Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

laten inspireren door Shakespeare, een manier van theater maken die toen
gloednieuw was. Maar Vondel was ook een groot aanhanger van klassiek; alles
wat gewoon was bracht hij terug tot klassiek. Gysbreght van Aemstel zoals Vondel
hem bedoelde, was helemaal in retorica. Als ik met de teletijdmachine naar
Vondels tijd zou worden teruggeflitst, zou ik het waarschijnlijk een doodsaaie
voorstelling vinden. Een manier van spreken zoals dominees doen. Daar kwam
nog bij dat Vondel bezig was katholiek te worden en in Gysbreght van Aemstel een
prachtige aanleiding vond voor lange monologen van nonnen en priesters, die met
het eigenlijke verhaal weinig te maken hebben.’
In een interview met NRC zegt Swarte:
Vondels stuk is door de eeuwen heen onnodig beladen geworden. Het is vanaf
Verkade fout gegaan: er is toen te veel met het hoofd bedacht waar het stuk over
gaat. Sinds de jaren twintig en dertig is Gysbreght van Aemstel bovendien door de
katholieken gebruikt om zich te keren tegen het communisme en het socialisme,
waardoor het nog zwaarder werd. Daarna is het stuk beïnvloed door de ideeën van
Stanislavski. Toen ik begon, heb ik erover gedacht iedere scène op een andere
manier te spelen, van Vondel tot nu, zodat alle opeenvolgende stijlen aan bod
zouden komen; maar dat werd niks. 348
7.4 Hoe krijgt actualisering vorm?
7.4.1 Inleiding: Gysbreght met voetnoten een reconstructie
Over de reconstructie van Vondels Gysbreght van Aemstel laat Swarte zich in meerdere
interviews uit:
Naar mijn oordeel is Vondels Gysbreght van Aemstel in de laatste halve eeuw te
zwaar belast met de opvatting dat het een treurspel is. En in een treurspel zou er
niets te lachen zijn. Maar Vondel was veel te veel een echte theaterman voor zulke
starre ideeën. Als je zijn tekst goed leest, zie je dat die interpretatie ook niet klopt.
De scène met de portier bijvoorbeeld is in feite heel komisch. Dat mag je op het
toneel dan ook wel laten merken. 349
Mijn uitgangspunt was een vrolijke voorstelling te maken. Ik wil laten zien dat
een moralistisch stuk ook speels en humoristisch kan zijn. Dat wordt nog wel eens
vergeten als men Gysbreght van Aemstel opvoert. 350
Mijn bedoeling is een reconstructie 351 en 352 te brengen van Gysbreght van
Aemstel en de tijd waarin hij is ontstaan.
De titel is dan ook Gysbreght van Aemstel met voetnoten. Er is zoveel materiaal
dat ik eigenlijk liever wil vertellen dan Gysbreght van Aemstel zelf. Met een soort
‘uitleg-voorstelling’ moet je heel voorzichtig zijn. Het gaat mij om het laten zien
van de context. Er mag ook wel een beetje gehakt worden in de tekst. De
voorstelling moet niet langer dan anderhalf uur duren. De stukken bleken bij het
voorlezen door de acteurs echt heel mooi te zijn. De dichtkunst van Vondel, daar
blijft het natuurlijk toch om gaan. 353
348 Gijsbreght van Aemstel. Hellmann. N., NRC 31 december 1990
349 Regisseur Swarte maakt gewoon kinderlijk lol. Oomens. L., Algemeen Dagblad 31 december 1990
350 Gijsbreght van Aemstel. Hellmann. N., NRC 31 december 1990
351 De kunstredactie noemt het alleen een relativerende reconstructie. Zij expliciteert dit niet. Oude gebaren en houdingen keren
terug. ‘Klassieke’ Gysbreght werkt op de lachspieren. De kunstredactie. Gooi en Eemlander 2 januari 1991
352 Volgens Hellmann: Een relativerende reconstructie. Hij heeft zich geconcentreerd op een aantal facetten uit het stuk.
Gijsbreght van Aemstel. Hellmann. N.,NRC 31 december 1990
353 Gysbreght van Aemstel met voetnoten. Branbergen. A., Het Parool 25 augustus 1990