Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Met de ingreep dat alle vijanden samengebracht werden onder één persoon, Vosmeer, waren
de recensent van De Waarheid en Boswinkel ingenomen. ‘Vosmeer zorgde met zijn
realiteitszin voor de juiste tegenpool van Gijsbrecht.’ 224 Boswinkel schreef: ‘Het gewicht van
de rollen ook is verplaatst, via naar mijn inzicht, vernuftige en verantwoorde
samenvattingen.’ 225
5.4.4 Actualisering 4 Beide rollen bestemd voor één acteur: Willebord en Gozewijn
Uitgangspunt 4: In Vondels stuk leiden de geestelijken Willebord en Gozewijn een
merkwaardig bestaan. De eerste verdwijnt op zeker ogenblik zomaar van het
toneel, terwijl de tweede er even zomaar op verschijnt. In de bewerking zijn beide
rollen bestemd voor één acteur, en daarmee wordt het volgende duidelijk gemaakt:
iemand die geïdentificeerd is met een schijnwerkelijkheid kan, wanneer hij vanuit
een ander standpunt gaat kijken, zelf helemaal boven de concrete werkelijkheid
uitstijgen, en kan van een vertekend zicht groeien naar helder inzicht en doorzicht.
Ter wille van een toegespitst beeldrijm tussen beide figuren zal Willebord in de
bewerking vermoord worden, net als Gozewijn.
Over actualisering 4 en 5 schreef Van den Bergh dat het dwaze rolopvattingen waren. ‘Het
idee ook om de slotwoorden van Rafaël uit blote borst door het spookbeeld van nicht
Machteld te laten voordragen paste als ontkerstende ingreep hoegenaamd niet bij de
innigvrome, zelfs ietwat zalvende representanten van de kerk (Willebord en Gozewijn) die
Max Croiset neerzette.’ 226
5.4.5 Actualisering 5 Rafaël vervangen door Magteld van Velzen
Uitgangspunt 5: Krijgt Gijsbrecht aan het droevige eind van het stuk uit zichzelf
andere kijk op de werkelijkheid? De bewerkers dachten van niet. Hij legt zich
ootmoedig neer bij het bevel van de engel Rafaël. In de bewerking is Rafaël
vervangen door een door mensen zelf gecreëerde figuur: Magteld van Velzen, die
Badeloch in haar droom heeft opgeroepen. Ook in Badelochs droom zal Magteld
dus concreet optreden, en aan het eind van het stuk zal ze te zien zijn op de plek
die Vondel voor Rafaël had bestemd. Magteld kan zo verklaard worden als een
heldere manier van denken die Badeloch uit zichzelf creëert, en waarbij Gijsbrecht
zich vervolgens aansluit.
Alleen Van den Bergh heeft in zijn recensie aandacht besteed aan deze ingreep (zie bij punt
5.4.4).
5.4.6 Actualisering 6 Het decor
In het tekstboekje wordt het decor heel kort beschreven. Het toneel was verdeeld in drie
speelvlakken. A, B en C, met elkaar verbonden door trappen, en een paal in het midden. De
speelvlakken bevonden zich op drie verschillende hoogten. 227
De recensenten van Trouw en de Muider Courant beschreven het decor nader:
224 De Waarheid 18 januari 1975. J.H. zonder titel
225 NRC Handelsblad 18 januari 1975. Boswinkel. W., zonder titel
226 Publiekstheater bracht moedig experiment met visie, meeslepende scènes maar ook faliekante fouten. Moderne Gijsbrecht:
soms winst. Bergh. van den H., Het Parool 18 januari 1975
227 Rekers. G., Tekstboekje: Gijsbrecht van Amstel naar Joost van den Vondel. Publiekstheater. zonder datum p. 1-3 van het
tekstgedeelte