Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

6.4.1 Actualisering 1 Eigen engagement met de traditie
Voorafgaand aan de televisie-uitzending in 1989 had Gees Linnebank een interview met de
toenmalige burgermeester van Amsterdam, Ed van Thijn. Linnebank gaf een algemene
toelichting op de bewerking in 1988. ’Waar het de makers om te doen was: geen gedreun van
mooie klanken, maar spel dat op intensiteit, emoties en eigen engagement was gericht.’ 294
Het eigen engagement komt volgens recensenten naar voren in het debat met de traditie in
de vorm van een oorlogsdocumentaire op het voortoneel en op het achtertoneel de
ouderwetse opvoeringspraktijk.
Schouten schreef in De Volkskrant:
De voorstelling gaat in debat met de traditie. In de eerste rei komt een meisje naar
voren gekleed in spijkerbroek en trui alsof ze op een repetitie komt. Het
interesseert haar geen fluit. Dan staat opeens in een nis op het achtertoneel een in
goudbrokaat gehulde vertegenwoordiger van de traditie die rei te galmen. Het
meisje wacht verveeld tot het voorbij is. De traditie wordt geëerd, van commentaar
voorzien en op een afstand gezet: als icoon. Er volgen meer ‘iconen’ bij bekende
passages. De engel Rafaël staat met zijn vleugels van blauw neon in zo’n icoon.
Het debat met de traditie krijgt ook andere vormen. De rei van Edelingen wordt
gezegd door een bal in smoking die teut opkomt met een bel cognac. Je hoort de
overjarige student brallen op de reünie van zijn dispuut. Daarna duikt de
voorstelling werkelijk de traditie in. Badeloch declameert. Deze voorstelling is
eigenlijk een beginselverklaring van het Nationale Toneel: zo willen we omgaan
met de traditie. 295
Het debat met de traditie komt volgens Freriks van NRC tot uiting in ‘van toen en nu’:
Het ‘toen’ zijn de taferelen uit lang vervlogen uitvoeringen die hoog op het
achtertoneel hun beslag krijgen. Eduard Verkade en Albert van Dalsum die de
titeltrol slepend traag van dictie met nadrukkelijke heffingen in de alexandrijnen,
statisch, een pathetisch opgeheven arm als dramatisch gebaar speelden. Op het
achtertoneel heerst de traditie en de eerbied, en dat betekent: eenvoud en rust, een
tragedie vertelt in verzen (Verbeeten noemt het achtertoneel: citaten van de
opvoeringstraditie 296 ). Handeling en onrust staan lijnrecht tegenover elkaar.
Het ‘nu’ komt tot uiting in een agressieve toneeloorlog (Verbeeten noemt het
voortoneel: actueel krijgsrumoer 297 ), die zich gedurende de hele voorstelling
afspelend in zeer nachtelijk duister. De regie van de voorstelling dwingt de
toeschouwer tot overgave, tot kijken en luisteren: met zijn ogen moet hij de
rusteloze charges van de personages volgen en met zijn oren moet hij
onophoudelijk de betekenis achterhalen van het dichte, zich in alle richtingen
vertakkende struweel van Vondels verzen. 298
Van den Bergh zag een zekere ‘verwereldlijking’:
294
Bijna spannende registratie van Gijsbrecht van Aemstel. Velden. E. van der., Het Utrechts Nieuwsblad 23 december 1989
295
Haagse Gijsbrecht in debat met de eigen traditie. Gees Linnebank op dreef in grondmest. Schouten. M.,De Volkskrant 27
december 1988
296
Kerstpremière bij Het Nationale Toneel in Den Haag. Tweeslachtige voorstelling van Gijsbrecht. Verbeeten. T., De
Gelderlander 27 december 1988
297
Ibidem
298
Haagse Gijsbrecht: oorlog in een nachtelijk veenmoeras. Freriks. K., NRC 27 december 1988