Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

uitgesproken door een vrouw in spijkerbroek en coltrui en de tweede Rei van Edelingen
werd door een heer in moderne smoking ‘als een aangeschoten corpsbal uitgesproken.’ 325
De derde Rei van Klarissen kwam voor rekening van Badeloch, en de vierde Rei van
Burgtzaten werd aanvankelijk door de kinderen van Gijsbrecht vertolkt, later door
verschillende personages. 326
6.5.3 Actualisering tekst: de Rafaël-tekst
Aanpassing vond ook plaatst in de rol van Rafaël. Op het achtertoneel in de oude Gijsbrechtversie
is de engel zichtbaar, met fraaie neonverlichte vleugels. In de kille oorlogsversie op
het voortoneel is geen plaats voor engelen. De Rafaël-tekst wordt uitgesproken door een
sterveling in het gevolg van Gijsbrecht. 327 Oranje noemt het een zonderlinge wending als
niet God, maar zijn volk hem verzoekt te gaan. 328
Door schrappen van de Rafaël-tekst werd volgens Van den Bergh het hele geestelijke
kader geschrapt. Volgens hem houd je een aller-zonderlingst verhaal over en als wel vaker
bij dit soort adaptaties, vlucht de voorstelling dan in ironie. 329
6.6 Wat vonden de recensenten over de totale tekstbewerking?
Van den Bergh vond de tekstmoderniseringen vaak heel handig en bevorderen in ieder geval
het onmiddellijk begrip van de verzen. 330 Volgens De Haan liet Croiset een Gijsbrecht van
Aemstel zien dat in de eerste plaats theater is. De ondergang van Amsterdam biedt drama en
niet louter een mogelijkheid tot het opzeggen van mooie verzen. Hij schiep een tastbare
werkelijkheid op het toneel met behoud van Vondels poëtisch taalgebruik. 331
Uit de reacties van het publiek, er werd gelachen doordat de hedendaagse betekenis van
een woord verward werd met de inhoud van destijds, werd voor Gijsen duidelijk hoe pover
we met de teksten van onze beste dichters uit het verleden omspringen. 332
6.7 Wisselwerking met maatschappelijke ontwikkelingen
De jaren tachtig worden gekenschetst als de jaren van de hoge jeugdwerkloosheid, de
krakersrellen tijdens de inhuldiging in 1980 van Beatrix als koningin, het massaprotest in
1981 en 1983 tegen de kruisraketten, de dreiging van een Koude Oorlog en de val van de
muur in Berlijn in 1989.
Croisets engagement is bij deze productie te benoemen als een persoonlijk engagement;
belangrijke actuele maatschappelijke thema’s kaart hij niet aan. Croiset geeft, zoals al
verwoord is in 6.4.1., als ‘Vondelregisseur‘ met zijn productie vorm aan de traditie en het
erfgoed Gysbreght van Aemstel. Hij wil laten zien dat anno 1988-1989 nog steeds een
Gysbreght geproduceerd kan worden.
Interessant is het gegeven dat in de nota cultuurbeleid 2001-2004 Cultuur als confrontatie
terugkeken wordt op de jaren tachtig:
Dat beleid is in de jaren tachtig steeds meer in het teken komen te staan van het
kwaliteitsbegrip als autonoom uitgangspunt, dat wil zeggen steeds meer
losgemaakt van zijn maatschappelijke context en ontdaan van wat steeds meer
325
Aanpak Gijsbrecht door Croiset dwingt tot nadenken. Oomens. L., Algemeen Dagblad. 27 december 1988
326
‘Gijsbrecht’ bij Het Nationale Toneel. Een Haagse Amsterdammer. Zeilstra. W., Het Leidsch Dagblad 27 december 1988
327
ibidem
328
Zonder vonk van verzen. Vondels Gijsbrecht gaat ten onder in oorlogsgeweld. Oranje. H., Trouw 27 december 1988
329
Uitzonderlijk spannende Gijsbrecht. Bergh. H. van den., Het Parool 27 december 1988
330
ibidem
331
Traditie ‘Gijsbrecht’ hervat en doorbroken. Haan. R. de., De Haagse Courant 24 december 1988
332
Publiek verveelt zich niet bij ‘nieuwe’ Gijsbrecht. Gijsen. W., De Telegraaf 27 december 1988