Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

katholicisme, het dilemma tussen heldendom en huwelijkse trouw en de
kindermoord. Rest nog het beleg van Amsterdam in miniatuur. 339
Gerardjan Rijnders, toenmalig directeur van Toneelgroep Amsterdam, heeft Rieks Swarte als
gastregisseur uitnodigd om Gysbreght van Aemstel voor het lijsttoneel te spelen. 340 Rieks
Swarte had nog nooit eerder voorstellingen voor het lijsttoneel gemaakt. 341
Volgens Hellinga is het een stuk waar iedere regisseur mee op zijn bek gaat maar het
beschadigt je niet; ideaal dus om iemand kennis te laten maken met het grote toneel. 342
In een interview met Het Parool zegt Swarte op de vraag: Waarom viel de keuze voor het
regisseren van Gysbreght van Aemstel op jou?:
Gerardjan Rijnders, directeur van Toneelgroep Amsterdam, had de voorstelling
Het Tapijt gezien en ik denk dat ik naar aanleiding daarvan ben uitgekozen. In Het
Tapijt (een speelgoedvoorstelling gebaseerd op het wandkleed van Bayeux) speel
ik zelf mee, en vandaar de ‘eis’ dat ik ook in Gysbreght van Aemstel een van de
rollen op me zou nemen. Anderhalf jaar geleden werd ik gevraagd voor Gysbreght
van Aemstel. Ik heb er lang over nagedacht. 343
Swarte verschijnt ten tonele als ‘rekwisiteur’ 344 en ‘explicateur.’ 345 Swarte is ‘regisseur,
vormgever, houdt een komische inleiding, leest voor en is de inspiciënt, de man die alles
neerzet en weer weghaalt.’ 346 Hij geeft uitleg van het toneel van die tijd ‘in een notendop,
voor arbeiders verklaard.’ 347
7.3 Waarom een actualisering van Gysbreght van Aemstel ?
In hetzelfde interview met Het Parool gaat Swarte verder:
De eerste Gysbreght-uitvoering was in 1638, zodat het stuk alle speltradities vanaf
die tijd heeft doorgemaakt. Voor mij is Gysbreght geen slimme man. Ik weet of het
inderdaad Vondels bedoeling was om aan te geven dat Gysbreght beter had moeten
opletten, of dat hij gewoon een slecht dramaturg was. Maar ik zie Gysbreght niet
zozeer als een dramatische figuur ten prooi aan een gewetenscrisis, dan wel als
iemand die er gewoon is ingetuind. De manier waarop Gysbreght van Aemstel de
laatste jaren is gebracht, die klopt echt niet. In de laatste decennia zie je de invloed
van het inlevingstoneel en hoewel het stuk zelfs daartegen bestand blijkt, was dat
gewoon niet de bedoeling. Na de Aktie Tomaat van 1969, toen ook Gysbreght van
Aemstel de overrijpe tomaten om de oren vlogen, is er helemaal de klad in
gekomen. Men kijkt nu op een volstrekt andere manier dan de mensen uit Vondels
tijd.
Gysbreght van Aemstel is geschreven in een tijd dat Nederland nog geen
personages van vlees en bloed op het toneel verschenen. Er bestonden alleen
symbolische figuren zoals ‘Goedertierenheid’ of ‘Ondeugd’. Vondel heeft zich
339 Persbericht nr 8 –seizoen 1990/91 Toneelgroep Amsterdam
340 In: Traditionele tragedie in speelse gedaante. Bergh. van den H., Het Parool 29 december 1990
In: Regisseur Swarte maakt gewoon kinderlijk lol. Oomens. L., Algemeen Dagblad 31 december 1990
In: Gijsbreght van Aemstel. Hellmann. N., NRC 31 december 1990
In: De rigide autoriteit van ‘Gijsbrecht’ en ‘Voader’. Hellinga. G. Vrij Nederland 12 januari 1991
341 Gijsbreght van Aemstel. Hellmann. N., NRC 31 december 1990
342 De rigide autoriteit van ‘Gijsbrecht’ en ‘Voader’. Hellinga. G. Vrij Nederland 12 januari 1991
343 Gysbreght van Aemstel met voetnoten. Branbergen. A., Het Parool 25 augustus 1990
344 Traditionele tragedie in speelse gedaante. Bergh. van den H., Het Parool 29 december 1990
345 ‘Gysbreght van Aemstel’ Willekeurig samengesteld jongensboek. Ruijter. De E., De Telegraaf 4 januari 1991
346 Spelen in dienst van Vondel. Geerlings. E., Algemeen Dagblad 3 januari 1991
347 Ondraaglijke Gysbreght-persiflage. Freriks. K., NRC 2 januari 1991.