinieerd : wanneer één of meerdere regelbare
afvoeropeningen in een zelfde ruimte worden aangebracht, moet de som van de debieten
door deze afvoeropeningen (allemaal in geopende stand), gerealiseerd bij een drukverschil
van 2 Pa, minstens gelijk zijn aan het nominale debiet voor die ruimte.
Het maximale debiet en de maximumopening worden in de norm niet gespecificeerd. Ze
stelt enkel dat voor de natte ruimten (keuken, badkamer, wasplaats en gelijkaardige
ruimten) 21 dm 3 /s (of 75 m 3 /h) niet moet overschreden worden.
5.1.5 EIS 5 : KARAKTERISTIEKEN VAN DE AFVOERKANALEN BIJ NATUUR-
LIJKE OF VRIJE LUCHTAFVOER
5.1.5.1 DIMENSIONERING VAN DE KANALEN
gesloten
Drukverschil (Pa)
De doorsnede van alle kanalen, zowel hoofd- als secundaire kanalen, waarop de afvoeropeningen
aansluiten, moet minstens 1 m 2 per m 3 /s af te voeren debiet bedragen. Dit komt
overeen met 10 cm 2 per dm 3 /s of per 3,6 m 3 /h afvoerdebiet. Dit betekent een doorsnede

Afb. 31
Verloop van
kanalen
voor
natuurlijke
afvoer.
1
2
β
a
α max. 30°
> 1,2 m
a ≤ 1,00 m als β > 30°
1.Hoofdkanaal
2.Secundair kanaal
> 1,2 m > 1,2 m
D
A
E
B
> 1,2 m
C
40 TV 203 – maart 1997
Afb. 32 Gemeenschappelijk
kanaal met
aansluiting van secundaire
kanalen.
‘A’ is de enige toegelaten rechtstreekse
afvoeropening in het
hoofdkanaal. De bovenzijde van ‘A’
moet op ten minste 1,2 m onder de
bovenzijde van ‘B’ gelegen zijn. Het
hoogteverschil tussen de bovenzijde
van ‘C’ of ‘D’ en ‘B’ en ‘E’ moet
minstens 1,2 m bedragen.
van 0,014 m 2 (140 cm 2 of een diameter van 150 mm) voor keuken, badkamer en was- of
droogplaats, en 0,007 m 2 (70 cm 2 of een diameter van 100 mm) voor een WC. Voor nietcirkelvormige
leidingen bedraagt de minimale afmeting 0,05 m (5 cm).
5.1.5.2 VERLOOP VAN DE KANALEN
Volgens de norm moeten de kanalen voor natuurlijke of vrije afvoer een ‘zo verticaal
mogelijk verloop’ hebben. In de bijlage AII-2 van de norm wordt dit als volgt verduidelijkt
:
◆ afwijkingen van hoogstens 30° ten opzichte van de verticaal zijn toegelaten, behalve
voor secundaire kanalen (zie § 5.1.5.4) (afbeelding 31)
◆ er mogen geen grote richtingsveranderingen, sterke krommingen, plotse verwijdingen
of versmallingen voorkomen.
5.1.5.3 GEMEENSCHAPPELIJKE KANALEN
Naast of boven elkaar gelegen kamers mogen door middel van secundaire kanalen op een
gemeenschappelijk hoofdkanaal aangesloten worden (zie afbeelding 32). Dit kan bijvoorbeeld
in een flatgebouw waar alle boven elkaar gelegen badkamers op een gemeenschappelijk
kanaal worden aangesloten of nog in een enkele woning waar badkamer en toilet
op een gemeenschappelijk kanaal aangesloten zijn.
Zoals in § 5.1.3 (p. 36) reeds werd aangegeven, is deze oplossing ook toegelaten voor
gebouwen waarvan de bovenste vloer hoger dan 13 m boven het niveau van de ingang
ligt.
Uitzondering hierop vormen de keukens die niet aangesloten mogen worden op een
hoofdkanaal waarop andere ruimten dan keukens zijn aangesloten.

5.1.5.4 SECUNDAIRE KANALEN
Een secundair kanaal verzekert de verbinding tussen een ruimte (niet meer dan één) en
een hoofdkanaal en moet ervoor zorgen dat de afvoer vanuit die ruimte gebeurt zonder
invloed op de afvoer van andere ruimten die op hetzelfde hoofdkanaal zijn aangesloten
(bv. door terugstroming).
Ook secundaire kanalen moeten een zo verticaal mogelijk verloop hebben. Een afwijking
van meer dan 30° van de verticaal is toegelaten over een afstand van hoogstens 1 m. De
aansluiting van een secundair kanaal op een hoofdkanaal moet een regelmatig verloop
hebben. Tussen de bovenzijde van de afvoeropening in de ruimte en de bovenzijde van de
aansluiting op het hoofdkanaal moet het hoogteverschil minstens 1,2 m bedragen (zie
afbeeldingen 31 en 32).
5.1.5.5 UITMONDING VAN DE KANALEN
De kanalen voor natuurlijke of vrije afvoer moeten boven het dak uitmonden. De natuurlijke
of vrije afvoer van lucht kan bij deze kanalen gehinderd worden door obstakels in de
omgeving (bv. hogere gebouwen) of door het hellende dak zelf waarop het kanaal uitmondt.
Bijlage II-1 van de norm geeft een uitgebreide bespreking van eisen gesteld aan
de uitmonding van deze afvoerkanalen, die in dit document in § 5.3 (p. 44) behandeld
worden.
5.1.5.6 MATERIAALEISEN GESTELD AAN KANALEN
Ventilatiekanalen moeten voldoende luchtdicht zijn. Dit is een belangrijke voorwaarde
om een correcte ventilatie te realiseren zonder kortsluiting of verliesstromen. Hoofdstuk
8 (p. 61) gaat hierop dieper in.
Kanalen moeten uiteraard ook voldoende weerstand bieden tegen mechanische beschadiging.
Indien ze door onverwarmde ruimten lopen, worden de afvoerkanalen best thermisch
geïsoleerd om condensatie te vermijden.
5.1.6 EIS 6 : KARAKTERISTIEKEN VAN VOORZIENINGEN VOOR MECHA-
NISCHE LUCHTAFVOER
5.1.6.1 DIMENSIONERING
Bij systemen C en D moeten de nominale debieten kunnen afgevoerd worden uit de natte
ruimten via mechanische luchtafvoer. Ze moeten kunnen gerealiseerd worden in volgende
weersomstandigheden :
◆ windsnelheid : < 4m/s
◆ temperatuurverschil tussen binnen en buiten : < 25 K (°C).
41 TV 203 – maart 1997

Bij systeem C moet de controle van de afvoerdebieten gebeuren met alle regelbare toevoeropeningen
voor ‘vrije’ toevoer in de ‘droge’ ruimten volledig open.
De vensterventilatoren of de ventilatoren in de dampkappen, die slechts af en toe werken,
mogen meestal niet in beschouwing genomen worden bij de berekening van de nominale
ventilatiedebieten. Zij worden immers niet aanzien als een mechanisch systeem geschikt
voor de basisventilatie, aangezien ‘permanent’ afzuigen een basisvoorwaarde is en hun
werking onderbroken kan worden door een manuele of automatische voorziening eigen
aan de toestellen zelf.
5.1.6.2 REGELBAARHEID VAN DE AFVOERMONDEN
De norm stelt dat de afvoeropeningen die via kanalen verbonden zijn met de ventilator of
ventilatorgroepen zó opgevat en gerealiseerd moeten zijn dat ze door bevoegd personeel
vooraf kunnen ingesteld worden om het gewenste afvoerdebiet te realiseren.
5.1.6.3 HERGEBRUIK VAN LUCHT
Bij systeem D is het mogelijk afvoerlucht gedeeltelijk opnieuw te gebruiken als toevoerlucht
indien aan volgende voorwaarden voldaan wordt :
◆ deze herbruikte (gerecycleerde) lucht is afkomstig van dezelfde woongelegenheid
◆ ze is afkomstig uit één of meerdere van de volgende ruimten : slaapkamers, speelkamers,
gangen, trapzaal, hal (niet rechtstreeks uit de woonkamer)
◆ de totale hoeveelheid verse buitenlucht die in de woning wordt geblazen, moet minstens
gelijk zijn aan de som van de nominale debieten van alle slaap-, studeer- en
speelkamers.
5.1.7 EIS 7 : DE WOONKWALITEIT
Op het vlak van de woonkwaliteit stelt de norm volgende eisen :
◆ net zoals toevoeropeningen mogen afvoeropeningen, zelfs in geopende stand, het
risico op inbraak niet verhogen (§ 3.4 van de norm)
◆ bij mechanische afzuiging (systemen C en D) mag de onderdruk in een ruimte waar een
open verbrandingstoestel staat, de goede werking van het verbrandingstoestel niet storen,
zelfs niet tijdelijk. Om dit te vermijden, kunnen de toevoerdebieten verhoogd worden
(§ 4.3.2.5 van de norm). De wisselwerking tussen een verbrandingstoestel en de mechanische
luchtafvoer wordt besproken in hoofdstuk 8 (zie ook TV 192, § 4.8 [31])
◆ de mechanische ventilatiesystemen C en D moeten zó ontworpen en uitgevoerd worden
dat in geen geval terugstroming in de afvoerkanalen mogelijk is (§ 4.3.3.2 van de
norm)
◆ de ventilatiesystemen moeten zó ontworpen en uitgevoerd worden dat, bij gesloten
binnendeuren, geen geuren of dampen van de natte naar de andere ruimten kunnen
worden verspreid (§ 4.3.3.3 van de norm)
◆ de mechanische ventilatiesystemen mogen geen aanleiding geven tot het niet voldoen
aan de akoestische eisen van iedere ruimte (§ 4.3.3.4 van de norm; zie ook de akoestische
basisnormen NBN S 01-400 en S 01-401 [11, 12]).
42 TV 203 – maart 1997

De norm geeft bovendien een reeks aanbevelingen :
◆ een zwakke luchtverversing zou steeds in stand moeten gehouden worden, ook wanneer
alle afvoeropeningen op de minimum stand staan. Daarom wordt vereist afvoeropeningen
te gebruiken die bij een drukverschil van 50 Pa een lekdebiet vertonen van
15 à 25 % van het nominale debiet van de betreffende ruimte (zie ook § 5.1.4.3, p. 38)
◆ een goede luchtdichtheid van het gebouw is onontbeerlijk voor de goede werking van
mechanische ventilatiesystemen (§ 4.3.3.5 van de norm). Dit onderwerp wordt uitvoerig
behandeld in hoofdstuk 5 van TV 192.
5.1.8 EIS 8 : DE MATERIALEN
De norm eist dat :
◆ de te gebruiken materialen goed bestand zijn tegen vochtigheid en thermische, mechanische
en chemische werkingen waaraan ze blootgesteld worden (§ 4.3.2.1 van de
norm)
◆ de afvoeropeningen, kanalen, filters en mechanische toestellen regelmatig gecontroleerd
worden; ze moeten bovendien gemakkelijk schoon te maken en te onderhouden
zijn (hoofdstuk 6 van de norm).
5.2 BEPALING VAN HET LUCHTDEBIET DOOR AFVOER-
VOORZIENINGEN
5.2.1 AFVOERROOSTERS EN -MONDEN
Het luchtdebiet door afvoervoorzieningen wordt bepaald op dezelfde wijze als voor luchttoevoervoorzieningen
(zie § 3.2, p. 19). Bijgevolg kan voor de dimensionering dezelfde
benaderende formule gehanteerd worden :
Q = C.A.(∆P) N (m 3 /s)
of
Q = 3600.C.A.(∆P) N (m 3 /h).
Ook de vuistregels blijven geldig (zie tabel 7, p. 22).
5.2.2 KANALEN
In het kader van deze Technische Voorlichting kan niet ingegaan worden op de berekening
van de luchtdebieten doorheen kanalen voor natuurlijke en vrije afvoer of voor
mechanische afzuiging. Voor natuurlijke afvoersystemen is dit in principe niet nodig,
daar de norm voldoende richtlijnen geeft voor de toe te passen secties en voor de uitvoering.
Er wordt verwezen naar TV nr. 106 [30] voor de dimensionering van de kanalen voor
mechanische afzuiging en voor de berekening van de drukverliezen. Ook in de documenten
van het Ministerie van Verkeer en Infrastructuur, Regie der Gebouwen, ‘Normalisatie van
43 TV 203 – maart 1997

luchtkanalen’ [27] worden gedetailleerde methoden beschreven voor het ontwerp en de
dimensionering van luchtkanalen. Er wordt tevens verwezen naar hoofdstuk 7 van TV 192.
5.3 UITMONDING VAN KA-
NALEN VOOR NATUUR-
LIJKE OF VRIJE AFVOER
De kanalen voor natuurlijke (systeem A)
of vrije afvoer (systeem B) moeten boven
het dak uitmonden, op zulke wijze
dat er geen risico op terugstroming be-
staat, ongeacht de windrichting en de windsnelheid. De vrije uitstroming van deze kanalen
kan belemmerd worden door een overdruk ten gevolge van de windwerking. Deze
overdruk kan beïnvloed worden door het dak zelf, of door naburige gebouwen of hindernissen.
Om dit te vermijden, worden er eisen gesteld aan de plaats van de uitmonding van
de kanalen voor natuurlijke of vrije afvoer.
BELANGRIJKE OPMERKINGEN
◆ Indien niet aan deze eisen kan worden voldaan, moet mechanische afzuiging toegepast
worden.
◆ De eisen gesteld aan de plaats van de uitmonding van kanalen voor natuurlijke of vrije
ventilatie-afvoer zijn niet van toepassing op de uitmonding van schoorstenen voor de
afvoer van verbrandingsgassen. Ten gevolge van de hogere temperaturen is de drijvende
kracht voor de afvoer van rookgassen veel groter dan voor ventilatielucht op
relatief lage temperatuur. Voor schoorstenen gelden andere eisen (zie de norm NBN B
61-001 [2]).
5.3.1 EISEN TEN OPZICHTE VAN AANPALENDE HINDERNISSEN
Naburige gebouwen of obstakels die boven de uitmonding van afvoerkanalen uitsteken,
kunnen de vrije uitstroming van de afvoerlucht hinderen doordat ze een invloed hebben
op de luchtstroming. Daardoor verandert de luchtdrukverdeling rond het gebouw en
kunnen wervels en zones van overdruk ontstaan op de plaats van de uitmonding.
Geometrisch wordt de hinder bepaald door :
◆ de horizontale hoek (β in afbeelding 33) waarmee de hindernis gezien wordt vanaf de
uitmonding. Indien β ≤ 15°, is er geen hinder
◆ de verhouding ‘α’ tussen de horizontale afstand ‘a’ tussen hindernis en uitmonding en
de hoogte van de hindernis ‘h 2 ’ (zie afbeelding 34)
Afb. 33
Hindernis
in horizontaal
vlak.
a
β > 15°
h 1
44 TV 203 – maart 1997
a
h 2
Afb. 34
Hindernis in
verticaal vlak.

