Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

In het tekstboekje staat dat de primaire opzet van de bewerking was, om het percentage
speelbare scènes van het stuk te vermeerderen, en te proberen, om Vondels Gijsbrecht als
geheel tot een speelbaar stuk toneel te maken. Tegelijkertijd dienden Vondels alexandrijnen
daarbij in takt te blijven. Naast de speelbare stukken zijn die immers de meest voor de hand
liggende aanknopingspunten voor wat hij ons als grootste dichter van de zeventiende eeuw
vanuit zichzelf te vertellen heeft. De bewerking is een poging om tot een voorstel te komen
in een reeks van talloze andere, die in de loop van een Gijsbrecht-voorstellingstraditie over
ruim 350 jaar zijn aangedragen om het stuk, met behoud van zijn eigen waarde,
aantrekkelijker te maken voor het publiek van een bepaalde tijd. 212
In 1988 vond er een interview plaats met Guus Rekers en Van der Velde. Over de
productie van 1975 werd er gezegd ‘Tomatensoep’ en de Gysbreght werd de Guusbreght
genoemd.
‘Ach ja’, zegt Guus Rekers nu, ‘Dat was pure schelmerij van ons. We wilden de
Gijsbreght ontheiligen. Maar er zat wel een gedachte achter. Acteurs als Albert
van Dalsum en Johan Schmitz hadden de figuur van Gijsbreght altijd zeer
hoogstaand geïnterpreteerd. Dus vonden we het aardig om ook eens de lullige kant
van Gijsbreght te onderstrepen. In de figuur van de spion Vosmeer had ik alle tekst
van de tegenpartij ondergebracht, waardoor het veel meer ging opvallen hoe
makkelijk Gijsbreght zich liet belazeren. Je zag een man, die geen benul had van
politieke machinaties. En dat maakte hem tot marionet van de feitelijke
machthebbers. Ja gut, met die dingen hield je je in de jaren zeventig bezig. Nu zou
ik er ook niet opgekomen zijn.’ 213
5.4 Hoe krijgt de actualisering vorm?
Om aan de blijkbaar veranderende eisen van die tijd ten aanzien van een twintig jaar min of
meer vastliggende presentatiewijze van Gijsbrecht van Amstel te voldoen had men in het
tekstboekje zes uitgangspunten geformuleerd. 214 Aan de hand van de zes uitgangspunten
bespreek ik de actualiseringen afgewisseld met de ontvangsten bij de recensenten. Naast de
zes uitgangspunten bespreek ik kort het decor, de kostumering en de muziek.
5.4.1 Actualisering 1 Het handelen van Gijsbrecht van Amstel
Uitgangspunt 1: Het handelen van Gijsbrecht wordt gedreven door een vertekend
beeld van de werkelijkheid. Die vertekening wordt gefundeerd door zijn idee, dat
hij onschuldig is aan de moord op Floris V, terwijl hij in werkelijkheid op zijn
minst medeplichtig was. Bovendien versterken invloeden van buitenaf zijn
vertekend beeld: Willebord en Vosmeer bevestigen hem er in, en Badeloch droomt
de niet-vertekende werkelijkheid; dromen zijn bedrog, en daar zijn Gijsbrecht en
Badeloch aanvankelijk helemaal mee eens.
De recensenten recenseerden de verandering in het handelen van Gysbreght en zijn kijk op
de werkelijkheid. De recensent van De Waarheid zag dat de held van weleer een dromer was
211 Een nieuwe Gijsbrecht keert terug. Met maagden in Hare Krishna-stijl. Berge, H. ten., De Telegraaf 18 januari 1975
212 Rekers. G., Tekstboekje: Gijsbrecht van Amstel naar Joost van den Vondel. Publiekstheater. zonder datum p.6
213 De wonderlijke verrijzenis van de Gijsbreght. Velden, E. van der., Het Utrechts Nieuwsblad/NZC 22 december 1988
(dezelfde, alleen andere foto’s: De wonderlijke herrijzenis van de Gijsbreght Velden, E. van der., PZC 23 december 1988 en
zonder foto’s Het Nationale Toneel steekt Vondel in nieuw jasje. De wonderlijke verrijzenis van de Gijsbreght. Velden, E. van
der., Het Leidsch Dagblad 24 december 1988)
214 Rekers. G., Tekstboekje: Gijsbrecht van Amstel naar Joost van den Vondel. Publiekstheater. z.j. p.7-8