Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Ten eerste wordt in recensies, interviews en persberichten aan Gysbreght van Aemstel in
verschillende bewoordingen een zelfde status en functie toegedicht. Zoals Porteman en
Smits-Veldt het bondig hebben samengevat: Gysbreght van Aemstel is ‘ons nationaal
bezit.’ 128 In koppen van recensies, uitspraken in interviews met regisseurs en tekstbewerkers
en in persberichten wordt naar dit nationaal bezit verwezen. 129 Gysbreght van Aemstel wordt
een belangrijk stuk Nederlands cultuurgoed genoemd, Gysbreght is het beroemdste
toneelstuk en onze ‘enige nationale traditie.’ 130
Ten tweede blijken veel recensenten het ook eens te zijn over de rol van Vondel. Hij wordt
in zijn eentje verantwoordelijk geacht voor het ontstaan van een Nederlandse toneeltraditie,
terwijl Smits-Veldt schrijft: ‘De eigenlijke grondlegger van het genre der ‘klassieke tragedie’
in onze literatuur is Hooft geweest, met name door zijn Geeraerdt van Velsen (1613) en zijn
Baeto (1617).’ 131
Ten derde wordt Vondel in de toneeltraditie vaak vergeleken met Shakespeare, Molière,
Tsjechov en Goethe. Vondels Gysbreght van Aemstel is Shakespeares Hamlet - Gysbreght
krijgt dan de naam ‘de Hamlet van de Lage Landen’- in recensies. In Huizinga’s recensie
wordt in de titel een directe vergelijking gemaakt tussen de twee stukken. In zijn recensie
Gysbrecht van Aemstel. Wordt het nog wat met de Hamlet van de Lage Landen? geeft hij een
negatief antwoord op zijn vraag, omdat Gysbreght van Vondel vooral een prater is, die
commentaar geeft op het relaas van anderen, maar geen doener is. 132
Niet alleen recensenten vergelijken Vondel met Shakespeare, ook de regisseurs Croiset en
Gietelink vergelijken de twee met elkaar. Volgens Croiset ‘blijft het idioot dat we in
Nederland niets doen met ons eigen cultuurbezit, terwijl zelfs de slechtste verzen van
Shakespeare driftig vertaald worden.’ 133 Gietelink voegt zich met zijn interpretatie bij de
hedendaagse theatermakers die menen dat Vondel nog wel degelijk ‘actueel’ is, zoals
Shakespeare actueel blijft ‘mits men zijn werk naar deze tijd ‘vertaalt’ en niet behandelt als
een museumstuk.’ 134
In het spelen van Vondels of Shakespeares teksten zit voor Johan Schmitz , in de jaren
vijftig en zestig dé Gysbreght-vertolker en in de productie van Het Publiekstheater in 1975 in
de (inval-)rol van de Bode, veel verschil. In een interview met Guus Rekers spreekt Johan
Schmitz daarover. In zijn vergelijking komt hij dicht bij Huizinga’s constatering waarom
Gysbreght geen Hamlet is. Volgens Schmitz geeft Vondel tekst en moeten de acteurs deze
tekst voelbaar maken, terwijl Shakespeare het een acteur veel gemakkelijker maakt.
‘Shakespeare geeft alles, je speelt het bij wijze van spreken zo.’ 135
De regisseur Rietveld en de acteur De Man van de buiten dit onderzoek vallende productie
van De Warme Winkel zeggen in een interview met Het Parool dat Vondel ‘onze’
Shakespeare is, maar ook dat zij in hun schooltijd weinig over Vondel hebben geleerd.
Rietveld snapt niet waarom Gysbreght van Aemstel zo’n stoffig imago heeft. Dat is volgens
128 Porteman. K., en M. B. Smits-Veldt. Een nieuw vaderland voor de muzen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1560-
1700. Amsterdam: 2008. p. 380-382
129 In bijlage 3 heb ik een volledig overzicht van de verwijzingen opgenomen.
130 ‘Gysbreght van Aemstel’ Willekeurig samengesteld jongensboek. Ruijter. De E., De Telegraaf 4 januari 1991
131 Van Pascha tot Noah. Deel 3: Koning David-spelen - Noah. Smit. W.A.P., W.E.J. Tjeenk Willink, Zwolle 1962 p. 591. Op:
http://www.dbnl.org/tekst/smit021vanp03_01/smit021vanp03_01_0015.php
132 Gysbrecht van Aemstel. Wordt het nog wat met de Hamlet van de Lage Landen? Huizing, H., Nieuwsblad van het Noorden
23 december 1988
133 Hans Croiset en de ‘Gijsbrecht van Aemstel’:‘Een gevecht voor en tegen de traditie.’ Haan. R. de., De Haagse Courant 24
december 1988
134 Vondels ‘Gijsbreght’ is van alle tijden. Nomade brengt toneelklassieker als politiek treurspel en spektakelstuk. Boer. De N.,
Noordhollands Dagblad 12 juni 2003
135 Programmaboekje Het Nationale Toneel. 1988. p. 5