x =
h 2
h 1
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Afb. 35 Statische afzuiger
op een afvoerkanaal om
terugstroming te voorkomen.
A. DAKHELLING > 23°
h 2
D
C
G
F
B E
A
0,48 1,3 1,9 3,03
a
h 1
A. STIJG- EN ZIJWIND
α =
a
h 2
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
A
B
C
B. VALWIND
◆ de verhouding ‘x’ tussen de hoogte van de hindernis ‘h 2 ’ en de hoogte van de uitmonding
‘h 1 ’ :
α = a
h 2
x =
h 2
h 1
h2 x = .
h1 De voorwaarden voor de uitmonding van een afvoerkanaal voor natuurlijke ventilatie
worden grafisch bepaald met behulp van afbeelding 36. Er wordt een onderscheid gemaakt
tussen daken met een helling groter dan 23° (afb. 36A) en daken met een helling
kleiner dan 23° (afb. 36B). Zoals uit de afbeeldingen blijkt, zijn geen speciale voorzorgen
vereist voor waarden gelegen op de lijnen AB of CDEFG, en evenmin voor waarden
gelegen in de gearceerde zone. Voor situaties gelegen in de gestipte zone zijn uitmondingen
toegelaten mits gebruik van een statische afzuiger. Een voorbeeld hiervan wordt in afbeelding
35 getoond. Hierbij dienen de eisen en richtlijnen van de Europese norm vermeld
onder nr. 18 in de literatuurlijst nageleefd te worden. In de overige situaties is geen
uitmonding toegestaan en is een mechanische afzuiging de enige oplossing.
B. DAKHELLING < 23°
h 2
D
0,48 1,3 1,9 3,03 α =
45 TV 203 – maart 1997
E
G
a
h 1
F
Afb. 36 Bepaling
van de uitmonding
van kanalen, naar
gelang van de
hinder veroorzaakt
door gebouwen of
hindernissen in de
omgeving.
a
h 2
uitmonding
} toegestaan
uitmonding toegestaan mits
speciale statische afzuiger
geen uitmonding
toegestaan

Afb. 37
Hoogte ‘h’ van
de uitmonding
van kanalen
voor natuurlijke
of vrije afvoer
voor verschillende
hellingen
van het dak.
5.3.2 EISEN TEN OPZICHTE VAN HET DAK ZELF
Het dak waarop de uitmonding gelegen is, vormt zelf een hindernis voor die uitmonding,
voor zover de dakhelling groter is dan 23°. Indien de dakhelling kleiner is dan 23°, heeft
de plaats van de uitmonding geen belang, op voorwaarde dat ze minstens 0,5 m boven het
dak ligt. Voor daken met een helling groter dan 23° moet de hoogte ‘h’ van de uitmonding
boven het dak voldoen aan de uitdrukking :
h ≥ 0,5 + 0,16 (γ - 23) b (m),
waarbij γ = helling van het dak in ° (zie afbeelding 38).
Zoals blijkt uit afbeelding 37, moet de uitmonding praktisch gesproken vlak bij de nok
van het dak gelegen zijn.
Hoogte van de uitmonding (m)
14
12
10
8
6
4
2
0
0 1 2 3 4 5
5.4 LUCHTAFVOER-
SYSTEMEN EN HUN
TOEPASSINGSGEBIED
23° 30° 37° 45°
Afstand tot de nok ‘a’ (m)
46 TV 203 – maart 1997
Afb. 38 Bepaling van de
uitmonding van kanalen
op een hellend dak.
In onderstaand overzicht wordt een beeld gegeven
van mogelijke luchtafvoervoorzieningen.
Niet alle hierna opgesomde mogelijkheden
zijn zomaar geschikt voor toepassing als
basisventilatie of als spuiventilatie. Er wordt een eerste summiere beoordeling gegeven,
terwijl § 5.5 deze dan verfijnd op grond van een reeks kwaliteitscriteria.
5.4.1 LEKKEN EN KIEREN
Lekken en kieren in constructiedelen kunnen vanuit fysisch standpunt werken als luchtafvoervoorzieningen.
In een filosofie van gecontroleerde gebouwventilatie zijn lekken en
kieren geen goede oplossingen, om volgende redenen :
◆ lekken en kieren zijn, per definitie, niet-bedoelde ondichtheden; daarom bestaat er ook
geen enkele waarborg over het lekdebiet dat bereikt wordt
h
γ
a

◆ er is ook geen enkele controle op de richting van de stroming; naargelang van de
drukverdeling op het gebouw (door wind en temperatuurverschillen) kan een lek als
toevoer (infiltratie) en als afvoer (exfiltratie) fungeren
◆ het bewuste voorzien van lekken en kieren, bv. bij schrijnwerk, betekent het aanbrengen
van totaal oncontroleerbare luchtafvoervoorzieningen. Regeling is immers onmogelijk
: bij hoge windsnelheden zullen ze tocht veroorzaken, terwijl bij kleinere windsnelheden
de debieten te klein zullen zijn
◆ het totale oppervlak van lekken en kieren is in een gebouw (gelukkig) meestal veel te
klein om de debieten te kunnen realiseren die in de Belgische norm vereist worden
◆ uit onderzoek blijkt dat de lekken in de gebouwschil van een woning vaak zeer onregelmatig
verdeeld zijn over de verschillende ruimten : slaapkamers en badkamers zijn
vaak zeer luchtdicht, terwijl andere kamers grote lekken vertonen.
Lekken en kieren komen dan ook niet in aanmerking voor luchtafvoer bij woningventilatie.
5.4.2 OPENGAANDE RAMEN EN DEUREN
Net zomin als ramen en deuren in aanmerking komen als toevoervoorzieningen, zijn ze
geschikt om lucht af te voeren in normale omstandigheden, omdat de debieten bij openstaande
ramen of deuren meestal veel te groot en niet voldoende regelbaar zijn. Ook aan
de eis van inbraakvrije voorziening is moeilijk te voldoen met open ramen. In het kader
van de ventilatienorm zijn opengaande ramen en deuren echter wel geschikt voor spuiventilatie
(zie hoofdstuk 6, p. 50).
5.4.3 OPEN KANALEN
Open ventilatiekanalen zijn geschikt als natuurlijke afvoervoorzieningen voor natte ruimten,
op voorwaarde dat ze aan de eisen van de norm voldoen : aanwezigheid van een
regelbaar rooster bij de aansluiting met de natte ruimte, voldoende sectie, zo verticaal
mogelijke plaatsing en uitmonding op voldoende hoogte boven het dak.
5.4.4 ROOSTERS
Ventilatieroosters die ingebouwd worden in de vensters of muren zijn typische oplossingen
voor toevoer van verse buitenlucht. Als afvoervoorzieningen komen ze niet in aanmerking,
omdat er geen waarborg is dat de lucht er wordt afgevoerd.
Ze kunnen wel gebruikt worden als voorzieningen voor de ventilatie van speciale ruimten
zoals zolders en garages (dwarsventilatie).
Er bestaan specifieke afvoerroosters voor de luchtafvoer uit natte ruimten via kanalen
voor natuurlijke of vrije afvoer. Ze moeten regelbaar zijn en aan de in § 5.2 vermelde
eisen voldoen.
47 TV 203 – maart 1997

5.4.5 KLAPRAAMPJES
Dezelfde opmerkingen als voor ventilatieroosters gelden voor klapraampjes als afvoervoorzieningen
: geen controle op de richting van de stroming, wel geschikt voor de
dwarsventilatie van speciale ruimten zoals zolders en garages.
5.4.6 AFVOERMONDEN
Bij systemen met mechanische afvoer (systemen C en D) worden vaak afvoermonden
gebruikt die op kanalen worden aangesloten. Deze zijn geschikt als afvoeropeningen voor
basisventilatie en voor de ventilatie van speciale vertrekken of ruimten.
5.4.7 DAMPKAP
De keukendampkap is een specifieke voorziening voor piekventilatie tijdens het koken :
ze wordt gedurende beperkte tijd gebruikt voor de verwijdering van geuren en dampen
die intensief geproduceerd worden tijdens het kookproces. Bij uitbreiding past een dampkap
ook voor de basisventilatie in de keuken, indien een voldoende laag debiet kan
ingesteld worden, zoals bepaald in de norm. Om akoestische redenen is het vaak te
verkiezen een motorloze dampkap te plaatsen, d.w.z. een dampkap waarvan de ventilator
op afstand staat. De problematiek van keukenventilatie en de technologie van wasemkappen
wordt in de Technische Voorlichting 187 [29] uitgebreid behandeld.
5.4.8 SAMENVATTING
Tabel 13 geeft een samenvatting van de toepasbaarheid van diverse voorzieningen voor
afvoer.
TYPE LUCHTAFVOER GESCHIKT VOOR
BASISVENTILATIE
Lekken en kieren
Opengaande ramen en deuren
Kanalen
Ventilatieroosters
Afvoerroosters
Klapraampjes
Afvoermonden
Dampkap
●
●
●
●
GESCHIKT VOOR
SPUIVENTILATIE
●
●
GESCHIKT VOOR
SPECIALE
RUIMTEN
48 TV 203 – maart 1997
●
●
●
●
●
Tabel 13 Theoretisch
mogelijke
voorzieningen voor
luchtafvoer en hun
mogelijk toepassingsgebied.

5.5 PRAKTISCH BRUIKBARE
OPLOSSINGEN VOOR
DE LUCHTAFVOER
passing als luchtafvoer voor de basisventilatie van gebouwen.
Uit de samenvattende tabel 13 blijkt dat
enkel afvoerroosters met kanalen, afvoermonden
en onder bepaalde voorwaarden
ook dampkappen, geschikt zijn voor toe-
In het later te publiceren derde deel over technologie worden deze voorzieningen :
◆ in detail besproken (belangrijkste in de handel beschikbare producten)
◆ beoordeeld op basis van een reeks kwaliteitscriteria overgenomen uit de norm NBN D
50-001, d.i. :
– nominaal debiet
– regelbaarheid
– inbraakveiligheid
– thermische kwaliteit
– akoestische kwaliteit
– onderhoud en materiaalgebruik
– brandveiligheid.
In afbeelding 39 worden de voorzieningen voor luchtafvoer gesitueerd binnen de globale
context van de basisventilatie.
Afb. 39 Situering van
de afvoervoorzieningen.
BASISVENTILATIE
toevoer doorstroomopeningen
regelbare af-
voeropeningen
natuurlijke of
vrije afvoer
mechanische afvoer
dakuitkanalenafvoer-
mondingen monden
49 TV 203 – maart 1997
afvoer
ventilatoren

6 INTENSIEVE VENTILATIE
OF SPUIVENTILATIE
6.1 WAAROM INTEN-
SIEVE VENTILATIE ?
Onder basisventilatie verstaat men de minimale
ventilatie die nodig is om een voldoende luchtkwaliteit
te waarborgen, om geuren, vocht en
eventuele schadelijke stoffen te verdunnen en af te voeren. Voor de basisventilatie zijn
beperkte luchtdebieten vereist, die permanent moeten kunnen gerealiseerd worden. De
luchtstromen worden op een systematische manier door de woning gevoerd : verse lucht
wordt in de ‘droge’ ruimten toegevoerd (zie hoofdstuk 2), vervuilde lucht wordt vanuit de
‘natte’ ruimten naar buiten gevoerd (zie hoofdstuk 4) en doorstroomvoorzieningen zorgen
voor de verbinding tussen beide soorten ruimten (hoofdstuk 3).
De basisventilatie staat in tegenstelling tot de intensieve ventilatie die nodig is in min of
meer uitzonderlijke omstandigheden, zoals :
◆ bij activiteiten die een hoge productie van schadelijke stoffen of vocht veroorzaken,
zoals schilderwerken, poetsen, hobby-activiteiten, ...
◆ bij aanhoudende warmte en sterke bezonning die oververhitting veroorzaken
◆ bij een meer dan normale bezetting, bv. een feestje, intensief roken, ...
In dergelijke gevallen is het nodig gedurende korte tijd de betrokken ruimten intensief
door te luchten of te spuien. Daarvoor zijn grote luchtdebieten nodig die niet door de
voorzieningen voor basisventilatie kunnen geleverd worden. Daarom eist de norm NBN
D 50-001 speciale voorzieningen om zo’n intensieve ventilatie mogelijk te maken.
6.2 PRINCIPES Voor de intensieve ventilatie van ruimten zijn grote debieten
nodig, wat grote openingen voor natuurlijke ventilatie veronderstelt.
Mechanische ventilatie is moeilijk toepasbaar voor deze gevallen van occasionele ventilatie
in woningen. Ze zou grote en dure ventilatoren vergen die slechts sporadisch zouden gebruikt
worden. Voor de keuken, waar wel regelmatig grote hoeveelheden geuren en waterdamp
moeten afgevoerd worden, is een dampkap aangewezen. Voor deze speciale toepassing
van intensieve ventilatie verwijzen we naar de TV 187 [29]. Gebruik maken van de
deuren en opengaande ramen is dan ook de meest aanbevolen strategie voor intensieve
ventilatie. Dit kan op verschillende manieren, naar gelang van de plaats van deze openingen.
6.2.1 EENZIJDIGE VENTILATIE
Wanneer een kamer geventileerd wordt door één enkele opening of door meerdere in
hetzelfde geveldeel gelegen openingen, spreekt men van eenzijdige ventilatie (zie afbeel-
50 TV 203 – maart 1997

ding 40). De luchtstroming wordt voornamelijk
veroorzaakt door het temperatuurverschil
tussen binnen en buiten. Hierdoor
ontstaat een stroming in beide richtingen :
warme lucht stroomt aan de bovenzijde van
de opening van binnen naar buiten en de
koudere buitenlucht stroomt aan de onderzijde
naar binnen (voor zover de binnentemperatuur
hoger is dan de buitentemperatuur).
Het drukverschil ‘∆p’ veroorzaakt
door dit temperatuurverschil ‘∆T’ is benaderend
gelijk aan :
∆p = 0,04 h ∆T (Pa).
Hieruit blijkt dat de hoogte van de opening een belangrijke rol speelt. Hoe hoger de
opening, hoe groter ook het luchtdebiet. Dit wordt het schoorsteeneffect genoemd.
Naast het thermisch effect hebben ook wisselende winddrukken en luchtwervelingen in
de buurt van de opening een (meer beperkte) invloed op de luchtdebieten.
6.2.2 DWARSVENTILATIE
Indien meerdere openingen op verschillende gevels gebruikt
worden om een ruimte te ventileren, kunnen grotere debieten
gerealiseerd worden dan met eenzijdige ventilatie. In dit geval
speelt namelijk het windeffect een belangrijke rol. De
wind veroorzaakt drukverschillen tussen de verschillende
gevels en dakdelen (zie afbeelding 41). Hierdoor ontstaat een
stroming van de opening aan de windzijde (hoogste druk)
naar de opening aan de lijzijde (laagste druk) (afb. 40).
6.2.3 SCHOORSTEENEFFECT
TV-hoek
garage
salon bibliotheek
hal eetkamer
W
C
keuken
slaapkamer
2
badkamer
slaapkamer
3
bureau
hal
W
C
51 TV 203 – maart 1997
Afb. 41 Verdeling van de winddrukken
op een gebouw.
Indien meerdere openingen op verschillende hoogten opengezet worden, wordt de doeltreffendheid
van de ventilatie nog verhoogd. Zoals in § 6.2.1 is aangetoond, speelt het
hoogteverschil tussen in- en uitstroomopening een grote rol bij het schoorsteeneffect
wind
slaapkamer
1
stortbad
slaapkamer
4
Afb. 40
Eenzijdige
ventilatie
(boven) en
dwarsventilatie
(onder) voor
de intensieve
ventilatie van
ruimten.
Afb. 42
Nachtelijke
ventilatie met
gebruik van
thermische
trek
(schoorsteeneffect)(PLEIADEwoning).

