Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

De handeling rond het beleg en de inname van Amsterdam werd voorgesteld als een
oorlogsdocumentaire met realistische puinhopen, oorlogsslachtoffers, exploderende
granaten en veel ooggetuigenverslagen van brandstichting, moordpartijen en
verkrachtingen. Enthousiast is hij niet want dat alles is zeker actueel en herkenbaar
genoeg, maar spoort heel vaak niet met Vondels teksten en zeker nergens met de
geest van zijn drama. Het stuk gaat immers over de strijd tussen godvrezende
strijders en goddeloze boeven. De laatsten kunnen hier op aarde soms schijnbaar
triomferen, maar de echte helden die zich buigen onder godswil zullen uiteindelijk
beloond worden: Amsterdam zal heerlijk uit zijn as herrijzen. 299
De Haan noemde het uiteindelijke resultaat een voorstelling die diverse tijdsspannen en
opvattingen als bundel meeneemt, met het accent op hoe bloedige veldslagen zoals ze er
ongeveer echt uitgezien moeten hebben. De Haan licht dit toe:
Enerzijds verschijnt op het achtertoneel, terwijl Gijsbrecht in eervol wanhoop zijn
stad verdedigt, een monumentale Gijsbrecht uit de zeventiende eeuw: de metafoor
die hij door de eeuwen heen is geworden. Anderzijds wordt de periode aangestipt,
waarin het theater iedere vorm van dichterlijkheid ontkende en men in spijkerboek
of met bandrecorder dergelijke tragedies letterlijk plat speelde. Het procedé van
wisselingen tussen voor- en achtertoneel, dat terugkeert bij diverse personages,
vormt een schitterende overgang van de scènes. 300
6.4.2 Actualisering 2 De visie op de rol van Gijsbrecht en Badeloch
Freriks zag Gijsbrecht van Aemstel verbeeld als een conflict dat zich uiteindelijk afspeelt
tussen Gijsbrecht en Badeloch en minder als een treurspel over de ondergang van de stad
Amsterdam. 301
Volgens De Haan stond de verheven Gijsbrecht en zijn menselijke tegenpool nu samen in
één productie. Ook De Haan zag het conflict tussen Gijsbrecht en Badeloch als een gevecht
tussen liefde en plicht, tussen vrouwelijke en mannelijke krachten. Maar uiteindelijk draaide
de voorstelling om Gijsbrecht die niet weet waar hij voor moet strijden; en daarin lag zijn
verlies. 302
Arian zag in Badeloch een Medea, die voor een man wel haar beide kinderen wil geven. 303
Verbeeten was het daar niet mee eens. Volgens hem stond tegenover Gijsbrecht een
zelfbewuste Badeloch die niets liet blijken van angst voor plundering en verkrachting en
toonde zich alles behalve onderworpen aan heer en gemaal. 304
6.4.3 Actualisering 3 Het decor
In de paragraaf Het eigen engagement kwam al naar voren dat volgens recensenten in de
productie van Croiset een debat aangegaan wordt met de traditie. Het debat vindt vooral
plaats tussen de scènes op het voor- en achtertoneel.
Zeilstra vond het achtertoneel met zijn vrome plaatjes contrasteren met het voortoneel waar
een rauw stelletje ongeregeld, een groepje guerrillastrijders, wordt verbeeld. 305 De Haan
beschreef het voortoneel als het aardse verhaal, met een harde, felle en stevige Gijsbrecht.
299
Uitzonderlijk spannende Gijsbrecht. Bergh. H. van den., Het Parool 27 december 1988
300
Traditie ‘Gijsbrecht’ hervat en doorbroken. Haan. R. de., De Haagse Courant 24 december 1988
301
Haagse Gijsbrecht: oorlog in een nachtelijk veenmoeras. Freriks. K., NRC 27 december 1988
302
Traditie ‘Gijsbrecht’ hervat en doorbroken. Haan. R. de., De Haagse Courant 24 december 1988
303
Gijsbrecht in ballingschap. Arian. M., De Groene Amsterdammer 11 januari 1989
304
Kerstpremière bij Het Nationale Toneel in Den Haag. Tweeslachtige voorstelling van Gijsbrecht.. Verbeeten. T., De
Gelderlander 27 december 1988
305
‘Gijsbrecht’ bij Het Nationale Toneel. Een Haagse Amsterdammer. Zeilstra. W., Het Leidsch Dagblad 27 december 1988