Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

7.4.3 Actualisering 1a Een reconstructie. De klassieke speelstijl
De kern van Swartes regievorm bestaat uit het uitbuiten van klassieke (of classicistische)
speelstijlen. De acteur Johannes Jelgershuis heeft daarover het nodige vastgelegd in de door
hemzelf geïllustreerde Theoretische lessen over de gesticulatie en mimiek (1827). 358
Eén van die stijlen noemt hij ‘welstand’, die uit asymmetrische houdingen is opgebouwd.
(geen strakke opkomst, maar een kurkentrekkerbeweging van linksachter naar middenvoor
en dan geen gespreide armen, maar de ene arm omhoog en de andere neer, dat was
welstandig). 359
Van Leeuwen schrijft:
De voorstelling zelf geeft als het ware weer een eigen commentaar op die stijlen,
waarbij de plaats van de acteur op het toneel van groot belang was. Dat maakt de
scène met Vosmeer fantastisch duidelijk: telkens als de acteur die Vosmeer speelt,
weer een stap voorwaarts doet, haast Gysbreght zich om hem weer voor te blijven.
Swarte’s stijlenkeuze biedt vooral ook houvast om Vondels drama z’n historische
onderlijning te geven. Op die manier komen toch de aangezette gebaren, die lang
als ouderwets gelden, de tekst ondersteunen. Soms - aan het begin vooral- worden
grote gebaren nog eens met tekst en al herhaald. 360
De klassieke speelstijl roept bij een recensent het beeld van slapstick anno 1991op. 361
7.4.4 Actualisering 1b Een reconstructie. De speelstijl: geen Stanislawski 362
In ieder geval zal bij deze nieuwe Gysbreght van Aemstel bewust worden gebroken met de in
deze eeuw gegroeide traditie van de psychologische inleving, waarbij sinds de opvoeringen
van Eduard Verkade getracht werd te peilen wat er in de individuele personages van het stuk
omging. 363
In het Haarlems Dagblad zegt Swarte over de speelstijl van Stanislawski:
Zoals dat de laatste tijd gebruikelijk was, daar kun je absoluut niet mee aan kan
komen zetten. Dan kloppen er ook allemaal dingen niet, en zie je tegenspelers die de
hele tijd van alles moeten vinden, met gezichten vol verschrikking. Vondel vond zelf
dat die verzen eigenlijk gezegd moesten worden. 364
Geerlings ziet dat doordat Swarte al het psychologisch realisme uit het spel heeft verbannen,
de acteurs een grote afstand houden tot de tekst; ze zeggen hem mede namens Vondel op of
gaan er bewust gekunsteld mee om. Het accent van de Vlaamse acteurs geeft een mooi
relativerend gevoel, een gevoel dat de voorstelling in alle toonaarden wil laten horen en
zien. 365
Volgens Freriks was het klassiek acteren de grootste vergissing 366 en Hellinga noemde het
acteren irritant. 367
358 In: Erenstein. R.L., (hoofdredactie) Een theatergeschiedenis der Nederlanden. Tien eeuwen drama en theater in Nederland
en Vlaanderen. Amsterdam: 1996 Post. P., De schilder-acteur Johannes Jelgershuis begint de publicatie van zijn boek
Theoretische Lessen over de Gesticulatie en Mimiek. p. 396-403
359 Gysbreght van Aemstel met Vlaamse hip hop, zonder zing-zang. Schouten. M., De Volkskrant 3 januari 1991
360 Vondel met een vette knipoog in doordachte regie. Swarte’s Gysbreght een historisch drama. Leeuwen. van K., Haarlems
Dagblad 2 januari 1991
361 Tragedie om zeep gebracht. Experiment met ‘Gysbreght’ lukt maar half. Oranje. H., Trouw 3 januari 1991
362 ‘Een psychologisch-realistische acteerstijl’. In: Traditionele tragedie in speelse gedaante. Bergh. van den H., Het Parool 29
december 1990
363 Traditionele tragedie in speelse gedaante. Bergh. van den H., Het Parool 29 december 1990
364 Traditionele Vondelvoorstelling dit jaar van Haarlemse regisseur. Gijsbreght volgens Rieks Swarte. Welling. K., Haarlems
Dagblad 22 december 1990
365 Spelen in dienst van Vondel. Geerlings. E., Algemeen Dagblad 3 januari 1991
366 Ondraaglijke Gysbreght-persiflage. Freriks. K., NRC 2 januari 1991
367 De rigide autoriteit van ‘Gijsbrecht’ en ‘Voader’. Hellinga. G. Vrij Nederland 12 januari 1991