(thermische trek). Een goed gekozen plaatsing van de openingen kan aanzienlijke
luchtdebieten veroorzaken die geschikt zijn om in warme perioden het gebouw af te
koelen door nachtelijke ventilatie, zelfs bij afwezigheid van wind. Afbeelding 42 toont
hoe in de PLEIADE-woning frisse buitenlucht ‘s nachts wordt aangevoerd door de ramen
op de gevels en via de centrale traphal wordt afgevoerd naar de dakvlakvensters in de nok
van de zolderruimte.
6.3 EISEN VOLGENS DE NORM NBN D 50-001
6.3.1 EIS 1 : RUIMTEN WAAR INTENSIEVE VENTILATIE VERPLICHT IS
De norm eist dat er in de woonvertrekken (woonkamer, slaapkamers, studeer- en hobbykamers)
en in de keuken opengaande ramen of deuren aanwezig zijn, die gebruikt kunnen
worden voor intensieve ventilatie.
Aan de eisen van spuiventilatie moet voldaan worden bij alle ventilatiesystemen (A, B, C
en D).
6.3.2 EIS 2 : GROOTTE VAN DE OPENINGEN
De openingen voor intensieve ventilatie moeten de volgende minimale oppervlakte hebben
:
◆ bij eenzijdige ventilatie (§ 6.2.1) moet de nettosectie van de opengaande delen van
ramen of deuren gelijk of groter zijn dan 6,4 % van de vloeroppervlakte :
A ≥ 0,064 . A vloer
◆ bij dwarsventilatie (§ 6.2.2) moet de som van de nettosecties van de opengaande delen
van ramen of deuren gelijk of groter zijn dan 3,2 % van de vloeroppervlakte :
A ≥ 0,032 . A vloer .
Opmerking : een min of meer gelijkmatige verdeling over twee gevelvlakken veronderstelt
dat de nettosectie in elk gevelvlak minstens 40 % bedraagt van de vereiste totale
netto sectie ‘A’.
Voorbeelden :
◆ een slaapkamer wordt meestal éénzijdig geventileerd aangezien er meestal slechts een
raam in één enkel gevelvlak zit. De netto-oppervlakte van het opengaande deel varieert
tussen ongeveer 0,45 m 2 (slaapcel van 7 m 2 ) en 1,3 m 2 (een ruime slaapkamer van
20 m 2 )
◆ in appartementen en rijwoningen waar de woonkamer slechts op een gevel uitgeeft,
wordt er vaak eenzijdig geventileerd. In vrijstaande woningen en rijwoningen waar de
woonkamer van gevel tot gevel doorloopt daarentegen zijn er vaak twee gevels met
venster- of deuropeningen en kan er met dwarsventilatie gespuid worden. Een woonkamer
van bv. 40 m 2 in een vrijstaande woning voldoet aan de eisen voor dwarsventilatie
indien er ten minste twee gevels zijn met opengaande ramen of deuren met
een totale oppervlakte van 1,28 m 2 .
52 TV 203 – maart 1997

6.3.3 EIS 3 : BINNENKEUKENS
Keukens die geen vensters of deuren hebben in een buitenwand (inpandige keuken of
binnenkeuken) moeten voorzien zijn van een mechanisch systeem voor intensieve ventilatie
dat minimaal 200 m 3 /h kan afvoeren. Dit kan bijvoorbeeld een dampkap zijn.
Dergelijk systeem mag op een collectieve luchtafvoerinstallatie worden aangesloten indien
op elk individueel afvoerkanaal een voorziening is aangebracht die een eventuele
terugstroming belet.
De norm waarschuwt voor de gevaren van terugstroming van verbrandingsgassen uit
toestellen met open verbrandingskamer (kachel, gasgeiser, …) die in combinatie met een
mechanische intensieve ventilatievoorziening worden gebruikt (zie hierover ook hoofdstuk
8, p. 61).
6.3.4 INBRAAKCRITERIUM
In tegenstelling tot de voorzieningen voor de basisventilatie moeten de openingen voor
intensieve ventilatie in geopende stand niet voldoen aan enig anti-inbraakcriterium.
6.4 MOGELIJKE
BIJKOMENDE
EISEN/WENSEN
Buiten de minimale opening stelt de norm NBN D
50-001 geen specifieke eisen aan de intensieve ventilatievoorzieningen.
In de praktijk betekent dit dat
de klassieke opengaande ramen in de meeste geval-
len zonder meer aan de eisen voldoen. Voor tijdelijke problemen als geurhinder bij
schilderwerken, ... kunnen deze ramen eenvoudig opengezet worden.
Om daarentegen problemen van oververhitting te beperken of te vermijden, is nachtelijke
ventilatie een aangewezen strategie. Om ramen ‘s nachts langdurig te kunnen laten openstaan,
worden best maatregelen getroffen :
◆ om te vermijden dat insecten kunnen binnendringen
◆ om een redelijke bescherming tegen inbraak te waarborgen
◆ tegen overdreven gevaar op onverwacht binnenregenen
◆ om lawaaioverlast van buitenuit te vermijden.
6.5 RAAMTYPES
VOOR INTENSIEVE
VENTILATIE
Tabel 14 geeft een overzicht van de vaak gebruikte
raamtypes en bespreekt hun mogelijkheden
en beperkingen ten aanzien van intensieve
ventilatie. Aanvullend kan gesteld worden dat
het gebrek aan akoestische isolatie duidelijk een zwak punt is voor al deze raamtypes. Dit
betekent dat in een lawaaierige omgeving nachtelijke spuiventilatie niet evident is.
53 TV 203 – maart 1997

54 TV 203 – maart 1997
Tabel 14 Prestaties van verschillende raamtypes ten aanzien van intensieve ventilatie.
RAAMTYPE BEPALING VAN DE
DEBIETEN
Opendraaiende -, hefdraairamen volgens de
voorschriften van
§ 6.3.2
(indien niet
volledig open,
zie (**))
Tuimelramen
volgens de
voorschriften van
§ 6.3.2 (voor de
bepaling van de
nuttige equivalente
oppervlakte A eq ,
zie (**))
INBRAAKVEILIGHEID REGENDICHTHEID BESCHERMING
TEGEN INSECTEN
MOGELIJKHEID TOT
REGENWERING
+
– –
(met hor)
+
(+) (*) +
(+) (*) –
(+) (*) –
+
(met hor aan de
buitenzijde)
+
(met hor)
+
(met hor aan de
buitenzijde)
(+) (*) + +
(met hor)
(–)
blokkeren
noodzakelijk
(+)
afhankelijk van
de stand
–
(moeilijk
realiseerbaar)
MOGELIJKHEID TOT
INBRAAK- EN
REGENVRIJ RAAM-
ROOSTER
+
+ +
– –
+ +
– –
– –

55 TV 203 – maart 1997
Wentelramen
Draaikipramen
(Hef)schuiframen
binnenwaarts draaiend
buitenwaarts draaiend
schuivend (binnenzijde)
schuivend (buitenzijde)
RAAMTYPE BEPALING VAN DE
DEBIETEN
volgens de voorschriften
van § 6.3.2
(indien niet volledig
open,
zie (**))
volgens de
voorschriften van
§ 6.3.2 (kipstand,
zie (**))
volgens de
voorschriften van
§ 6.3.2
hef-schuif (binnenzijde)
hef-schuif (buitenzijde)
+ : goede prestatie
(+) : goed mits voorzorgen
(–) : slechte prestatie, maar verbeterbaar
– : slechte prestatie
INBRAAKVEILIGHEID REGENDICHTHEID BESCHERMING
TEGEN INSECTEN
(–)
blokkeren
noodzakelijk
(+)
in kipstand meestal
geen problemen
–
(+)
in kipstand meestal
geen problemen
– –
–
(moeilijk
realiseerbaar)
MOGELIJKHEID TOT
REGENWERING
MOGELIJKHEID TOT
INBRAAK- EN
REGENVRIJ RAAM-
ROOSTER
– –
(+) (met hor) + +
(+)
(met hor)
(*) Redelijke bescherming tegen inbraak indien via de opening geen andere ramen of deuren kunnen
geopend worden.
(**) Nuttige equivalente oppervlakte A eq (tuimel-, kip-, draairamen) : A 1 = B . H
H
B
D
+ +
A2 = B . D + 2 D . H
2
= D (H + B)
1
A eq
= 1
A1 + 1
A2

7 VENTILATIE VAN
SPECIALE RUIMTEN
7.1 WAT ZIJN SPE-
CIALE RUIMTEN ?
De woonvertrekken (woonkamer, slaapkamers,
studeer- en hobbyruimten) en de keuken, badkamer,
WC en wasplaats zijn onderworpen aan de
eisen inzake basisventilatie. De woonvertrekken en de keuken moeten bovendien voldoen
aan de voorschriften betreffende aanvullende intensieve ventilatie. Naast deze kamers
zijn er nog diverse andere ruimten in woongebouwen waarvoor de norm andere eisen
stelt. Dit is het geval voor :
◆ gemeenschappelijke gangen en trapzalen in collectieve woongebouwen
◆ huisvuilkokers
◆ liftkokers en -kooien
◆ garages
◆ stookafdelingen en stookplaatsen
◆ kelders
◆ zolders
◆ gasmeterruimte
◆ brandstofopslagplaatsen
◆ bergruimten
◆ ruimten met verbrandingstoestellen met open verbrandingskamer.
7.2 GEMEENSCHAPPELIJKE GANGEN OF TRAPPENHUIZEN
7.2.1 EISEN VAN DE NORM
Gemeenschappelijke gangen of trappenhuizen zijn ruimten die toegang geven tot verschillende
individuele woongelegenheden in een collectief woongebouw (flatgebouw).
In de norm NBN D 50-001 (§ 5.2) worden volgende eisen gesteld :
◆ wanneer meerdere woningen toegankelijk zijn via een gemeenschappelijke gang of
trappenhuis, moet er tussen deze gemeenschappelijke delen en iedere woning afzonderlijk
een voldoende luchtdichtheid bestaan waarbij volgende eis geldt :
het lekdebiet van de ingangsdeuren van deze woningen moet kleiner zijn dan 14 dm 3 /s
(50 m 3 /h) voor een drukverschil van 50 Pa en dit in beide richtingen
◆ de gemeenschappelijke gangen en trappenhuizen (en elk afsluitbaar deel ervan) moeten
ten minste één toevoeropening en één afvoeropening hebben, die zodanig gelegen
zijn dat de volledige ruimte voldoende kan geventileerd worden
◆ gedurende het grootste gedeelte van het jaar moeten de gemeenschappelijke gangen en
trappenhuizen in lichte overdruk staan ten opzichte van de woningen, die erop aansluiten.
Om de gewenste overdruk te kunnen realiseren, mogen deze gangen of trappenhuizen
dus niet uitgerust worden met een mechanisch afzuigsysteem
56 TV 203 – maart 1997

◆ de verluchting van gemeenschappelijke gangen of trappenhuizen gebeurt dus :
– volledig natuurlijk (Ag) of
– met een mechanisch inblaassysteem (Bg) of
– met een mechanisch inblaas- en afzuigsysteem (Dg)
◆ voor het mechanische inblaas- en afzuigsysteem (Dg) moet permanent een debiet
buitenlucht toegevoerd worden dat minstens gelijk is aan 0,5 V / 3,6 (dm 3 /s) of 0,5 V
(m 3 /h), met V = het luchtvolume van de ruimte in m 3
◆ in het geval van een mechanisch inblaassysteem (Bg) :
– dient er permanent een debiet buitenlucht toegevoerd worden dat minstens gelijk is
aan 0,5 V / 3,6 (dm 3 /s) of 0,5 V (m 3 /h), met V = het luchtvolume van de ruimte in m 3
– moeten de openingen voor vrije afvoer zich bovenaan in een buitenwand van de te
verluchten gang of trappenhuis bevinden. Hun vrije doorsnede (en van alle
verbindingsstukken tussen de buitenomgeving en de toevoeropening) is ten minste
gelijk aan 0,5 V / 3600 (m 2 ), met V = het luchtvolume van de te verluchten ruimte
in m 3
◆ voor het natuurlijke systeem (Ag) gelden volgende eisen :
– de toe- en afvoeropeningen moeten regelbaar zijn
– bij volledig geopende stand van deze openingen moet er bij een drukverschil van
2 Pa over deze openingen, een debiet stromen dat ten minste gelijk is aan 0,5 V / 3,6
(dm 3 /s) of 0,5 V (m 3 /h), met V = het luchtvolume van gang of trappenhuis in m 3
– in gesloten positie mogen deze openingen bij een drukverschil van 50 Pa nog een
maximaal lekdebiet hebben van 0,5 V / 3,6 (dm 3 /s) of 0,5 V (m 3 /h)
– de openingen voor natuurlijke toevoer bevinden zich onderaan een buitenwand van
de te verluchten gang of trappenhuis. Ze mogen eventueel ook aangesloten worden
op een horizontale luchtkoker die buiten uitmondt. De vrije doorsnede van dit
kanaal, evenals van alle verbindingsstukken tussen de buitenomgeving en de toevoeropening,
is minstens gelijk aan 0,5 V / 3600 (m 2 ), met V = het luchtvolume van de
te verluchten ruimte in m 3
– de openingen voor natuurlijke afvoer moeten zich bovenaan in een buitenwand van
de te verluchten gang of trappenhuis bevinden. Hun vrije doorsnede, evenals van
alle verbindingsstukken tussen de buitenomgeving en de toevoeropening, is ten
minste gelijk aan 0,5 V / 3600 (m 2 ), met V = het luchtvolume van de te verluchten
ruimte in m 3 .
TV 192 (§ 9.2.3.2, p. 82) toont enkele voorbeelden van toepassing van de verschillende
systemen voor ventilatie van een gemeenschappelijke trapzaal in een appartementsgebouw.
7.2.2 BIJKOMENDE EISEN : BRANDVEILIGHEID
Het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 [22] eist dat een gemeenschappelijke trapzaal of
traphal of een gemeenschappelijke gang een volledig omsloten ruimte vormt voor wat
betreft brandveiligheid. Dit betekent onder andere dat trapzaal en gangen gescheiden
worden door brandwerende deuren (Rf 1/2 h), zowel onderling als ten opzichte van de
aanpalende woongelegenheden.
57 TV 203 – maart 1997

