Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

7.4.2 College theaterhistorie
Swarte wil het publiek inzicht geven in waarom dat stuk in elkaar steekt zoals het dat nu doet
en laten zien hoe het wel eens is geweest kan zijn:
Ik wil eigenlijk van te voren een soort college theaterhistorie geven met
voorbeelden die door de acteurs getoond kunnen worden. Een algemeen verhaal
over Amsterdam in die tijd, en dat Vondel drie favorieten had: Jacob van Campen,
omdat die classicistisch bouwde, Rubens, omdat die classicistische schilderde en
Vergilius als het grote voorbeeld van een dichter. Dat Gysbreght van Aemstel
gewoon is overgeschreven van de Aeneas van Vergilius, maar ook weer een
geschiedenis is uit de veertiende eeuw. Verder laten we allegorieën zien en ik ga
het hebben over de manier van acteren, die gebaseerd is op klassieke houdingen,
klassieke poses, die in die tijd ook in de schilderkunst worden toegepast en zijn
beschreven door Carel van Mander in zijn Schilderboek. De zeventiende-eeuwse
inventarisatie van zinnebeelden van Cesare Ripa die hij heeft verzameld in zijn
Iconologia of uytbeeldingen des verstands, een boek dat Vondel gekend moet
hebben, geeft een schat aan ideeën. Ook alle kleuren van de kostuums zijn
gebaseerd op Ripa en zijn dus ook niet om aan te zien zo lelijk. Maar het heeft
allemaal een bedoeling. Je hebt best kans dat dit op het toneel door Vondel heel
streng is toegepast. 354
Rieks Swarte over de interpretatie in het artikel van Van Leeuwen in Toneel Theatraal:
We zijn het stuk gaan beschouwen als een opera met recitatieven en aria’s. De
grote monologen, dat zijn de aria’s. En dan is er het lamento van Badeloch.
Gysbreght van Aemstel gaat over de glorie van Amsterdam. Ons land was een
kersverse natie. Er was behoefte aan historie. Huigh de Groot schrijft voor het
eerst in het Nederlands. Amsterdam was bezig zich op te stoten in de vaart der
volkeren. De VOC was er, de eerste trust in de wereld. En Vondel wilde die stad
een identiteit geven. Hij schiep Gysbreght van Aemstel en daarmee had
Amsterdam zijn eigen held. Voor mij gaat het stuk over die dingen. En over de
onmogelijkheid een held te zijn. 355
Janssen vond de ‘uitleg’ geslaagd:
Voordat het stuk begon, plaatste Swarte Vondel in een historisch kader en deed dat
met een fikse knipoog. Tijdens dit vermakelijke college keken de spelers naar de
televisie of beelden uit hoe er vroeger geacteerd werd. Zo kregen we onderricht in
‘welstand’, een acteerstijl waarin acteurs niet meer zijn dan declamerende
zetstukken. Met lappen en karton toverde Swarte en passant het classicistische
interieur van de Amsterdamse Stadsschouwburg te voorschijn. In 1638 door Jacob
van Campen voltooiden later door brand verwoest. 356
Volgens Van den Bergh is de authentieke poging tot reconstructie, één van de pijlers waarop
het nieuwe concept voor Gysbreght van Aemstel rust, geslaagd. 357
354
Traditionele Vondelvoorstelling dit jaar van Haarlemse regisseur. Gijsbreght volgens Rieks Swarte. Welling. K., Haarlems
Dagblad 22 december 1990
355
Leeuwen. van K,. Er kwam een vogel en krak zei de toren. Toneel Theatraal.1991. p. 32-36
356
Theater.‘Het hemelse gerecht’. Janssen. H., HP De Tijd 11 januari 1991
357
Traditionele tragedie in speelse gedaante. Bergh. van den H., Het Parool 29 december 1990