Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Swarte zegt in een interview met Oomens:
Ik houd me wel aan de tekst van het stuk houdt en aan de volgorde van de scènes,
maar tegelijkertijd probeer ik iets anders te laten zien. Bijvoorbeeld: In de
oorspronkelijke tekst staat: ‘Nu buigh ick my voor God.’ Ja, denk je, dat is
makkelijk van Vondel. Dat kan je wel zeggen als er een engel komt. Nu zegt
Gysbreght: ‘Hier kan ik niet tegen op!’ Dat is veel beter! Want hierdoor legt
Gysbreght de schuld bij God. Niks geen gebuig. Aan het einde zegt Gysbreght de
bekende regels: ‘Vaer wel, Mijn Aemsterland: verwacht een andren heer.’
Gysbreght voegt daar nu aan toe:’ Ik heb mijn best gedaan.’ 385
Hellinga is niet ingenomen met Swarte’s bewerking. Hij vond Vondels tekst gereduceerd tot
een antiquarische curiositeit. 386 Volgens Freriks werd de tekst niet serieus genomen. 387
7.5.1 Tekstopvatting 1 Een reconstructie. Retorica
Op zoek naar de elementen waar de première in 1637 uit bestaan kan hebben, is Swarte diep
in de traditie van de rederijkerstraditie gedoken. Het stuk is helemaal geworteld in de retorica
en dan kan je met inleven niet uit de voeten. Het is spreekkunst met zijn eigen wetten. 388 Wat
in dit geval het volgende betekent: er bestonden uitgewerkte afspraken over de manier
waarop allerhande emoties en ideeën hoorden te worden uitgebeeld. Begrippen als haat,
woede en verdriet konden in een voorbeeldenboek met allegorische plaatjes worden
nagetrokken. 389
7.5.2 Tekstopvatting 2 Een reconstructie. De reien geïllustreerd
Volgens Swarte is het probleem waar iedere regisseur mee worstelt, de reien. In de loop der
tijd zijn ze op alle mogelijke manieren ten tonele gevoerd. Swarte zal zelf op het toneel staan
om de tekst voor te lezen. Deze scènes worden opgeluisterd door zogenaamde stomme
vertoningen. Uitgangspunt hierbij zijn de zinnebeelden die Cesaere Ripa heeft verzameld in
zijn Iconologia of uytbeeldingen des verstands. Vondel was op de hoogte van de vertaling
die van het boek werd gemaakt en het is aantoonbaar, alsdus Swarte, dat hij zich door de
emblemen van Ripa heeft laten inspireren bij het schrijven van de reien. Om dit duidelijk te
maken zullen Ripa’s allegorische voorstellingen als een tableau vivant op het toneel zijn te
zien. 390
De tableau vivants worden ‘kostelijk’ 391 en ‘schitterend’ 392 genoemd, maar het voorlezen van
de reien zijn voor Oranje te vreselijk om aan te horen. 393
7.5.3 Tekstopvatting 3 Een reconstructie. Alexandrijnen
In Het Parool zegt Swarte:
385 Regisseur Swarte maakt gewoon kinderlijk lol. Oomens. L., Algemeen Dagblad 31 december 1990
386 De rigide autoriteit van ‘Gijsbrecht’ en ‘Voader’. Hellinga. G. Vrij Nederland 12 januari 1991
387 Ondraaglijke Gysbreght-persiflage. Freriks. K., NRC 2 januari 1991
388 Traditionele Vondelvoorstelling dit jaar van Haarlemse regisseur. Gijsbreght volgens Rieks Swarte. Welling. K., Haarlems
Dagblad 22 december 1990
389 Traditionele tragedie in speelse gedaante. Bergh. van den H., Het Parool 29 december 1990
390 Gijsbreght van Aemstel. Hellmann. N., NRC 31 december 1990
391 Vondel met een vette knipoog in doordachte regie. Swarte’s Gysbreght een historisch drama. Leeuwen. van K., Haarlems
Dagblad 2 januari 1991
392 Knap acteren in ingenieus decor. Holman. T., Het Parool 3 januari 1991
393 Tragedie om zeep gebracht. Experiment met ‘Gysbreght’ lukt maar half. Oranje. H., Trouw 3 januari 1991