7.3 HUISVUILKOKERS EN
VERZAMELRUIMTE
VOOR HUISVUIL
De norm NBN D 50-001 (§ 5.3) stelt enkele
algemene eisen aan huisvuilkokers en verzamelruimten
voor huisvuil :
◆ de verzamelruimte voor huisvuil moet nor-
maal in onderdruk gehouden worden ten opzichte van :
– de stortkokers voor het huisvuil
– alle andere aanpalende ruimten.
Dit kan gebeuren door een permanent werkende afzuigventilator
◆ de verzamelruimten en de stortkokers voor het huisvuil, evenals het eventueel afzuigsysteem,
moeten ontworpen en gerealiseerd worden op grond van een specifieke studie
◆ er mogen geen hinderlijke geuren ontstaan, noch voor de bewoners van het gebouw
zelf, noch voor de bewoners van de naburige gebouwen.
Voor deze ruimten zijn eveneens speciale eisen van brandveiligheid van kracht (KB van
7 juli 1994 [22]).
7.4 LIFTKOKERS
EN -KOOIEN
Volgens de norm NBN D 50-001 moet er voldaan worden
aan de eisen van de normen NBN E 52-014 “Elektrische
liften” [9] en E 52-018 “Hydraulische liften” [10].
7.5 GARAGES (PARKEERRUIMTEN VOOR MOTORVOERTUIGEN)
7.5.1 EISEN VAN DE NORM
◆ Garages moeten voorzien zijn van verluchtingsmonden in contact met de buitenlucht
en gelegen zijn onderaan in de verticale wand(en). De bovenzijde van die openingen
ligt maximum 40 cm boven de garagevloer.
◆ Voor garages met een oppervlakte kleiner of gelijk aan 40 m 2 moet de totale vrije
oppervlakte van die openingen minstens gelijk zijn aan 0,2 % van de vloeroppervlakte.
Wanneer de garage meer dan één verticale wand in contact met de buitenlucht heeft,
moeten de verluchtingsmonden verdeeld worden over die buitenwanden (bij voorkeur
over twee tegenover elkaar gelegen wanden).
◆ Voor garages met een oppervlakte groter dan 40 m 2 is een permanente mechanische
afzuiging vereist. Ze moet ontworpen en uitgevoerd worden op basis van een afzonderlijke
studie. Bij gebrek aan duidelijke richtlijnen op Belgisch vlak, moet hier naar
buitenlandse documenten verwezen worden.
◆ De binnendeuren tussen de garage en hal, gangen of andere woonruimten moeten goed
luchtdicht zijn. Bij gemeenschappelijke garages mag het lekdebiet van deze deuren
niet groter zijn dan 14 dm 3 /s (50 m 3 /h) bij een drukverschil van 50 Pa.
58 TV 203 – maart 1997

7.5.2 INTERPRETATIE
Voor kleine garages (tot 40 m 2 ) gaat de norm uit van het gebruik van natuurlijke ventilatie.
Indien ze een vloeroppervlakte van 15 m 2 hebben, vertonen de verluchtingsopeningen
een vrije oppervlakte van 300 cm 2 , wat 800 cm 2 wordt voor een garage van 40 m 2 . De
norm stelt geen specifieke eisen aan de regelbaarheid.
Een zeer strikte interpretatie van de norm betekent dat een permanente mechanische
ventilatie niet toegelaten is voor vloeroppervlakten kleiner dan 40 m 2 .
Ter vergelijking schrijft de Nederlandse norm NEN 1087 [24] een ventilatiedebiet voor van
3 dm 3 /s (10,8 m 3 /h) per m 2 nettovloeroppervlakte, met rechtstreekse toevoer van buitenlucht
en afvoer naar buiten. Zowel natuurlijke als mechanische ventilatie is toegelaten.
7.6 STOOKAFDELINGEN
EN -PLAATSEN
De norm NBN D 50-001 (§ 5.6) stelt volgende
eisen aan stookafdelingen en -plaatsen :
◆ er moeten steeds een niet-afsluitbare toe-
voeropening en een niet-afsluitbare afvoeropening voorzien worden
◆ in ruimten met open verbrandingstoestellen moeten de ventilatie en de minimale
ventilatieopeningen beantwoorden hetzij :
– aan de eisen van de normen NBN B 61-001 [2], D 51-003 [7] en S 21-207 [13]
– bij gebrek hieraan, aan de waarden bekomen volgens een specifieke berekening
◆ wanneer een brandstof zwaarder dan lucht wordt gebruikt, moeten de eisen van § 7.5
van de norm NBN B 61-001 nageleefd worden.
7.7 KELDERS EN
ZOLDERS
Volgens de norm NBN D 50-001 moeten kelders en zolders
verlucht worden via :
◆ natuurlijke verluchting met behulp van :
– kleine kelder- of zolderraampjes; hun vrije sectie moet in geopende stand minstens
0,014 m 2 (140 cm 2 ) bedragen
– ventilatieroosters; de som van de debieten doorheen alle roosters moet minstens
50 m 3 /h bedragen bij een drukverschil van 2 Pa. Wanneer ze met de buitenomgeving
verbonden zijn via kanalen, dan moet de vrije sectie van deze kanalen minstens
0,014 m 2 (140 cm 2 ) bedragen
◆ mechanische afzuiging : het afzuigdebiet moet minstens 7 dm 3 /s (25 m 3 /h) bedragen.
De lucht wordt toegevoerd langs toevoeropeningen die rechtstreeks in de buitenwanden
aangebracht worden of die via kanalen met de buitenomgeving verbonden
worden. De roosters moeten een debiet van 7 dm 3 /s (25 m 3 /h) hebben bij een drukverschil
van 2 Pa over het rooster. De kanalen hebben een vrije doorsnede van minstens
0,007 m 2 (70 cm 2 )
◆ mechanische toevoer en afvoer : zowel de mechanische afvoer als de mechanische
toevoer hebben een minimumdebiet van 7 dm 3 /s (25 m 3 /h).
59 TV 203 – maart 1997

Bijzondere gevallen :
◆ wanneer kelders en/of zolders zeer open zijn voor buitenlucht, worden geen ventilatie-eisen
gesteld
◆ wanneer bij kelders een risico op radonverspreiding bestaat, moet overgegaan worden
tot een speciale studie en kan eventueel beroep gedaan worden op een mechanische
luchttoevoer.
60 TV 203 – maart 1997

8 INTERACTIE TUSSEN
VERBRANDINGSTOESTELLEN
EN VENTILATIE
8.1 BESCHRIJVING VAN
HET PROBLEEM
Een mechanische luchtafvoer (systemen C en
D) leidt in het algemeen en in normale omstandigheden
tot het ontstaan van een relatief kleine
onderdruk (enkele tienden Pa) in de geventileerde ruimten. Wanneer de installatie slecht
ontworpen is (bv. geen of te kleine luchttoevoeropeningen bij een luchtdicht gebouw) of
verkeerd gebruikt wordt, kan deze onderdruk vrij groot worden (10 Pa en meer). De
werking van een dampkap in de keuken (vaak met hoge afzuigdebieten) kan deze situatie
nog verergeren.
Een dergelijke onderdruk kan de goede werking van de in de betrokken ruimten opgestelde
open verbrandingstoestellen negatief beïnvloeden. Inderdaad, een open verbrandingstoestel
haalt zijn verbrandingslucht uit de ruimte waarin het staat opgesteld en voert
zijn rookgassen af langs een afvoerkanaal (schoorsteen) dankzij het temperatuurverschil
tussen de warme rookgassen en de koudere buitenlucht (natuurlijke trek). Wanneer het
afvoerkanaal goed ontworpen en uitgevoerd is, zal het, bij normale werking, in onderdruk
staan ten opzichte van de ruimte waarin het toestel zich bevindt.
De toestellen waarvan sprake zijn voornamelijk gasketels en gasgeisers, maar ook open
haarden, houtkachels, kolenkachels, gaskachels, …
Wanneer, om een of andere reden, de onderdruk in de ruimte waar het toestel zich bevindt
groter wordt dan de onderdruk in het afvoerkanaal, ontstaat terugstroming van de rookgassen
naar de ruimte. Deze kan tevens een slechte verbranding tot gevolg hebben met
productie van koolstofmonoxide (CO), een zeer giftig, geur-, kleur- en smaakloos gas.
Wanneer dit gas in bepaalde concentraties en gedurende een bepaalde tijd door de aanwezigen
ingeademd wordt, kan dit fatale gevolgen hebben.
Hierna worden mogelijke oplossingen aangegeven om gevaarlijke situaties te vermijden,
te wijten aan de interactie tussen het ventilatiesysteem en de afvoer van rookgassen van
open verbrandingstoestellen.
8.2 MOGELIJKE OPLOSSINGEN
8.2.1 GASTOESTELLEN
Afbeelding 43 toont verschillende in de praktijk voorkomende situaties samen met de
mogelijke oplossingen en nuttige referenties.
61 TV 203 – maart 1997

Afb. 43 Beslissingsschema
in geval van
mogelijke interactie
met gastoestellen.
Interactie
mogelijk ?
neen
Stookplaats ventileren
volgens de normen
NBN D 51-003 en
B 61-001
Gesloten toestel
(§ 8.3.1, p. 63)
ja Nieuw te
bouwen
ja
Voorschriften van de
norm NBN D 51-003 +
afvoerbeveiliging (§ 8.4)
neen
Gesloten
toestel mogelijk
?
neen
62 TV 203 – maart 1997
ja
Individuele gesloten
toestellen of collectieve
oplossingen (CLV,
VMC-gas, ...) (zie
§§ 8.3.1 tot 8.3.3,
p. 63 à 65)
Opmerking : men veronderstelt dat er altijd een waarschijnlijkheid van interactie bestaat
wanneer de ruimte waarin het toestel zich bevindt niet onafhankelijk is (d.w.z. bv. in
verbinding via binnendeuren en/of roosters) van de ruimten waar andere systemen de
omgeving kunnen beïnvloeden (bv. onderdruk door een dampkap of een luchtextractie).
8.2.2 ANDERE TOESTELLEN
Indien dampkap, extra
luchttoevoeropeningen
(zie § 8.4, p. 65)
Indien mechanische
afvoer, luchttoevoeropeningen
(§ 8.4,p. 65)
Voor andere verbrandingstoestellen voor vaste of vloeibare brandstoffen (kachels, open
haarden, …) bestaan er voorlopig geen gesloten versies. De enige oplossing is dan het
vermijden van te grote onderdrukken in de ruimte waar het toestel zich bevindt. Dit kan
verwezenlijkt worden door voldoende luchttoevoeropeningen te voorzien zowel voor het
toestel zelf als voor de andere systemen die een onderdruk kunnen veroorzaken (dampkap,
mechanische afvoer, zie hoofdstuk 3, p. 13).
Wanneer een dampkap de goede werking van het verbrandingstoestel kan beïnvloeden,
moet in de keuken een afsluitbare luchttoevoer voorzien worden met een effectieve
opening van 160 cm 2 per 100 m 3 /h nuttig luchtdebiet van de dampkap (TV 187 [29]).
Voor de bepaling van de toevoer van verbrandingslucht gaat men uit van een drukverschil
van 5 Pa tussen de ruimte met het toestel en de buitenomgeving om het nodige luchtdebiet
te verzekeren.
Tabel 15 (uit het ontwerp van Nederlandse norm NEN 2757 [25]) geeft een idee van de
vereiste debieten voor de verbrandingslucht. Het vermogen van het toestel bepaalt dan het
nodige luchtdebiet en op basis van de druk-debietkarakteristiek kan een aangepast toevoerrooster
gekozen worden (zie hoofdstuk 3).

BRANDSTOF/TOESTEL NODIG DEBIET VERBRANDINGSLUCHT PER
kW NOMINAAL VERMOGEN (m 3 /h)
Aardgas (open toestel met trekonderbreker)
Aardgas (open vuur)
Stookolie
Kolen (gesloten vuur)
Vaste brandstof (open vuur)
2,81
12,06
1,15
1,87
10,08
63 TV 203 – maart 1997
Tabel 15
Nodige
verbrandingsluchtdebieten
voor
verschillende
toestellen (uit de
norm NEN
2757 [25]).
Ter vergelijking, voor de verbrandingstoestellen zelf, vindt men de volgende waarden in
de Franse literatuur :
◆ voor een afsluitbaar toestel (bv. cassette of kachel), vereist het Franse DTU 24.2.2 [15]
een luchttoevoeropening (buitenlucht) van 50 cm 2
◆ voor een open toestel met hout (bv. een open haard), vereist het Franse DTU 24.2.1
[14] een luchttoevoeropening (buitenlucht) met een sectie groter dan een vierde van de
sectie van de schoorsteen met een minimum van 200 cm 2 .
8.3 ENKELE TECHNOLOGISCHE OPLOSSINGEN
8.3.1 INDIVIDUELE GASTOESTELLEN MET GESLOTEN
VERBRANDINGSRUIMTE
Om de interactie te vermijden tussen de werking van een gastoestel en de werking van
andere systemen die een onderdruk kunnen creëren (ventilatiesysteem, dampkap, …) is
het mogelijk “gesloten” toestellen te gebruiken, waarbij de verbrandingscyclus (aanvoer
van verbrandingslucht, verbranding en afvoer van de verbrandingsgassen) volledig afgesloten
is van het vertrek waarin zij zich bevinden. Deze toestellen zijn voorzien van twee
concentrische of gescheiden kanalen : één voor de toevoer van verbrandingslucht en één
voor de afvoer van de rookgassen (zie afbeelding 44).
Afb. 44 Principe van
open en gesloten
verbrandingstoestellen.
“OPEN” TOESTEL “GESLOTEN” TOESTEL MET
CONCENTRISCHE
KANALEN
DOORSNEDE VAN HET
CONCENTRISCHE
KANAAL
toevoer
verbrandingslucht
afvoer
rookgassen
toevoer verbrandingslucht
afvoer rookgassen

