Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

hem hetzelfde als zeggen dat Shakespeare stoffig is. Beiden refereren aan, wat ook Schmitz
verwoordt, Vondels talige Gysbreght; ‘maar hij is wel zó rijk en gelaagd.’ 136
3.3.2 Het beëindigen van de traditie: de voorstanders
In 1968 kwam een einde aan de jaarlijkse traditie van de opvoering van Gysbreght van
Aemstel. De recensenten voeren verschillende redenen aan waarom de traditie werd
beëindigd. De meerderheid noemt Aktie Tomaat als de veroorzaker van de beëindiging.
Van den Bergh belicht in 1988 in twee artikelen andere oorzaken. In het eerste artikel
speelt De Nederlandse Comedie een rol. Volgens hem kon De Nederlandse Comedie de
kloof tussen een dergelijk innig religieus stuk en het publiek van die jaren niet meer
overbruggen. 137 en 138 In het tweede artikel gaat hij in op de inhoud en speelbaarheid van
Gysbreght van Aemstel. Om het drama betekenis te geven voor een eigentijds publiek stuitte
men, volgens Van den Bergh, op de uiterst vrome christen Gysbreght en zijn vrouw
Badeloch die zo ongeveer de incarnatie van het antifeminisme is. Vervolgens blijkt het
drama ook lange monologen, koorzangen (reien) en een bodeverhaal te hebben waarbij de
handeling bij herhaling stil valt. Gysbreght van Aemstel is voor een publiek dat intens kan
luisteren en van poëzie houdt en zich niet bekommert om spannende actie of bewegende
beelden. Tot slot schrijft hij:
Al met al is de Gysbreght van Aemstel om met de dichter Hans Andreus te
spreken, vooral ‘muziek voor kijkdieren.’ 139
In 1988 vond Oomens dat juist binnen zijn eigen privétraditie Gysbreght van Aemstel
geïsoleerd raakte van een echte en levende Vondeltraditie. Oomens schrijft dat door de
jaarlijkse traditie zich aan dit stuk vooral sentimentele herinneringen hebben gehecht. ‘Was
Gysbreght een veel gespeeld repertoirestuk geweest dat had Gysbreght wel
overlevingskansen gehad, omdat dan een objectiever oordeel gepaard had kunnen gaan met
meer begrip voor de rare eigenschappen van Gysbreght. Vondels poëzie zou daardoor een
nuchterder waardering krijgen.’ 140
De motieven van de voorstanders van het beëindigen van de traditie zijn divers. In 1975
worden specifieke kenmerken van het drama Gysbreght van Aemstel als argument naar voren
gebracht om de traditie te beëindigen. In 1988 jaagde Gysbreght de middelbare scholieren uit
het theater. Na 1988 wordt er in zijn algemeenheid geconstateerd dat er geen traditie in stand
gehouden hoeft te worden.
3.3.3 Het beëindigen van de traditie: de tegenstanders
Ook de motieven van de tegenstanders van het beëindigen van de traditie zijn divers en
gaande de jaren wordt ook de toon anders. Met de productie van het Publiekstheater in 1975
werd een herstel van de traditie toegejuicht; in 1988 werd met de beëindiging de
schouwburgganger een ritueel ontnomen.
Zoals in bovenstaande paragraaf staat, wordt er na 1988 in zijn algemeenheid geconstateerd
dat er geen traditie in stand gehouden hoeft te worden. Zo wordt er dan ook in recensie in
136 De Warme Winkel over ‘Gijsbrecht’. Het Parool, interviews. Simber 21 december 2009
137 Uitzonderlijk spannende Gijsbrecht. Bergh, H. van den., Het Parool 27 december 1988
138 Over de rol van De Nederlandse Comedie schreef Welling in 1990: ‘En men wil ophouden met alle flauwekul, geen jacquet,
geen gala, geen Gijs.’ In: Traditionele Vondelvoorstelling dit jaar van Haarlemse regisseur. Gijsbreght volgens Rieks Swarte.
Welling. K., Haarlems Dagblad 22 december 1990
139 De ‘Gijsbrecht’ is nog steeds een uitdaging. Bergh, H. van den., Het Parool 28 december 1988
140 De Droom van Badeloch. Oomens, L., Algemeen Dagblad 23 december 1988