Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Ik ben eveneens van het idee afgestapt Vondels alexandrijnen ‘lekker snel te
doen’: een zeer Hollandse opvatting, die ervan uitgaat dat wat Vondel schrijft al
gauw te ingewikkeld is voor het publiek van nu. Bij nader inzien vonden we dat
we de taal niet moesten camoufleren: zijn woordgebruik is beeldschoon. Natuurlijk
waren de acteurs in Vondels tijd wel beter bedreven in het uitspreken van die
teksten dan wij. Wij zouden er een training van tien jaar voor nodig hebben om het
goed te doen. 394
Oranje is in zijn recensie duidelijk. Hij vindt de tekstbehandeling blamerend en de
onverstaanbare, hortende alexandrijnen helpen de hele handeling naar zijn mallemoer. 395
7.6 Wisselwerking met maatschappelijke ontwikkelingen
Binnen het onderscheid dat Mensert (zie 3.1) maakt, valt de productie Gysbreght van
Aemstel van Swarte onder een persoonlijk geëngageerde voorstelling. In het artikel Kijk
Mama, Met Zonder Handen van Mesker, analyseert zij de opvattingen van Swarte:
Volgens Swarte geeft de term ‘speelgoedvoorstellingen’ niet meer aan dan dat hij
iets op schaal _ in het klein dus _ laat zien wat in werkelijkheid zo groot is dat het
niet binnen het theater zou passen. Of op ware grootte niet zou werken. De
essentie van de voorstellingen ligt niet zozeer in de schaal van de gepresenteerde
objecten als wel in de schaal van de idee dat je op die manier ongelimiteerd je
gang kunt gaan; zelfs op een toneel van twee bij twee of tussen de schuifdeuren.
Aan het publiek is het alle vooroordelen over toneel en de regels van het spel
opzij te zetten en de fantasie te laten werken. Schaalverkleining van objecten en
(vooral) landschappen is een van de middelen om dat te bereiken.
Waar Madurodam de zorgvuldige echtheid van de modellen een schijn van
realiteit probeert te verlenen aan de fictie van een perfect geordend en vriendelijk,
vredelievend Nederland, daar benadrukt Swarte juist het fictieve, dat bij hem dan
ook niet verhult, maar onthult. De fictie in het werk van Swarte beoogt helderheid
te verschaffen over verborgen drijfveren. Het becommentarieert de manier waarop
ideeën en verlangens ons zicht op de werkelijkheid kleuren.
Bij een klassiek stuk als Gysbreght van Aemstel onderzoekt hij dan ook als eerste
de ideeën en verlangens die aan de vorm van het stuk ten grondslag liggen.
Vondels politieke en religieuze opvattingen en zijn visie op de tragedie bepalen
vervolgens de kleur van zijn eigen vormgeving: Amsterdam niet als historische
reconstructie maar als gedroomde stad; Gysbreght niet als resultante van
psychologische analyse en inleving maar als allegorische held; het stuk niet als
realistisch monument maar als ‘imitatio’ van een klassiek werk. 396
7.7 Wat is het algemene oordeel van de recensenten op (de actualisatie van) de
totale productie?
Van alle recensies van alle producties lopen als geen ander de meningen zo uiteen als bij de
productie van Swarte. Men is uitgesproken negatief, soms iets milder, of euforisch.
Negatieve recensies beschrijven de productie van: ‘Melige oppervlakkigheid’ en
‘halfslachtige spelers in clubhuissfeer’, 397 naar ‘slordig en willekeurig samengesteld’ 398 tot
‘een ondraaglijke Gysbreght-persiflage. Waarom zou je de tekst serieus nemen? De rol van
394 Traditionele tragedie in speelse gedaante. Bergh. van den H., Het Parool 29 december 1990
395 Tragedie om zeep gebracht. Experiment met ‘Gysbreght’ lukt maar half. Oranje. H., Trouw 3 januari 1991
396 Mesker. Eva., Kijk Mama, Met Zonder Handen . Toneel Theatraal. maart 1992. p.16-21
397 Haagse Courant 2 januari 1991. Haan. de R., zonder titel
398 ‘De Gysbreght’ Willekeurig samengesteld jongensboek. Ruijter. de E., De Telegraaf 4 januari 1991