De installatiemogelijkheden van gesloten
gastoestellen zijn zeer uitgebreid
(zie afbeelding 45). Alle mogelijkheden
zijn nochtans niet van toepassing
voor alle toestellen. Bijgevolg is het
aangeraden de plaatsingsvoorschriften
van de fabrikant te volgen. De voorschriften
van de norm NBN D 51-003
en haar addendum 1 [7, 8] moeten ook
gevolgd worden.
8.3.2 INDIVIDUELE GAS-
TOESTELLEN MET GE-
SLOTEN
VERBRANDINGS-
RUIMTE IN
COLLECTIEVE GEBOU-
WEN
Voor collectieve gebouwen is het ook
mogelijk gesloten toestellen te gebruiken
volgens het CLV-systeem (CombinatieLuchttoevoer-Verbrandingsgasafvoer).
Het CLV-systeem laat toe verschillende
gesloten toestellen op een
gemeenschappelijk kanaal (in concentrische
(zie afbeelding 46) of in parallelle
uitvoering) te verbinden. De toestellen
moeten daartoe speciaal voor-
DAKELEMENT
KANAAL-
ELEMENTEN
ONDERSTUK
Afb. 45 Installatiemogelijkheden
van gesloten
gastoestellen.
64 TV 203 – maart 1997
luchttoevoer
aansluiting op de riolering
(afvoer van het condensatiewater)
Afb. 46
CLV-systeem
met concentrische
kanalen.
verbrandingsgasafvoer
dicht toestel met
ventilator (type C 42 )
dicht toestel met
ventilator (type C 42 )

zien zijn (gesloten met ingebouwde ventilator volgens type C 42 of C 43 van de norm NBN D
51-003). Het vermogen van elk aangesloten toestel mag niet hoger zijn dan 35 kW. Het
maximaal aantal toestellen dat aangesloten mag worden, hangt af van het systeemontwerp.
Met de huidige systemen is het aansluiten van maximum 25 toestellen toegelaten.
Dergelijke systemen moeten voldoen aan de voorschriften van de norm NBN D 51-003 en
haar addendum 1 [7, 8]. Alleen de toestellen met de CE-markering/CAT I 2E+ /BE zijn
toegelaten in België. Er bestaat voorlopig geen technische goedkeuring voor deze systemen
in België, maar vele hebben een buitenlandse goedkeuring die in België erkend wordt (bv.
GASTEC in Nederland, Agréments techniques in Frankrijk en DIN in Duitsland).
In Frankrijk is het systeem 3CE (conduit collectif pour chaudières étanches) nagenoeg
gelijkaardig, behalve dat maximum 7 toestellen aangesloten mogen worden (in de huidige
stand van zaken) en dat ze via concentrische en niet-gescheiden kanalen aangesloten
zijn.
Hetzelfde procédé is in Duitsland gekend als LAS-systeem (Luft Abgas Schornstein).
8.3.3 VMC-GAS
Wanneer men de afvoer van de verbrandingsgassen met de ventilatie wil combineren,
mag men het zogenaamde VMC-gas systeem gebruiken (dit zal meer uitvoerig behandeld
worden in het later te publiceren derde deel).
Dit speciaal ontworpen systeem is voorzien van open gastoestellen met ingebouwde
afvoerbeveiliging (type B 11CS ), maar ook van een collectieve beveiliging die de werking
van ieder toestel afstemt op die van de collectieve afzuigventilator.
8.4 BESTAANDE
INSTALLATIES
Wanneer men een gastoestel vervangt, dat zich in een
woonruimte bevindt, is het altijd aangeraden, indien
mogelijk, een gesloten toestel te kiezen. Als dit proble-
men stelt, kan een open toestel gebruikt worden mits inachtneming van de volgende
aanbevelingen :
◆ de voorschriften van de norm NBN D 51-003 volgen
◆ afvoerbeveiliging (bv. van het TTB-type) op het toestel plaatsen, die het toestel uitschakelt
in geval van terugslag van de rookgassen; deze veiligheid mag nooit uitgeschakeld
of kortgesloten worden (deze beveiliging is verplicht sinds 1.1.1994)
◆ voor het toestel zelf, een permanente luchttoevoeropening voorzien met een effectieve
opening van 5 cm 2 per kW, met een minimum van 150 cm 2 (NBN D 51-003)
◆ wanneer er zich een dampkap in dezelfde ruimte als het toestel bevindt, een afsluitbare
luchttoevoeropening voorzien met een effectieve opening van 160 cm 2 per 100 m 3 /h
nuttig luchtdebiet van de dampkap, die tijdens het gebruik van de dampkap opengezet
wordt (TV 187 [29]).
De nodige luchttoevoeropeningen voor de basisventilatie (zie hoofdstuk 3) moeten altijd
voorzien worden.
65 TV 203 – maart 1997

VOORBEELD
Een keuken voorzien van een dampkap met een debiet van 200 m 3 /h en een open gastoestel
met een vermogen van 20 kW, moet de volgende openingen bevatten :
◆ voor de luchttoevoer van het open verbrandingstoestel en van de dampkap :
– één permanente luchttoevoer met een effectieve opening van 150 cm 2 (voor het
gastoestel) en één afsluitbare luchttoevoer met een effectieve opening van 320 cm 2
(die geopend moet worden wanneer de dampkap in werking is) of
– één permanente luchttoevoer met een effectieve opening van 150 + 320 = 470 cm 2
◆ voor de basisventilatie, nog een doorstroomopening van 140 cm 2 (indien uitgevoerd
als spleet onder de deuren) of 14 dm 3 /s (50 m 3 /h) bij 2 Pa (indien als deur- of wandrooster)
(zie hoofdstuk 4, p. 27).
Voor bestaande kachels, open haarden, … blijven de voorschriften van § 8.2.2 (p. 62) van
toepassing.
Het is ook van belang de goede uitvoering, de netheid, de vrije doorstroming, … van het
afvoerkanaal na te kijken. Bij een slechte uitvoering is het soms mogelijk bepaalde
technieken toe te passen om de situatie te verbeteren (nieuwe voering plaatsen in het
schoorsteenkanaal, afvoerkap, mechanische afzuiging, …; dit zal behandeld worden in
een later te publiceren TV over schoorstenen).
66 TV 203 – maart 1997

9 PRESTATIES VAN
VENTILATIESYSTEMEN
9.1 WAAROM EEN PRES-
TATIEBENADERING ?
Een ventilatie-installatie komt tot stand door
het samenbrengen van een reeks componenten.
Het hoofddoel is een correct ventilatie-
debiet. Dit kan men beschouwen als een basiseis. Deze basiseis moet gerealiseerd worden
op een duurzame wijze en zonder dat andere verwachte prestaties in het gedrang komen.
In de praktijk stelt men regelmatig vast dat ventilatie-installaties niet de prestaties leveren
die de ontwerper, aannemer, bouwheer, overheid, … ervan verwachten. Vaak komt dit
door één van volgende redenen (of een combinatie ervan) :
◆ onnauwkeurige omschrijving van de eisen in het bestek
◆ eisen beperkt tot de criteria vermeld in de norm NBN D 50-001
◆ door prijsconcurrentie gebruik van minderwaardige componenten en/of uitvoeringsmethoden
◆ gebrek aan controle bij uitvoering.
Dergelijke ervaringen kunnen een zeer negatief beeld geven van de ventilatie als systeem
en van de ventilatiesector als onderdeel van het bouwbedrijf.
Indien het lastenboek geen duidelijke en voldoende eisen vermeldt en/of indien er geen
degelijke controle gebeurt tijdens de uitvoering, is de kans reëel dat men omwille van de
prijsconcurrentie minderwaardige producten zal toepassen en/of de uitvoering op de werf
niet correct gebeurt.
De bedoeling van dit hoofdstuk is een aanzet te geven tot een prestatiebenadering waarbij
niet enkel aandacht wordt geschonken aan de eisen vermeld in de norm NBN D 50-001.
Hierbij komen volgende aspecten aan bod :
◆ prestaties van de individuele componenten zoals ze op de markt aangeboden worden
◆ prestaties van de componenten na plaatsing in het gebouw
◆ prestaties van een globale ventilatie-installatie
◆ prestaties van het ventilatiesysteem : gebouw + installatie.
De verschillende prestatiebenaderingen worden hierna behandeld.
In het kader van de Europese Bouwproductenrichtlijn wordt door het Europese Normalisatiecomité
CEN een reeks normen voorbereid over ventilatie in woningen. De in dit
hoofdstuk beschreven procedures verwijzen regelmatig naar CEN-normen in voorbereiding.
De methoden voor prestatie-evaluatie zoals omschreven in deze CEN-normen worden
van toepassing vanaf het ogenblik dat deze officiële CEN-procedures in België van
kracht worden.
67 TV 203 – maart 1997

9.2 EISEN GESTELD AAN
VENTILATIECOMPONENTEN
Aan de verschillende componenten
van een ventilatie-installatie kan men
prestatie-eisen stellen : roosters, kana-
len, kleppen, ophangsystemen, ventilatoren, … In het kader van deze Technische Voorlichting
is het niet de bedoeling voor al deze componenten een volledig overzicht te geven.
De ventilatienorm NBN D 50-001 besteedt veel aandacht aan het ventilatieconcept en de
voorzieningen voor toevoer, doorvoer en afvoer van ventilatielucht. Hierbij worden eisen
gesteld aan de kanalen en de regelbare toe- en afvoerroosters bij natuurlijke of vrije toeen
afvoer evenals aan de doorstroomopeningen. Voor deze componenten wordt in dit
hoofdstuk een uitgebreidere prestatiebenadering gegeven.
Bij de mechanische ventilatie stelt de norm eisen op het niveau van de interactie tussen de
ruimten en de ventilatie-installatie. Voor dergelijke systemen wordt in § 9.3 enkel een prestatiebenadering
gegeven voor het geheel van roosters, kanalen, ventilatoren, geluiddempers, …
Tabel 16 geeft een overzicht van een reeks prestatie-eisen voor toevoer- en afvoerroosters
bij natuurlijke of vrije ventilatie en voor doorvoerroosters. Sommige prestaties kunnen
uitgedrukt worden met een getalswaarde. Zo, voor de relatie drukverschil-debiet van een
toevoerrooster in open stand moet het nominale debiet gegeven worden (dm 3 /s of m 3 /h)
bij een drukverschil van 2 Pa. Andere prestaties worden getoetst aan een klasse-indeling
volgens kwantitatieve (binnen bepaalde grenswaarden) of kwalitatieve criteria.
De prestaties worden bepaald door meting volgens een voorgeschreven meetmethode of
door een andere bepalingsmethode (bv. visuele controle voor kwalitatieve criteria).
De verschillende prestaties evenals de eisen worden in §§ 9.2.1, 9.2.3 en 9.2.4 beschreven.
De wijze waarop de prestatie kan worden uitgedrukt en de bepalingsmethoden zelf
worden in deze Technische Voorlichting niet gegeven. Een apart nog uit te geven WTCB-
Rapport zal deze methoden meer in detail behandelen. Het is vooral bedoeld voor de
bedrijven die deze componenten vervaardigen en/of commercialiseren.
OPMERKINGEN
◆ Indien metingen voorzien zijn voor de bepaling en de toetsing van de prestaties aan
een bepaalde klasse, moet rekening gehouden worden met de meetnauwkeurigheid.
◆ De prestatiebepaling d.m.v. metingen gebeurt in laboratoria die voldoen aan minimale
kwaliteitseisen. In de huidige situatie betekent dit meestal neutrale laboratoria. In de
toekomst is het mogelijk dat de prestaties ook bepaald worden door de producenten
zelf, voor zover aan een reeks kwaliteitseisen voldaan is en deze laboratoria ook
officieel erkend worden.
◆ Het concept van prestatiebenadering is een dynamisch proces en de aard en het niveau
van de gevraagde prestaties kunnen evolueren in de tijd.
68 TV 203 – maart 1997

Tabel 16
Overzicht
van mogelijkeprestatieeisen
bij
regelbare
toevoer-
(RTO) en
afvoerroosters
(RAO) voor
natuurlijke
ventilatie en
bij doorvoeropeningen
(DO).
PRESTATIE GETALS-
WAARDE
KLASSE-
INDELING
METING RTO DO RAO
Relatie druk-debiet in open toestand ● ● (*) ● X X X
Relatie druk-debiet in gesloten toestand ● ● X – X
Akoestische isolatie in open stand
● ● X X (X)
Akoestische isolatie in gesloten stand ● ● (X) – (X)
Thermische isolatie in gesloten stand ●
● X – –
Temperatuurfactor in gesloten stand
● ● X – –
Regelbaarheid ● X – X
Zelfregelbaarheid ● ● (X) – (X)
Tochthinder ●● ●● X (X) –
Waterdichtheid in open stand ●● ●● X – –
Waterdichtheid in gesloten stand ● ● X – –
Wering van ongedierte
Materiaalkarakteristieken ● X X X
Constructieve veiligheid en sterkte
Geometrische karakteristieken ● ● (X) (X) (X)
Onderhoudsaspecten ● X X X
Bedieningsmogelijkheden ● X – X
Montage- en onderhoudsvoorschriften
Netheid bij oplevering
Geluidsproductie
(*) Bij doorstroomopeningen en bij RAO’s.
X : prestatie kan getoetst worden
(X) : relevant voor bepaalde componenten en
toepassingen
● X X X
69 TV 203 – maart 1997
X X X
X (X)
– : niet relevant
● : van toepassing op deze prestatie
●● : van toepassing indien een CEN-norm beschikbaar
9.2.1 REGELBARE TOEVOEROPENINGEN (RTO) VOOR NATUURLIJKE OF
VRIJE VENTILATIE
9.2.1.1 RELATIE DRUKVERSCHIL-DEBIET BIJ RTO’S IN GEOPENDE STAND
De eisen zijn gekoppeld aan de vloeroppervlakte van de ruimte en worden in de norm
NBN D 50-001 gegeven (zie ook §§ 3.1.2, p. 13, en 3.1.4, p. 14). De druk-debietkarakteristieken
van de RTO dienen afhankelijk van de lengte van het rooster gegeven worden.
Een belangrijke eis is dat de som van de nominale debieten q van alle RTO’s in de
N
beschouwde ruimte ten minste gelijk is aan het vereiste nominale debiet van de ruimte.
Bovendien mag deze som niet meer dan het dubbele bedragen van het vereiste nominale
debiet voor de ruimte q (zie § 9.3.2.2, p. 83) :
R
q = N
∑ q ≤ 2 q .
N.i R
RTO
● X – (X)
● X X (X)

9.2.1.2 RELATIE DRUKVERSCHIL/DEBIET BIJ RTO’S IN GESLOTEN STAND
MINIMALE EIS
De norm NBN D 50-001 eist dat het debiet in gesloten stand bij een drukverschil van
50 Pa niet meer bedraagt dan 15 % van het debiet bij 2 Pa in geopende stand.
Bij roosters die niet zelfregelend zijn, is het debiet nagenoeg evenredig met de wortel uit
het drukverschil. Dit betekent dat het debiet in gesloten stand bij 50 Pa ongeveer 5 keer
groter is dan bij 2 Pa 5 = 50 ⎛ ⎞
⎜ ⎟ (zie § 3.1.4.3, p. 15). Bij een zelfde drukverschil mag
⎝ 2 ⎠
het rooster in gesloten stand dus een debiet doorlaten dat 3 % (= 15 % : 5) van het debiet
bij het rooster in open stand niet overschrijdt of praktisch mag de nettosectie in gesloten
stand niet meer bedragen dan 3 % van de sectie in open stand.
Bij zelfregelende roosters is de relatie debiet/drukverschil niet eenduidig en meestal
kleiner dan de wortel uit het drukverschil.
MOGELIJKE BIJKOMENDE EISEN
In geval van voldoening aan de minimale eis kunnen bij hoge windsnelheden vrij hoge
debieten en/of tochtklachten voorkomen. In bepaalde situaties kan het dus zinvol zijn
bijkomende eisen te stellen. Dit kan gebeuren aan de hand van een klasse-indeling.
Hierbij wordt gecontroleerd vanaf welke toetsingsdruk het lekdebiet meer dan 15 %
bedraagt van het nominale debiet. Deze test dient te gebeuren in overdruk en onderdruk.
Het minst goede resultaat bepaalt de klasse-indeling.
9.2.1.3 AKOESTISCHE ISOLATIE VAN RTO’S IN OPEN STAND
In België bestaan op het moment van het verschijnen van deze Technische Voorlichting
geen specifieke eisen op het vlak van de akoestische isolatie voor RTO’s. Wel vindt men
globale eisen :
◆ in de norm NBN S 01-400 [11] betreffende de geluidsisolatie van de “gevelwand” (dit
is het stuk van de gevel dat een wand uitmaakt van een bepaalde ruimte) waarvan de
RTO deel uitmaakt
◆ in de norm NBN S 01-401 [12] inzake het resulterende geluidsniveau binnen een
bepaalde ruimte afhankelijk van de aard van de ruimte en het type omgeving.
De laatste eis wordt in het geval van “normaal buitenlawaai” automatisch vervuld wanneer
aan de eisen van de norm NBN S 01-400 wordt voldaan. Hierdoor worden onrechtstreeks
prestatie-eisen opgelegd aan de RTO’s.
Het geluidsisolatiespectrum van de “gevelwand” kan via de formule van de samengestelde
isolatie (TV 192, p. 47 [31]) worden berekend uit de volgende gegevens :
◆ het luchtgeluidsisolatiespectrum (ten aanzien van het bruto-inbouwoppervlak), bepaald
in het laboratorium in open stand
◆ gelijkaardige gegevens voor de rest van de gevelwand.
70 TV 203 – maart 1997

