13 ERVEN IN EEN NIEUW SAMENGESTELD GEZIN

ERVEN IN EEN NIEUW SAMENGESTELD GEZIN
KBC Private Banking Academy News nr. 20 26 oktober 2007
E XCLUSIEF
Fiscaal-Juridisch
Van erfeniskwesties en het successierecht wordt niemand vrolijker. Maar in nieuw
samengestelde gezinnen kan het helemaal lastig worden. Hoe beschermt u het erfdeel
van uw kinderen wanneer dat niet de kinderen van uw partner zijn? En hoe voorkomt
u dat uw junior na uw overlijden uw partner uit uw huis zet?
Het huwelijksbootje
De beste manier om uw partner te beschermen na
uw overlijden, is opnieuw in het huwelijksbootje te
stappen. Zijn er kinderen, dan erft de langstlevende
huwelijkspartner het levenslange vruchtgebruik van
de volledige nalatenschap en erven de kinderen van
de overledene, zowel die uit het laatste als die uit
een vorig huwelijk, alleen de blote eigendom. Bij
het overlijden van de langstlevende echtgenoot
dooft het vruchtgebruik automatisch uit en worden
de kinderen de volle eigenaar van de goederen van
hun overleden ouder.
Hoewel dat allemaal zeer billijk lijkt, durft deze
regeling voor de kinderen in een nieuw samengesteld
gezin wel eens tegen te vallen. Bijvoorbeeld
omdat de nieuwe partner van de overledene erg
jong is. Soms is die nieuwe partner zelfs jonger dan
de kinderen van de overledene. En dan kan het wel
heel lang duren voor de kinderen over hun erfenis
kunnen beschikken.
Maar u hoeft hen niet zo lang te laten wachten op
uw erfenis. Wanneer u opnieuw in het huwelijk
treedt, hebt u de mogelijkheid om bepaalde
goederen buiten uw huwelijk te houden en meteen
voor uw kinderen te reserveren. Dat spaarpotje
erven ze bij uw overlijden dan onmiddellijk in volle
eigendom.
Concreet kan dat sinds enkele jaren worden
geregeld via een aangepast huwelijkscontract. Deze
mogelijkheid werd in 2003 in het leven geroepen
door de zogenaamde wet-Valkeniers. Inhoudelijk
biedt deze wet heel wat mogelijkheden. U kunt
bijvoorbeeld het erfrecht van de langstlevende
beperken tot bepaalde goederen die u duidelijk
vermeldt in het contract. Of met een voorbeeld: wél
het vruchtgebruik van de effectenportefeuille, maar
geen erfrecht op de aandelen van het familiebedrijf
of op het vastgoedpatrimonium. Of u kunt op deze
manier ook het vruchtgebruik van de langstlevende
op uw nalatenschap uitschakelen. Met één
beperking moet u wel rekening houden. Het
vruchtgebruik van de gezinswoning en het huisraad
kan de langstlevende echtgenoot nooit worden ontnomen.
Weet ook dat wederkerigheid niet vereist is. Of,
anders gezegd: wanneer aan één van de echtgenoten
de erfrechten op bepaalde goederen worden
ontzegd, wil dat nog niet zeggen dat ook voor de
andere echtgenoot beperkingen moeten gelden.
Ook koppels die voor 2003 hertrouwd zijn, kunnen
nog altijd gebruik maken van de mogelijkheden die
de wet-Valkeniers biedt door via een notariële akte
hun huwelijkscontract te laten aanpassen. Er is maar
één voorwaarde om de wet-Valkeniers te kunnen
toepassen: minstens één van beide partners moet
voor het huwelijk al minstens één kind hebben.
Tip
Wanneer kinderen de blote eigendom erven van de
tegoeden van hun overleden ouder, samen met de
‘nieuwe’ partner van hun overleden vader of moeder,
die het vruchtgebruik ervan erft, bestaat bij KBC de
mogelijkheid om de geërfde tegoeden op een
rekening te plaatsen met automatische afleiding van
de vruchten naar de rekening van de vruchtgebruiker.
Wat het kapitaal betreft, kan de rekening van de
erfgenamen zodanig worden geblokkeerd dat de
vruchtgebruiker en de blote eigenaar altijd samen
moeten optreden. Dat kan het best meteen worden
geregeld bij het verdelen van de nalatenschap.
