Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

de actualisering bewerkstelligd worden door de aspecten, zoals: het decor, de kostuums, de
belichting, de muziek en het gebruik van multimediale componenten. 192
Samenvattend: als ik een productie van Gysbreght van Aemstel onderzoek op actualisering,
zou ik volgens Mensert kunnen kijken of de productie maatschappelijk dan wel persoonlijk
geëngageerd is en met welke vormgevingsinstrumenten de regisseur/ dramaturg/
tekstbewerker Gysbreght van Aemstel heeft geactualiseerd.
In de hoofdstukken waarin ik elke productie nader beschouw, kom ik terug op de visie van
de regisseur/dramaturg/tekstbewerker en op de vraag welke vormgevingsinstrumenten er in
de betreffende productie zijn toegepast. Hieronder geef ik een beschouwing waarom volgens
recensenten Gysbreght van Aemstel door de jaren heen geactualiseerd werd.
4.3 Waarom werd Gysbreght van Aemstel geactualiseerd?
Recensenten zag 1975 vier redenen voor een actualisering van Gysbreght van Aemstel.
De eerste reden komt van De Rijcke. De zeventiger jaren ademden volgens hem een andere
sfeer en gaven een nieuwe geest aan Gysbreght van Aemstel. De andere sfeer kenmerkt zich
door nostalgie, weemoed en veranderend decor en rollen. 193
De tweede reden was volgens Ten Berge dat het Publiektheater het 700-jarig bestaan van
Amsterdam aangreep om andere aspecten van het verhaal te belichten. Gysbreght van
Aemstel, de held die veel praat, maar feitelijk weinig doet en hij bedoelt het best maar doet
het slecht wordt verklaard aan de hand van de dramatische handeling. 194
De derde reden was, aldus een recensent van Het Vaderland, dat er een verlevendigde,
herziene Gysbreght van Aemstel moest komen, met meer actie en kijkvertoning en met
terugdringing van de inderdaad soms te lange relaaszuchtigheid. 195
Brink geeft de vierde reden om Gysbreght van Aemstel te bewerken en te vertonen: ‘een
esthetisch genoegen.’ 196
Van den Bergh ziet in 1988 het nieuwe publiek als reden voor actualisering: ‘Aan het
traditionele gegeven van de strijd om Amsterdam van 700 jaar geleden, moest een nog
geldige betekenis gegeven worden om het aantrekkelijk te maken voor een nieuw publiek.’ 197
Van Leeuwen vraagt zich in 1990- 1991 af hoe ze de onverteerbare Gysbreght van Aemstel
verteerbaar hebben gemaakt, want het toneelstuk moet weer verteerbaar gemaakt worden,
zodat het geen gevecht tegen de saaiheid wordt. 198
Volgens Janssen en Schouten valt er helemaal niets te actualiseren. Jansen vindt Vondel
een dichter, geen dramaturg. In Gysbreght van Aemstel is van geen dramatiek sprake: hij
hoort op de boekenplank. 199 Schouten zijn bezwaren komen overeen. Het is geen boeiend
stuk en als het spannend dreigt te worden komt er een engel en is het drama uit. 200
In 1995 kon men niet om Gysbreght van Aemstel heen. De productie in 1995 is ter
gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Stadsschouwburg in Amsterdam. Gysbreght
van Aemstel is geschreven ter gelegenheid van de opening van de Stadsschouwburg in 1637.
192 Mensert. J., Ten minste houdbaar tot. Onderzoek naar de invloed van actualiteit op het theatrale maakproces. Ma
Theaterdramaturgie, Professional School of the Arts Utrecht, juni 2006. Utrecht : 2006. p.10 en p.45
193 Noord Hollands Dagblad 16 januari 1975. Rijcke. de P., zonder titel
194 Een nieuwe Gijsbrecht keert terug. Met maagden in Hare Krishna-stijl. Berge. ten H., De Telegraaf 18 januari 1975.
195 Het Vaderland 13 februari 1975. zonder auteur en zonder titel
196 De restauratie van een oude traditie. Gysbreght van Aemstel bewerkt, verknipt, afgeroomd en opgeklopt. Brink. Nic., De
Groene Amsterdammer 22 januari 1975
197 Publiekstheater bracht moedig experiment met visie, meeslepende scènes maar ook falikante fouten. Moderne Gijsbrecht:
soms winst. Bergh. van den H., Het Parool 18 januari 1975
198 Vondel met een vette knipoog in doordachte regie. Swarte’s Gysbreght een historisch drama. Leeuwen. Van K., Haarlems
Dagblad 2 januari 1991
199 Theater ‘Het hemelse gerecht’. Janssen. H., HP De Tijd 11 januari 1991
200 Gysbreght van Aemstel met Vlaamse hip hop, zonder zing-zang. Schouten. M.,De Volkskrant 3 januari 1991