Aan dit berekende geluidsisolatiespectrum kan vervolgens een categorie toegekend worden
volgens de bepalingen van de norm NBN S 01-400. Het bekomen resultaat kan
afgewogen worden ten aanzien van de prestatie-eisen opgelegd aan de wand, die eveneens
uitgedrukt worden volgens een categorie. In de TV 192 (p. 49) kan een vereenvoudigde
methode teruggevonden worden die steunt op de ééngetalswaarden volgens de
norm ISO 717-3 [21]. De correcte berekening verloopt op een identieke manier, maar
dan telkens per tertsband.
RTO’s kunnen het voorwerp uitmaken van specifieke eisen in de vorm van :
◆ het opleggen van een spectrum als een ondergrens voor de luchtgeluidsisolatie van de
RTO of
◆ het opleggen van een minimaal te halen luchtgeluidsverzwakkingsindex volgens de
norm ISO 717-3.
De eisen betreffende de luchtgeluidsisolatie kunnen slaan op het bruto-inbouwoppervlak
of op de nettodoorlaat. Bij het formuleren ervan dient duidelijk bepaald te worden om
welke situatie het gaat. De eisen betreffen steeds de prestaties in open stand.
9.2.1.4 AKOESTISCHE ISOLATIE VAN RTO’S IN GESLOTEN STAND
Zie omschrijving gegeven in § 9.2.1.3.
9.2.1.5 THERMISCHE ISOLATIE VAN RTO’S IN GESLOTEN STAND
De k-waarde (U-waarde volgens de Europese notatie, in W/m 2 .K) is een productgegeven
nodig voor het berekenen van het isolatiepeil (peil van globale warmte-isolatie ‘K’ volgens
de norm NBN B 62-301 [5]). De thermische isolatie in gesloten stand kan gekenmerkt
worden door de k-waarde van het rooster. De k-waarde van bouwelementen wordt
beschreven in de norm NBN B 62-002 [3].
De transmissieverliezen door de RTO’s dienen als volgt berekend te worden :
Σk r . A r
waarbij : k r = de gemeten k-waarde van de RTO volgens de procedure beschreven in de
normen NBN B 62-204 [4] en B 62-002 [3]
A r = de zichtbare geprojecteerde oppervlakte van het rooster op een vlak evenwijdig
met het raam of de muur waarin het rooster is geplaatst.
Het berekenen van de k r -waarden met behulp van twee- of driedimensionale rekenprogramma’s
is in de toekomst vermoedelijk aanvaardbaar op voorwaarde dat er voor een
aantal RTO’s vergelijkingen gebeuren tussen metingen en berekeningen en dat deze
vergelijkingen tot een goede overeenstemming leiden.
RICHTWAARDE VOOR DE PRESTATIE-EIS
De k-waarde van enkel glas is ongeveer 6 W/m 2 K, terwijl de k-waarde van gewoon
dubbel glas met een luchtspouw van 12 mm ongeveer 2,9 W/m 2 K bedraagt. Het is niet
essentieel een maximaal toelaatbare k r -waarde van een RTO vast te stellen, aangezien de
71 TV 203 – maart 1997

transmissieverliezen aan bod komen in het K-peil en het condensatierisico afzonderlijk
kan geëvalueerd worden d.m.v. de bepaling van de temperatuurfactor (zie § 9.2.1.6).
Voor gelijkaardige bouwelementen (raamprofielen, …) worden er trouwens evenmin
eisen in verband met een maximale k-waarde opgelegd, maar komt de k-waarde van het
element wel tussen in de berekening van het isolatiepeil van het gebouw.
9.2.1.6 TEMPERATUURFACTOR BIJ RTO’S IN GESLOTEN TOESTAND
Bij een ventilatierooster in gesloten stand is het wenselijk dat er geen condensatie optreedt
aan de binnenzijde van het rooster. Het risico van oppervlaktecondensatie wordt
geëvalueerd met de zogenaamde temperatuurfactor τ. Deze is het verschil tussen de
oppervlaktetemperatuur van een willekeurig punt (het koudste) op het binnenoppervlak
T io van de RTO en de buitentemperatuur T e bij een verschil van 1 K tussen de binnentemperatuur
T i en de buitentemperatuur (zie formule) :
τ = T io − T e
T i − T e
Voor meer informatie wordt verwezen naar de TV 153 [32] en naar de referentie nr. 19
van de literatuurlijst.
9.2.1.7 REGELBAARHEID VAN RTO’S
De eis van regelbaarheid wordt in de norm NBN D 50-001 als volgt gedefinieerd : een
regelbare toevoeropening voor natuurlijke of vrije toevoer is een toevoeropening in een
buitenwand of in of rond een venster of buitendeur waarvan de vrije doorsnede manueel
of automatisch kan geregeld worden in een voldoende aantal standen tussen ‘gesloten’ en
‘volledig open’. Deze regeling kan continu verlopen of zo niet via ten minste 3 standen
tussen ‘gesloten’ en ‘volledig open’ (ten minste dus 5 standen).
De evaluatie van de regelbaarheid slaat op twee aspecten :
◆ de mogelijkheid om op een (voor een niet-deskundige) eenvoudige wijze ten minste
drie duidelijk verschillende standen tussen ‘open’ en ‘gesloten’ te kunnen instellen (of
traploos)
◆ de instelling moet stabiel blijven onder invloed van het normaal openen en sluiten van
de ramen en de optredende drukverschillen over het rooster.
De regelbaarheid is een prestatie-eis op het niveau van de ruimte. Men wil immers het
debiet aanpassen aan de behoeften voor het vertrek en/of de heersende klimaatvoorwaarden.
Indien in een ruimte meer dan een RTO aanwezig is, mogen de verschillende RTO’s als
één geheel worden beschouwd. De eis van regelbaarheid geldt dan niet op het niveau van
elke individuele RTO.
Opmerking : RTO’s die automatisch regulerend zijn afhankelijk van een of ander meetsysteem
(luchtvochtigheid, CO 2 , luchtkwaliteit, …) vallen buiten het bestek van deze TV.
Ze kunnen eventueel het onderwerp uitmaken van een technische goedkeuring door de
Belgische Unie voor de technische goedkeuring in de bouw (BUtgb).
.
72 TV 203 – maart 1997

9.2.1.8 ZELFREGELBAARHEID VAN RTO’S (NAARGELANG VAN HET DRUKVERSCHIL)
De drukverschillen over gebouwcomponenten, inclusief ventilatievoorzieningen, veranderen
voortdurend ten gevolge van schommelingen van temperatuur, windsnelheid en
-richting, en het gebruik van het gebouw (openen van deuren en ramen, gebruik van
ventilatievoorzieningen, …). Daardoor varieert het debiet bij klassieke ventilatievoorzieningen
voortdurend. Bij zogenaamde zelfregelende toevoeropeningen is er een automatische
aanpassing van de openingssectie van de toevoer. De regeling kan mechanisch of
elektrisch gebeuren.
9.2.1.9 TOCHTHINDER DOOR RTO’S
Het aspect tochthinder heeft in principe betrekking op het niveau ‘gebouw + systeem’.
Aangezien de debieten sterk variëren afhankelijk van temperatuur en wind, is het niet
gemakkelijk een meting in situ uit te voeren. Een meting in het laboratorium onder
gestandaardiseerde voorwaarden kan wel een eerste aanduiding geven van het risico op
tochtproblemen. In het kader van CEN TC 156 is een norm [16] in voorbereiding voor het
testen van de luchtstromingskarakteristieken van RTO’s.
9.2.1.10 WATERDICHTHEID VAN RTO’S IN GESLOTEN STAND
De norm NBN D 50-001 voorziet geen specifieke eis terzake. Een logische eis is dat in
gesloten stand geen regendoorslag optreedt bv. bij storm. Een zinvol criterium om de
prestatie vast te leggen, is de druk waarbij regendoorslag optreedt.
9.2.1.11 WATERDICHTHEID VAN RTO’S IN GEOPENDE STAND
De norm NBN D 50-001 bevat geen specifieke eis daaromtrent. Nochtans is regendoorslag
ongewenst bij kleine drukverschillen. Een zinvol criterium om de prestatie vast
te leggen, is de druk waarbij regendoorslag optreedt.
9.2.1.12 WERING VAN SCHADELIJK OF HINDERLIJK GEDIERTE BIJ RTO’S
Om het binnendringen van insecten en hinderlijk gedierte tegen te gaan, kunnen eisen
gesteld worden aan de grootte van de openingen.
9.2.1.13 MATERIAALKARAKTERISTIEKEN VAN RTO’S
De gebruikte materialen dienen aan bepaalde kwaliteitseisen te voldoen, o.a. op het vlak
van afwerking, oppervlaktebehandeling, lakkwaliteit, e.d.
73 TV 203 – maart 1997

9.2.1.14 CONSTRUCTIEVE VEILIGHEID, STERKTE EN STIJFHEID VAN RTO’S
Op een RTO, die bedoeld is om aan één zijde aan te sluiten op glas, wordt een statische
belasting aangebracht. Deze belasting hangt af van de rekenwaarde van de windbelasting.
Bij de belasting wordt de doorbuiging van het ventilatierooster bepaald.
Sterkte omschrijft de maximaal toegelaten doorbuiging van de RTO, terwijl stijfheid
betrekking heeft op de maximaal toegelaten blijvende vervorming.
9.2.1.15 GEOMETRISCHE KARAKTERISTIEKEN VAN RTO’S
In een aantal situaties kan het zinvol zijn eisen te stellen aan de geometrische karakteristieken
van RTO’s :
◆ bij schuiframen : het schuifraam moet kunnen geopend worden zonder dat de RTO een
hindernis vormt
◆ bij draairamen : bij het openen van het raam kan het rooster eventueel in contact
komen met de omringende muur (zie afbeelding 47)
◆ in situaties waar de vermindering van de natuurlijke lichtinval door de RTO moet
beperkt worden
◆ bij aanwezigheid van rolluiken of zonweringssystemen kunnen eisen gesteld worden
om de correcte werking van rolluiken en/of zonwering te waarborgen.
In dergelijke situaties kan een prestatie geëist worden door de maximaal toelaatbare
afstand tussen de binnen-, respectievelijk buitenzijde van de beglazing en de binnen-,
respectievelijk buitenzijde van het ventilatierooster, evenals de maximaal toelaatbare
vermindering van de nuttige glashoogte te bepalen.
A A
doorsnede A-A
74 TV 203 – maart 1997
Afb. 47 Mogelijke
hinder van RTO bij
openen van ramen.
9.2.1.16 ONDERHOUDSASPECTEN, SCHOONMAAKMOGELIJKHEDEN, VERVANGBAARHEID
VAN ONDERDELEN VAN RTO’S
Ventilatievoorzieningen dienen toegankelijk te zijn voor het reinigen van het eventueel
aanwezige inwendige luchtkanaal en de eventueel aanwezige insectenwerende voorzieningen.
Voor ventilatievoorzieningen waarin geluidsabsorberende materialen zijn toegepast, geldt
dat deze materialen behoorlijk te reinigen of gemakkelijk vervangbaar moeten zijn. Deze
werkzaamheden moeten door de gebruiker of bewoner kunnen worden uitgevoerd, tenzij
uitdrukkelijk anders geëist door de opdrachtgever. Een duidelijke handleiding dient hierbij
aanwezig te zijn.

Wanneer materialen of onderdelen worden toegepast, waarvan de levensduur bij normaal
gebruik en onder normale omstandigheden korter is dan die van de ventilatievoorziening
zelf, dienen ze uitneembaar en vervangbaar te zijn. Geluidsabsorberende materialen die
vuil kunnen opnemen en niet volledig gereinigd kunnen worden, dienen eenvoudig vervangbaar
te zijn.
Naar gelang van de fysische toegankelijkheid en/of de specifieke wensen van de opdrachtgever
kan men eisen dat het onderhoud van binnenuit en/of van buitenuit kan
gebeuren.
9.2.1.17 BEDIENINGSMOGELIJKHEDEN
Een prestatie-eis over de bedieningsmogelijkheden kan slaan op de mogelijkheid om een
RTO of meerdere RTO’s van op afstand te bedienen. Dit kan gebeuren met een knop, een
hendel, een stang, een koord, een elektrische bediening, ...
Automatische regeling afhankelijk van bepaalde parameters (luchtvochtigheid, CO 2 , luchtkwaliteit,
…) komt in het kader van deze TV niet aan bod. Ze kan eventueel het voorwerp
uitmaken van een technische goedkeuring door de BUtgb.
9.2.1.18 AANWEZIGHEID VAN MONTAGE- EN ONDERHOUDSVOORSCHRIFTEN
Het correct installeren en onderhouden van een RTO is meestal niet zo moeilijk, maar niet
zonder meer vanzelfsprekend indien er geen duidelijke montagevoorschriften zijn. De
wijze waarop deze voorschriften beschikbaar zijn, is van belang voor het onderhoud. Zo
zal een los document makkelijker zoek raken.
9.2.1.19 NETHEID BIJ INGEBRUIKNEMING
Tussen het moment van plaatsing van de RTO’s en de ingebruikneming van de ruimte
kan er veel tijd verlopen en zijn er soms activiteiten die de RTO’s sterk kunnen bevuilen
(bv. pleisterwerken, …). Een mogelijke prestatie-eis is dat de RTO’s bij ingebruikneming
van de ruimte in nette toestand dienen te zijn. Het externe reinigen van de RTO’s stelt
meestal weinig problemen. Een zinvolle prestatie-eis is de afscherming van het interne
gedeelte van de RTO tegen vervuiling. Deze bescherming dient dan op een eenvoudige
en esthetische wijze te kunnen worden verwijderd door de gebruiker bij de ingebruikneming
van de ruimte.
In bepaalde gevallen kan het zinvol zijn de RTO’s reeds te openen tijdens de werken om
bv. het uitdrogen van het gebouw te bevorderen. Men dient er wel rekening mee te
houden dat bij werkzaamheden met veel stof de RTO’s intern sterk kunnen vervuilen.
75 TV 203 – maart 1997