Erfrechten voor wettelijk samenwonenden
Kiest u ervoor om ‘wettelijk’ te gaan samenwonen
met uw nieuwe partner, dan is de situatie net
omgekeerd. Voor de langstlevende samenwoner
zijn de erfrechten minimaal. Hij of zij erft volgens de
wet alleen het vruchtgebruik van de gezinswoning
13

ERVEN IN EEN NIEUW SAMENGESTELD GEZIN
en van het huisraad. De kinderen van een
samenwoner daarentegen krijgen meteen meer
rechten dan wanneer hun ouder gehuwd was. Die
erven naast de blote eigendom van deze zogenaamde
preferentiële goederen ook de volle eigendom
van alle andere bezittingen – zowel roerend als
onroerend – van hun overleden ouder.
Vindt u dat er op die manier iets te weinig naar uw
partner vloeit, dan bestaat er echter ook een
mogelijkheid om daarvan af te wijken. Door het
opstellen van een testament kunt u uw partner ook
andere bezittingen nalaten, bijvoorbeeld uw effectenportefeuille
of een welbepaald onroerend goed,
of u kunt elkaar ook de volledige eigendom van de
gezinswoning nalaten. Of u kunt bijvoorbeeld ook
de wettelijke erfopvolgingsregels voor gehuwden
kopiëren en het vruchtgebruik van de volledige
nalatenschap reserveren voor de langstlevende,
terwijl de kinderen meteen de blote eigendom
erven.
Zeker nu de tarieven van het successierecht voor
wettelijke samenwoners zijn gelijkgeschakeld met
die welke gelden tussen echtgenoten, is een
testament veruit de goedkoopste en de meest
doeltreffende manier om ’zulke zaken te regelen’.
Eén nadeel heeft zo’n testament wél: het biedt
nooit absolute zekerheid, want het kan altijd
worden herroepen. Beslist uw partner op zekere
dag dat het voor u toch wat minder mag zijn na
haar of zijn overlijden, dan is daar niets tegen te
beginnen.
Weet ten slotte ook dat de kinderen altijd
reservataire erfgenamen zijn en dat u daar bij het
opstellen van een testament ook rekening mee
moet houden. Is er één kind, dan heeft dat recht op
de helft van de nalatenschap. Twee kinderen
hebben allebei recht op één derde en drie kinderen
op één vierde van de nalatenschap. Zijn er vier
kinderen of meer, dan bedraagt hun gezamenlijke
reservataire erfdeel 3/4 van de nalatenschap, gelijk
te verdelen onder alle kinderen. De ouders van een
wettelijk samenwonende zijn nooit reservataire
erfgenamen.
Feitelijk samenwonenden en tontines
Laat u uw samenwonen niet registreren door de
ambtenaar van de burgerlijke stand, dan woont u,
om het in notarisjargon te zeggen, niet ‘wettelijk’
maar ‘feitelijk’ samen. Zonder testament erft de
langstlevende ‘feitelijk’ samenwonende niets bij het
overlijden van zijn of haar partner, zelfs niet het
vruchtgebruik van de gezinswoning en het huisraad.
In dat geval moet u dus alles op papier zetten, zo
niet wordt de hele nalatenschap meteen en zonder
beperkingen verdeeld onder de wettige erfgenamen
van de overledene. En daar hoort de ‘feitelijk’
samenwonende partner niet bij.
Een testament opmaken is voor feitelijk samenwonenden
dan ook een echte must. Zo’n testament
moet uiteraard wél altijd rekening houden met de
erfrechten van de reservataire erfgenamen. In de
eerste plaats zijn dat de kinderen. Zijn die er niet,
dan treden voor feitelijk samenwonenden de ouders
in hun plaats.
Begunstigt u uw ‘feitelijke’ partner via een testament,
weet dan wél dat de verschuldigde erfenisrechten
mogelijk erg hoog zullen liggen. In
Wallonië en Brussel gelden voor feitelijk samenwonenden
namelijk de hoogste tarieven van het
successierecht, tussen 40 en 80 procent. In Vlaanderen
gelden voor feitelijk samenwonenden dezelfde
lage tarieven als voor wettelijk samenwonenden
zodra ze minstens één jaar feitelijk samenwonen.
Dat alles maakt dat het voor feitelijk samenwonenden
nuttig kan zijn om een tontine of beding
van aanwas te laten opnemen in de aankoopakte
wanneer ze samen een woning willen aankopen.
Dat is een soort van kansclausule die bepaalt dat bij
het overlijden van de eerste partner diens helft met
terugwerkende kracht als eigendom van de langstlevende
wordt beschouwd. Wanneer de tontine
beperkt wordt tot het vruchtgebruik van de woning,
dan vloeit het vruchtgebruik bij het overlijden van
een van beide partners automatisch en met terugwerkende
kracht naar het vermogen van de langstlevende.
