Letterhoeke - Tresoar

Letterhoeke | 2006 | Nr. 2 | 10
Familieleed in de
virtuele schatkamer
|Neeltje van der Weide en Frank Bosmans
‘Kynsch, myn dochter, dye teghen
myn wille getrout heft Frans
Sysma, myn knecht, ende daer ick
niet an twyfele met hem in haer
lichaem gesondicht hadde aleer sy
hem troude …’.
Een tekst uit een middeleeuws
erotisch boekwerkje? Welnee,
het gaat om een zinsnede uit
het testament van Syds Tjaarda.
Hij, een rijke edelman in het
laatmiddeleeuwse Fryslân, was
getrouwd met ‘myn lieve wyf’
Moed. Ze kregen acht kinderen.
Ze worden allen genoemd in het
testament. Kynsch springt eruit,
zij werd onterfd.
Syds Tjaarda
Syds Tjaarda is eind vijftiende
eeuw geboren in Rinsumageest.
Hij vertegenwoordigde de Friese
hoofdelingen en keerde zich
tegen de centraliseringspolitiek
die Karel V voorstond. Hij overleed
op 13 december 1546. Hij
schreef het testament in 1540.
Het is, voor zover bekend, het
langste testament uit Fryslân van
vóór 1550. Aangezien hij alles tot
in detail vast wilde leggen waren
er twee geitenvellen nodig. Die
hadden een speciale bewerking
ondergaan, onderandere met
kalk, waardoor het perkament,
zoals het dan werd genoemd, beschrijfbaar
werd. De twee vellen
werden aan elkaar geplakt. Aan
de achterzijde van het origineel
is in het bovenste vel duidelijk
de nek van een geit herkenbaar.
De gaten tonen de zwakke plek
in het perkament, namelijk daar
waar de ruggengraat zich had bevonden.
Het formaat is 106 x 67
centimeter. Uit een later afschrift
weten we dat het origineel met
blauw garen dichtgenaaid is
geweest, zodat de hoofdtekst
gesloten bleef. De inkepingen
aan de beide zijkanten getuigen
daar nog van. Alleen de afsluitende,
openbare alinea werd niet
mee dichtgenaaid. Deze alinea is
ook iets lichter van kleur. Na het
overlijden van Tjaarda zal het
testament zijn geopend.
De inhoud
Inhoudelijk is het testament van
grote waarde. Het geeft inzicht
in de familieverhoudingen
(ook in genealogisch opzicht),
maar eveneens in maatschappelijke
aspecten als armenzorg en
onderwijs. Wat het laatste punt
betreft, Syds had zelf gestudeerd
en wilde graag dat ook zijn
zoons een universitaire studie
zouden volgen. Om te waarborgen
dat ze dat ook zouden
gaan doen, schreef hij een soort
prijsvraag uit met als hoofdprijs
het zogenaamde ‘vorendeel’. Het
vorendeel was de kernbezitting
uit de familiegoederen. Bij de
familie Tjaarda ging het, hoe kan
het ook anders, om Tjaardastate.
Het zou toevallen aan degene die
uiteindelijk de ‘geleerdste’ zou
worden. In het testament werd
zelfs vastgelegd wie als scheidsrechters
dienst zouden doen om
dat te bepalen. Wie uiteindelijk
de hoofdprijs heeft gekregen, is
niet bekend.