9.2.1.20 GELUIDSPRODUCTIE
RTO’s mogen onder normale omstandigheden en bij normaal gebruik geen hinderlijke
geluiden, zoals fluiten of rammelen, veroorzaken.
9.2.2 MECHANISCHE TOEVOERVOORZIENINGEN
In het kader van deze Technische Voorlichting wordt niet in detail ingegaan op de
prestaties van de componenten van mechanische toevoervoorzieningen noch van mechanische
afvoervoorzieningen (zie ook § 9.2.5, p. 82). Wel worden de prestaties op het
niveau ‘installatie’ en ‘gebouw + installatie’ besproken.
9.2.3 DOORSTROOMOPENINGEN
9.2.3.1 RELATIE DRUKVERSCHIL - DEBIET BIJ DOORSTROOMOPENINGEN
De norm NBN D 50-001 bepaalt de eisen terzake. Er zijn twee eisenniveaus voor de
nominale debieten : 7 dm 3 /s (25 m 3 /h) en 14 dm 3 /s (50 m 3 /h). Deze debieten dienen
gerealiseerd te worden bij een drukverschil van 2 Pa. Deze eisenniveaus gelden voor de
som van de doorstroomopeningen in een bepaalde ruimte. Doorstroomopeningen met een
kleiner debiet zijn dus mogelijk op voorwaarde dat door een combinatie van doorstroomopeningen
aan de eis op het niveau van de ruimte wordt voldaan.
9.2.3.2 AKOESTISCHE ISOLATIE VAN DOORSTROOMOPENINGEN
In België bestaan op het moment van het verschijnen van deze Technische Voorlichting
geen specifieke eisen op het vlak van de akoestische isolatie voor doorstroomopeningen.
Wel vindt men globale eisen :
◆ in de norm NBN S 01-400 betreffende de geluidsisolatie van de scheidingswand
waarin de doorstroompening is geplaatst
◆ in de norm NBN S 01-401 betreffende het resulterende geluidsniveau binnen een
bepaalde ruimte afhankelijk van de aard van de ruimte en het type omgeving.
Deze laatste eis wordt in het geval van “normaal lawaai in de gescheiden ruimten”
automatisch vervuld, wanneer aan de eisen van de norm NBN S 01-400 wordt voldaan.
Hierdoor worden onrechtstreeks prestatie-eisen opgelegd aan doorstroomopeningen.
De berekening bestemd om na te gaan of het aan de indirecte prestatie-eisen voldaan
wordt, verloopt op een analoge wijze als bij RTO’s.
Specifieke eisen aan de doorstroomopeningen kunnen opgelegd worden in de vorm van :
◆ het opleggen van een spectrum als een ondergrens voor de luchtgeluidsisolatie van de
doorstroomopening of
◆ het opleggen van een minimaal te halen luchtgeluidsverzwakkingsindex volgens de
norm ISO 717-1 [20].
76 TV 203 – maart 1997

De eisen betreffende de luchtgeluidsisolatie kunnen slaan op het bruto-inbouwoppervlak
of op de nettodoorlaat. Bij het formuleren van de eisen dient duidelijk bepaald te worden
om welke situatie het gaat.
9.2.3.3 TOCHTHINDER BIJ DOORSTROOMOPENINGEN
Tochthinder ter plaatse van doorstroomopeningen is meestal een veel kleiner probleem
dan bij regelbare toevoeropeningen. Dit kan wel een probleem veroorzaken bij vrij hoge
debieten, bv. in de keuken bij krachtige dampkappen. In dat geval kan een comforteis
worden gedefinieerd.
9.2.3.4 MATERIAALKARAKTERISTIEKEN VAN DOORSTROOMOPENINGEN
De gebruikte materialen dienen aan bepaalde kwaliteitseisen te voldoen, die analoog
kunnen zijn aan de eisen voor RTO’s.
9.2.3.5 CONSTRUCTIEVE VEILIGHEID, STERKTE EN STIJFHEID
VAN DOORSTROOMOPENINGEN
In het kader van deze TV wordt geen specifieke prestatie voorgesteld voor de constructieve
veiligheid, sterkte en stijfheid van doorstroomopeningen.
9.2.3.6 GEOMETRISCHE KARAKTERISTIEKEN VAN DOORSTROOMOPENINGEN
In bepaalde gevallen kunnen maximaal toelaatbare afmetingen aan de doorstroomopeningen
gesteld worden, zowel bij plaatsing in een binnendeur als in een binnenwand.
Hierbij kunnen vier verschillende geometrische karakteristieken worden beschouwd :
◆ de bruto-oppervlakte A b van de doorstroomopening
◆ de minimale en maximale dikte van de deur/muur waarin de doorstroomopening wordt
aangebracht
◆ de uitsprong aan zijde 1 van de doorstroomopening t.o.v. het deur- of muurvlak
◆ de uitsprong aan zijde 2 van de doorstroomopening t.o.v. het deur- of muurvlak.
9.2.3.7 ONDERHOUDSASPECTEN, SCHOONMAAKMOGELIJKHEDEN, VERVANGBAARHEID
VAN ONDERDELEN VAN DOORSTROOMOPENINGEN
Doorstroomopeningen dienen toegankelijk te zijn voor het reinigen van het eventueel
aanwezige inwendige luchtkanaal en de eventuele insectenwerende voorzieningen. Wanneer
materialen of onderdelen worden toegepast, waarvan de levensduur bij normaal
gebruik en onder normale omstandigheden korter is dan die van de doorstroomopening
zelf, dienen ze uitneembaar en vervangbaar te zijn. Voor doorstroomopeningen waarin
geluidsabsorberende materialen zijn toegepast, moeten deze materialen goed te reinigen
77 TV 203 – maart 1997

of gemakkelijk vervangbaar zijn. Deze werkzaamheden moeten door de gebruiker of
bewoner kunnen worden uitgevoerd. Een duidelijke handleiding dient hierbij aanwezig te
zijn.
9.2.3.8 AANWEZIGHEID VAN MONTAGE- EN ONDERHOUDSVOORSCHRIFTEN
Het correct installeren en onderhouden van een doorstroomopening is meestal niet zo
moeilijk, maar ook niet zonder meer vanzelfsprekend indien er geen duidelijke montagevoorschriften
zijn. De wijze waarop deze voorschriften beschikbaar zijn, is van belang
voor het onderhoud. Zo zal een los document makkelijker zoek raken.
9.2.3.9 NETHEID BIJ INGEBRUIKNEMING
Tussen het moment van plaatsing van de doorstroomopeningen en de ingebruikneming
van de ruimte kan er veel tijd verlopen en zijn er soms activiteiten die de doorstroomopeningen
sterk kunnen bevuilen (bv. pleisterwerken, …). Een mogelijke prestatie-eis is
dat de doorstroomopeningen bij ingebruikneming van de ruimte in nette toestand dienen
te zijn. Het externe reinigen van de doorstroomopeningen stelt meestal weinig problemen.
Een zinvolle prestatie-eis is de afscherming van het interne gedeelte van de
doorstroomopening tegen vervuiling. Deze bescherming dient dan op een eenvoudige en
esthetische wijze te kunnen worden verwijderd door de gebruiker bij de ingebruikneming
van de ruimte.
9.2.4 REGELBARE AFVOEROPENINGEN VOOR VRIJE OF NATUURLIJKE
AFVOER
De voorzieningen voor natuurlijke en vrije afvoer
bestaan voornamelijk uit drie verschillende onderdelen.
De norm NBN D 50-001 stelt eisen aan de regelbare
afvoeropeningen (RAO’s), aan het ventilatiekanaal
en aan de plaats van de statische dakuitmonding
(zie afbeelding 48).
9.2.4.1 DEBIETKARAKTERISTIEKEN IN OPEN STAND
De debietkarakteristieken worden bepaald door de kenmerken van de verschillende onderdelen
:
◆ de RAO : de norm NBN D 50-001 eist dat de RAO minstens het nominaal debiet voor
de ruimte realiseert bij een drukverschil van 2 Pa (zie § 5.1.2, p. 36)
◆ het ventilatiekanaal of -kanalen
◆ de dakuitmonding
◆ de eventuele statische afzuiger.
RAO
78 TV 203 – maart 1997
ventilatiekanaal
statische
dakuitmonding
Afb. 48
Voorzieningen
voor natuurlijke
of vrije
afvoer.

9.2.4.2 RELATIE DRUKVERSCHIL - DEBIET BIJ RAO’S IN GESLOTEN STAND
Volgens de norm NBN D 50-001 moet het debiet in gesloten stand bij een drukverschil
van 50 Pa 15 à 25 % van het debiet bij 2 Pa in geopende stand bedragen. Bij RAO’s die
niet zelfregelend zijn, is het debiet nagenoeg evenredig met de wortel uit het drukverschil
en bijgevolg is het debiet in gesloten stand bij 50 Pa ongeveer 5 keer groter dan bij 2 Pa
5 = 50 ⎛ ⎞
⎜ ⎟ . Bij een zelfde drukverschil moet de RAO in gesloten stand dus een debiet
⎝ 2 ⎠
doorlaten dat 3 à 5 % van het debiet bij de RAO in open stand bedraagt. Praktisch
betekent dit dat de nettosectie in gesloten stand 3 à 5 % van de sectie in open stand
bedraagt (zie § 5.1.4.3, p. 38).
9.2.4.3 AKOESTISCHE ISOLATIE VAN RAO’S
In België bestaan op het moment van het verschijnen van deze Technische Voorlichting
geen specifieke eisen op het vlak van de akoestische isolatie voor RAO’s. Wel voorziet
de norm NBN S 01-401 globale eisen betreffende het resulterende geluidsniveau binnen
een bepaalde ruimte afhankelijk van de aard van de ruimte en het type omgeving. Ze geeft
ook begrenzingen op aan de overschrijdingen. We verwijzen hiervoor naar § 6.2.2 van de
TV 192.
Hierdoor worden onrechtstreeks prestatie-eisen opgelegd aan de RAO’s. Het afgestraalde
geluidsvermogen zal moeten beperkt worden. De tussenschakeldemping van het systeem
zal begroot moeten worden afhankelijk van het buitenlawaai en de functie van de ruimte
waar de RAO is geplaatst.
Specifieke eisen aan de RAO kunnen opgelegd worden onder de vorm van :
◆ het opleggen van een spectrum als een bovengrens voor het geluidsdrukniveau (afkomstig
vanuit het systeem) op 1 m van de RAO binnen de ruimte
◆ het opleggen van een maximale globale waarde (in dBA of dBlin) op 1 m van de RAO
binnen de ruimte.
De eisen slaan steeds op de prestaties in open stand. In zeer lawaaierige omgevingen of
bij zeer lawaaigevoelige ruimten kunnen best geluiddempers voorzien worden en kunnen
de hierboven vermelde specifieke eisen gesteld worden aan de geluiddemper zelf.
9.2.4.4 REGELBAARHEID VAN RAO’S
De eis van regelbaarheid wordt in de norm NBN D 50-001 als volgt gedefinieerd : de vrije
doorsnede van een RAO moet manueel of automatisch kunnen geregeld worden in een
voldoende aantal standen tussen de gesloten stand waarbij het debiet voor een drukverschil
van 50 Pa ongeveer 15 à 25 % bedraagt van het nominale afvoerdebiet dat vereist
wordt voor die ruimte en de maximumopening die overeenkomt met het nominale debiet
(bepaald bij 2 Pa). Deze regeling kan continu verlopen of via minstens 3 standen tussen
de minimum- en de maximumopening (dus minstens 5 standen).
79 TV 203 – maart 1997

De evaluatie van de regelbaarheid slaat op twee aspecten :
◆ de mogelijkheid om op een (voor een niet-deskundige) eenvoudige wijze ten minste
drie duidelijk verschillende standen tussen ‘open’ en ‘gesloten’ te kunnen instellen (of
continu)
◆ de instelling moet stabiel blijven onder invloed van het normaal openen en sluiten van
de ramen en de optredende drukverschillen over het rooster.
Opmerking : RAO’s die automatisch regulerend zijn afhankelijk van een of ander meetsysteem
(luchtvochtigheid, CO 2 , luchtkwaliteit, …) komen in het kader van deze TV niet
aan bod. Ze kunnen eventueel het voorwerp uitmaken van een technische goedkeuring
door de BUtgb.
9.2.4.5 ZELFREGELBAARHEID VAN RAO’S
De drukverschillen over gebouwcomponenten, inclusief ventilatievoorzieningen, veranderen
voortdurend ten gevolge van schommelingen van temperatuur, windsnelheid en
-richting, en het gebruik van het gebouw (openen van deuren en ramen, gebruik van
ventilatievoorzieningen, …). Daardoor varieert het debiet bij klassieke ventilatievoorzieningen
voortdurend. Bij zogenaamde zelfregelende afvoeropeningen is er een automatische
aanpassing van de openingssectie van het afvoerrooster. De regeling kan mechanisch
of elektrisch gebeuren.
9.2.4.6 WERING VAN SCHADELIJK OF HINDERLIJK GEDIERTE BIJ RAO’S
Om het binnendringen van insecten en hinderlijk gedierte tegen te gaan, kunnen eisen
gesteld worden aan de grootte van de openingen.
9.2.4.7 MATERIAALKARAKTERISTIEKEN VAN RAO’S
De gebruikte materialen dienen aan bepaalde kwaliteitseisen te voldoen, die analoog
kunnen zijn aan de eisen voor RTO’s.
9.2.4.8 CONSTRUCTIEVE VEILIGHEID, STERKTE EN STIJFHEID VAN RAO’S
In het kader van deze TV wordt geen specifieke prestatie voorgesteld voor de constructieve
veiligheid, sterkte en stijfheid van RAO’s.
9.2.4.9 GEOMETRISCHE KARAKTERISTIEKEN VAN RAO’S
In het kader van deze TV wordt geen specifieke prestatie voorgesteld voor de geometrische
karakteristieken van RAO’s.
80 TV 203 – maart 1997

9.2.4.10 ONDERHOUDSASPECTEN, SCHOONMAAKMOGELIJKHEDEN, VERVANGBAARHEID
VAN ONDERDELEN VAN RAO’S
RAO’s dienen op eenvoudige wijze toegankelijk te zijn voor de bewoner voor het reinigen
van de eventueel aanwezige insectenwerende voorzieningen en regelsystemen. Wanneer
materialen of onderdelen worden toegepast, waarvan de levensduur bij normaal
gebruik en onder normale omstandigheden korter is dan die van de RAO zelf, dienen ze
uitneembaar en vervangbaar te zijn. Geluidsabsorberende materialen die vuil kunnen
opnemen en niet volledig te reinigen zijn, dienen eenvoudig vervangbaar te zijn. Duidelijke
handleidingen moeten dan beschikbaar zijn.
9.2.4.11 BEDIENINGSMOGELIJKHEDEN
Een prestatie-eis over de bedieningsmogelijkheden kan slaan op de mogelijkheid om een
RAO van op afstand te bedienen. Dit kan gebeuren met een knop, een hendel, een stang,
een koord, een elektrische bediening, ...
Automatische regeling afhankelijk van bepaalde parameters (luchtvochtigheid, CO 2 , luchtkwaliteit,
…) komen in het kader van deze TV niet aan bod. Ze kunnen eventueel het
voorwerp uitmaken van een technische goedkeuring door de BUtgb.
9.2.4.12 AANWEZIGHEID VAN MONTAGE- EN ONDERHOUDSVOORSCHRIFTEN
Het correct installeren en onderhouden van een RAO is meestal niet zo moeilijk, maar
niet zonder meer vanzelfsprekend indien er geen duidelijke montagevoorschriften zijn.
De wijze waarop deze voorschriften beschikbaar zijn, is van belang voor het onderhoud.
Zo zal een los document makkelijker zoek raken.
9.2.4.13 NETHEID BIJ INGEBRUIKNEMING
Tussen het moment van plaatsing van de RAO’s en de ingebruikneming van de ruimte
kan er veel tijd verlopen en zijn er soms activiteiten die de RAO’s sterk kunnen bevuilen
(bv. pleisterwerken, …). Een mogelijke prestatie-eis is dat de RAO’s bij ingebruikneming
van de ruimte in nette toestand dienen te zijn. Het externe reinigen van de RAO’s stelt
meestal weinig problemen. Een zinvolle prestatie-eis is de afscherming van het interne
gedeelte van de RAO tegen vervuiling. Deze bescherming dient dan op een eenvoudige
en esthetische wijze te kunnen worden verwijderd door de gebruiker bij de ingebruikneming
van de ruimte.
In bepaalde gevallen kan het zinvol zijn de RAO’s reeds te openen tijdens de werken om
bijvoorbeeld het uitdrogen van het gebouw te bevorderen. Men dient er wel rekening mee
te houden dat bij werkzaamheden met veel stof de RAO’s intern sterk kunnen vervuilen.
Het moet duidelijk gemaakt worden aan de bewoner dat deze bescherming verwijderd
moet worden.
81 TV 203 – maart 1997