Alleen de blote eigendom gaat dan
14 KBC Private Banking Academy News nr. 20 26 oktober 2007

meteen naar de wettige erfgenamen van de overledene,
namelijk de kinderen of, bij afwezigheid
daarvan, de ouders.
Aan een tontine hangt wel een prijskaartje vast. Bij
het overlijden moet registratierecht worden betaald
op het deel van (het vruchtgebruik van) de woning
dat van eigenaar verwisselt. Dat recht bedraagt in
Vlaanderen 10 procent en in Brussel en Wallonië
12,5 procent. Huwen of wettelijk samenwonen is
fiscaal bekeken dan ook nog altijd interessanter om
het lot van uw gezinswoning te regelen. Echtgenoten
en wettelijk samenwonenden genieten voor
de vererving van de gezinswoning fiscaal namelijk
van een zeer gunstige regeling. Bovendien wordt
het vruchtgebruik van de gezinswoning en het
huisraad dan ook wettelijk beschermd, zodat medeerfgenamen
dan nooit kunnen eisen dat de gezinswoning
wordt verkocht om ‘uit onverdeeldheid te
treden’.
Kindermix
Wanneer kinderen uit verschillende gezinnen
gemengd worden in één nieuw gezin, kan dat op
het vlak van de erfopvolging ook nog andere
problemen geven. Neem nu de volgende situatie.
Meneer heeft drie kinderen uit een vorig huwelijk,
mevrouw heeft er één. Na hun huwelijk stichten ze
een nieuw gezin met vier kinderen en samen kopen
ze een grote villa om hun talrijke kroost in op te
voeden.
Laat ons nu veronderstellen dat meneer sterft. Het
vruchtgebruik van zijn helft van de villa gaat dan
automatisch naar zijn partner. De drie kinderen
erven de blote eigendom ervan. Wanneer vervolgens
ook de vrouw sterft, dooft het vruchtgebruik
uit en verwerven de drie kinderen van meneer de
vroegere helft van hun vader in volle eigendom. Of,
anders gezegd: ze worden alle drie de volle eige-
KBC Private Banking Academy News nr. 20 26 oktober 2007
E XCLUSIEF
Fiscaal-Juridisch
naar van één zesde van de villa. Het enige kind van
mevrouw wordt op dat moment de volle eigenaar
van de helft van de villa die aan de moeder
toebehoorde. Wanneer het de bedoeling was om
alle kinderen van het gezin altijd gelijk te behandelen,
kan dat wel eens gevoelig liggen. Zeker
wanneer ze van hun andere ouder niets meer te
verwachten hebben.
Een mogelijkheid om hier een mouw aan te passen
is elkaars kinderen adopteren. Bij een volle adoptie
komen alle kinderen volledig op dezelfde lijn te
staan, zowel voor het berekenen van het successierecht
als voor het bepalen van hun erfdeel. Maar
zo’n volle adoptie vereist wél dat de band met de
natuurlijke ouder volledig wordt verbroken. En dat
is niet altijd gewenst. Na een echtscheiding zal een
natuurlijke moeder haar kind wellicht niet ter
adoptie willen afstaan aan de nieuwe partner van
haar ex-man, net zomin als een natuurlijke vader
dat zal willen. Deze mogelijkheid is dan ook vaak
uitgesloten.
Een gewone adoptie is al iets gemakkelijker te
realiseren. Hier wordt de band met de natuurlijke
ouder niet volledig verbroken. Het kind blijft erfgenaam
van de natuurlijke ouders, maar wordt daarnaast
ook mee erfgenaam van de adoptiefouder. Op
het vlak van het successierecht geldt de gelijkschakeling
met natuurlijke kinderen bij een gewone
adoptie echter niet automatisch en kunnen de hoge
tarieven voor vreemden van toepassing blijven.
Werd het geadopteerde kind voor de leeftijd van 21
jaar gedurende drie opeenvolgende jaren (zes in
Brussel en Wallonië) uitsluitend opgevoed door de
adoptant en zijn of haar partner, dan worden de
lagere tarieven in de rechte lijn echter wel van
toepassing.
Maar ook bij zo’n gewone adoptie blijft de
toestemming van de natuurlijke ouder altijd vereist.
En als de verstandhouding niet optimaal is, kan dat
wel eens het ultieme struikelblok zijn.
15