9.2.5 MECHANISCHE AFVOERVOORZIENINGEN
In het kader van deze Technische Voorlichting wordt niet in detail ingegaan op de
prestaties van de componenten van mechanische afvoervoorzieningen, noch van mechanische
toevoervoorzieningen (zie § 9.2.2, p. 76). Wel worden de prestaties op het niveau
‘installatie’ en ‘gebouw + installatie’ besproken.
9.2.6 KANALEN VOOR MECHANISCHE OF NATUURLIJKE VENTILATIE
Deze Technische Voorlichting gaat niet in op de prestatie-eisen gesteld aan kanalen, die
wel onrechtstreeks aan bod komen bij de bespreking van de luchtdichtheid van het
ventilatiesysteem (geheel van kanalen, ventilatoren, geluiddempers, …) (zie § 9.3.1).
9.2.7 VENTILATOREN
Deze Technische Voorlichting behandelt niet de prestatie-eisen gesteld aan ventilatoren,
die wel onrechtstreeks aan bod komen bij de bespreking van de geluidsniveaus in de
verschillende ruimten (TV 192, hoofdstuk 6 [31]), van de debieten in toe- en afvoermonden
(§ 9.3.2.1), …
9.2.8 STATISCHE DAKUITMONDINGEN
De CEN bereidt een specifieke norm [18] voor over statische dakuitmondingen voor
woningbouwtoepassingen.
9.2.9 DAMPKAPPEN
In het kader van deze Technische Voorlichting wordt niet ingegaan op de prestatie-eisen
gesteld aan dampkappen. Wel komen de prestaties indirect elders aan bod : geluidsniveaus
in de ruimte waar de dampkap zich bevindt (TV 192, hoofdstuk 6), afvoerdebiet
van de dampkap (als gevolg van het systeem ‘dampkap + kanalen’ [29]).
De CEN bereidt een specifieke norm voor [17] over dampkappen voor woningbouwtoepassingen.
TV 187 [29] bevat een aantal kwalitatieve en kwantitatieve richtlijnen voor de keuze en
plaatsing van dampkappen.
82 TV 203 – maart 1997

9.3 EISEN OP HET NIVEAU
VAN DE VENTILATIE-
INSTALLATIE
Onder ventilatie-installatie wordt verstaan
het geheel van componenten (kanalen, ventilatoren,
toe- en afvoermonden, geluiddempers,
regelsysteem, dakuitmondingen, fil-
ters, …). Bij de evaluatie van de prestaties van de ventilatie-installatie is men niet geïnteresseerd
in de specifieke prestaties van de verschillende componenten, maar wel in de
prestaties van de installatie als een geheel.
9.3.1 LUCHTDICHTHEID VAN DE VENTILATIE-INSTALLATIE
Eisen stellen aan de luchtdichtheid van de ventilatie-installatie is om verschillende redenen
zinvol :
◆ om een optimale werking van het systeem te waarborgen; bij een te luchtopen systeem
is er immers ongecontroleerde luchttoevoer of -afvoer
◆ bij mechanische ventilatie leidt een te luchtopen systeem tot onnodig hoge debieten en
energieverspilling
◆ bij systemen in overdruk kan een te luchtopen systeem tot ongecontroleerde geurverspreiding
leiden.
Een minimaal luchtdichtheidsniveau van de ventilatie-installatie is daarom een zinvolle
eis. Deze eis kan worden uitgedrukt in de vorm van een maximaal toelaatbaar lekdebiet
bij een bepaald drukverschil, bv. 50 Pa.
9.3.2 LUCHTDEBIETEN
9.3.2.1 MECHANISCHE VENTILATIE
De norm NBN D 50-001 eist dat de toevoer- (bij systemen B en D) en afvoerdebieten (bij
systemen C en D) ten minste gelijk zijn aan de nominale debieten van de beschouwde
kamers. Ze voorziet echter geen voorschrift betreffende het maximaal toelaatbare debiet.
Vanuit een energetisch standpunt is het wenselijk dat de gerealiseerde debieten niet
beduidend hoger zijn dan de debieten gevraagd in de norm. Dit leidt immers tot een
aanzienlijke toename van de energiebehoeften.
9.3.2.2 NATUURLIJKE VENTILATIE
De norm NBN D 50-001 eist dat bij systemen A en C het gezamenlijke debiet van de
toevoeropeningen in elke kamer bij een drukverschil van 2 Pa en bij volledig geopende
stand ten minste gelijk is aan het nominale debiet van deze kamers, zonder nochtans het
dubbele van dit nominale debiet te overschrijden.
Bij systemen A en B eist ze dat de RAO’s aan een hoofdzakelijk verticaal kanaal verbonden
zijn en dat bij een volledig geopende stand het debiet van deze regelbare afvoeropeningen
ten minste gelijk is aan het nominale debiet van deze kamers. Bovendien
dienen de kanalen een minimale sectie te hebben (zie § 5.1.5, p. 39).
83 TV 203 – maart 1997

9.4 EISEN OP HET NIVEAU ‘GEBOUW + VENTILATIE-INSTALLATIE’
9.4.1 GEBOUWLUCHTDICHTHEID
In de norm NBN D 50-001 worden geen specifieke eisen gesteld aan de luchtdichtheid
van gebouwen. Wel worden er richtwaarden gegeven (NBN D 50-001, § 4.3.3, punt 5) :
◆ voor het systeem D is een maximaal ventilatievoud van 3 h -1 voor een drukverschil van
50 Pa (n 50 ≤ 3 h -1 ) tussen binnen en buiten wenselijk wanneer alle toevoer- en afvoermonden
van het ventilatiesysteem luchtdicht zijn afgesloten
◆ in het geval van energierecuperatie op de ventilatielucht is het wenselijk vanuit
energetisch oogpunt het ventilatievoud te beperken tot 1 h -1 voor een drukverschil van
50 Pa (n 50 ≤ 1 h -1 ).
De bedoeling van de norm is een zeer goede luchtdichtheid aan te bevelen bij het ventilatiesysteem
D in combinatie met een statische warmtewisselaar. In het geval van bijvoorbeeld
een systeem C met een warmtepomp op de afvoerlucht is een dergelijke strenge
luchtdichtheidseis minder belangrijk.
9.4.2 TOCHTHINDER OP HET NIVEAU VAN DE RUIMTE
Afwezigheid van tochthinder voor bepaalde klimaatsvoorwaarden is een zinvolle prestatie-eis.
In de Nederlandse norm NEN 1087 [24] is bijvoorbeeld een dergelijke procedure
voorzien. Aangezien er op het niveau van CEN nog geen procedures zijn goedgekeurd,
wordt in het kader van deze TV geen prestatie-eis gesteld.
84 TV 203 – maart 1997

LITERATUURLIJST
1. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 25-204 Beproevingsmethoden voor vensters - Luchtdoorlatendheid. (Europese
norm EN 42 - 1975). Brussel, BIN, 1977.
2. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 61-001 Stookafdelingen en schoorstenen. Brussel, BIN, 1986.
3. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 62-002 Berekening van de warmtedoorgangscoëfficiënten van wanden van
gebouwen. Brussel, BIN, 1987.
4. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 62-204 Bepaling van de warmtetransmissiecoëfficiënt van bouwdelen. Brussel,
BIN, 1979.
5. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 62-301 Warmte-isolatie der gebouwen - Peil van de globale warmte-isolatie.
Brussel, BIN, 2 de uitgave, 1989.
6. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN D 50-001 Ventilatievoorzieningen in woongebouwen. Brussel, BIN, 1991.
7. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN D 51-003 Installaties voor brandbaar gas lichter dan lucht, verdeeld door leidingen.
Brussel, BIN, 3 de uitgave, 1993.
8. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN D 51-003 Addendum 1 Installaties voor brandbaar gas lichter dan lucht, verdeeld
door leidingen. Brussel, BIN, 1997.
9. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN E 52-014 Veiligheidsvoorschriften voor het vervaardigen en het aanbrengen van
personen- en kleingoederenliften - Deel 1 : Elektrische personenliften. (Europese
norm EN 81-1 - 1985). Brussel, BIN, 2 de uitgave, 1987.
10.Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN E 52-018 Veiligheidsvoorschriften voor het vervaardigen en het aanbrengen van
personen- en kleingoederenliften - Deel 2 : Hydraulische personenliften. (Europese
norm EN 81-2 - 1987). Brussel, BIN, 1989.
11.Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN S 01-400 Akoestiek - Kriteria van de akoestische isolatie. Brussel, BIN, 2 de uitgave,
1977.
85 TV 203 – maart 1997

12.Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN S 01-401 Akoestiek - Grenswaarden voor de geluidsniveaus om het gebrek aan
komfort in gebouwen te vermijden. Brussel, BIN, 2 de uitgave, 1987.
13.Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN S 21-207 Brandbeveiliging in de gebouwen - Hoge gebouwen - Thermische en
aëraulische uitrustingen. Brussel, BIN, 1987.
14.Centre scientifique et technique du bâtiment
DTU 24.2.1 Cheminées à foyer ouvert équipées ou non d’un récupérateur de chaleur
utilisant exclusivement le bois comme combustible. Parijs, Cahiers du CSTB, n° 2451,
livraison n° 314, november 1990.
15.Centre scientifique et technique du bâtiment
DTU 24.2.2 Cheminées équipées d’un foyer fermé ou d’un insert utilisant exclusivement
le bois comme combustible. Parijs, Cahiers du CSTB, n° 2452, livraison
n° 314, november 1990.
16.European Committee for Standardisation
Components/Products for residential ventilation : required and optional performance characteristics.
Part 1 : Performance testing of externally mounted air transfer devices and
internally mounted air transfer devices. Brussel, CEN, TC 156/WG2, normontwerp, 1996.
17.European Committee for Standardisation
Components/Products for residential ventilation : required and optional performance
characteristics. Part 3 : Performance testing of range hoods for residential use. Brussel,
CEN, TC 156/WG2, normontwerp, mei 1996.
18.European Committee for Standardisation
Components/Products for residential ventilation : required and optional performance
characteristics. Part 5 : Performance testing of cowls and roof outlet terminal devices.
Brussel, CEN, TC 156/WG2, normontwerp, mei 1996.
19.Internationaal Energie-Agentschap
Guidelines and Practice, Volume 2. Leuven, IEA, Annex 14, Condensation and Energy,
augustus 1990.
20.Internationaal Normalisatie-instituut
ISO 717-1 Acoustics - Rating of sound insulation in buildings and of building elements -
Part 1 : Airborne sound insulation in buildings and of interior building elements.
Genève, ISO, 1982.
21.Internationaal Normalisatie-instituut
ISO 717-3 Acoustics - Rating of sound insulation in buildings and of building
components - Part 3 : Airborne sound insulation of facade elements and facades.
Genève, ISO, 1982.
22.Ministerie van Binnenlandse Zaken en Ambtenarenzaken
Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen voor de preven-
86 TV 203 – maart 1997

tie van brand en ontploffing waaraan de nieuwe gebouwen moeten voldoen. Brussel,
Belgisch Staatsblad, 26 april 1995.
23.Ministerie van Verkeer en Infrastructuur
STS 53 Deuren. Brussel, MVI, Eengemaakte technische specifikaties, 1990.
24.Nederlands Normalisatie-instituut
NEN 1087 Ventilatie van woningen en woongebouwen - Eisen en bepalingsmethoden.
Delft, NNI, 1991.
25.Nederlands Normalisatie-instituut
NEN 2757 Toevoer van verbrandingslucht en afvoer van rook van verbrandingstoestellen
- Eisen en bepalingsmethoden. Delft, NNI, 1991.
26.Nederlands Normalisatie-instituut
NPR 1088 Ventilatie van woningen en woongebouwen - Aanwijzingen voor en voorbeelden
van de uitvoering van ventilatievoorzieningen. Delft, NNI, 2 de ontwerp, 1993.
27.Regie der Gebouwen
Normalisatie van luchtkanalen. Brussel, Regie der Gebouwen.
Eerste deel - Normalisatie van de doorsneden en van de speciale stukken. Hoofdstuk A :
Rechthoekige metalen kanalen (1974). Hoofdstuk B : Normalisatie van de doorsneden
en van de speciale stukken (1975). Hoofdstuk C : Rechthoekige kanalen in asbestcement
(1975). Hoofdstuk D : Cirkelvormige kanalen in asbestcement (1975). Hoofdstuk
E : Kanalen in minerale vezels (1975).
Deel II - Berekening van de netten. Hoofdstuk A : Dimensionering (tekst) (1978);
figuren (1975).
28.Swedish National Board of Housing, Building and Planning
General Guidelines 1992 : 3E. Checking the performance of ventilation systems.
Boverket, SNBHBP, 1994.
29.Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf
Dampkappen en keukenventilatie. Brussel, WTCB, Technische Voorlichting, nr. 187,
maart 1993.
30.Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf
Gekontroleerde mechanische ventilatie. Leidraad voor de goede uitvoering. Deel I :
Luchtafzuiging in kollektieve woongebouwen. Brussel, WTCB, Technische Voorlichting,
nr. 106, maart 1975.
31.Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf
Ventilatie van woningen. Deel 1 : Algemene principes. Brussel, WTCB, Technische
Voorlichting, nr. 192, juni 1994.
32.Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf
Vochthuishouding in gebouwen. Schadeoorzaken. Koudebruggen. Binnenklimaat. Gegevens
voor ontwerp en uitvoering van gebouwen. Woonvoorwaarden van gebouwen.
Brussel, WTCB, Technische Voorlichting, nr. 153, juni 1984.
87 TV 203 – maart 1997

verantwoordelijke uitgever : Carlo De Pauw
WTCB, Violetstraat 21-23
1000 BRUSSEL
88 TV 203 – maart 1997
drukkerij : Claes Printing NV
lay-out : Meersman I.D.

B R U S S E L
Maatschappelijke zetel
Violetstraat 21 - 23
B-1000 Brussel
algemene directie
☎
02/502 66 90
02/502 81 80
publicaties
☎ 02/511 33 14
02/511 09 00
Z A V E N T E M
Kantoren
Lozenberg I, 7
B-1932 Sint-Stevens-Woluwe
(Zaventem)
☎ 02/716 42 11
02/725 32 12
technisch advies - communicatie - kwaliteit
toegepaste informatica bouw
planningtechnieken
ontwikkeling & innovatie
L I M E L E T T E
Proefstation
Avenue Pierre Holoffe 21
B-1342 Limelette
☎ 02/655 77 11
02/653 07 29
onderzoek
laboratoria
vorming
documentatie
bibliotheek