Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Na de voorstellingen in 1982 van Briels maakte Wouter ten Pas voor Theatergroep Narcis
een moderne bewerking van Gysbreght van Aemstel. 92 De voorstellingen werden in april in
de IJsbreker gespeeld. Deze moderne Gysbreght was zo opmerkelijk – Vondels verzen waren
vrijwel helemaal geschrapt en vervangen door moderne spreektaal, drie acteurs speelden het
stuk en de handeling was verlegd naar het feitelijke theaterzaaltje, waar de voorstelling zich
afspeelde- dat de Stadsschouwburg de bovenzaal beschikbaar stelde voor een serie
alternatieve nieuwjaarsvoorstellingen in 1983; dit tot ergernis van Carel Briels, die gerekend
had op voortzetting van zijn succes uit 1982.
Briels en de zijnen moesten naar Haarlem uitwijken. ‘Nota bene Haarlem, van waaruit de
ondergang van Amsterdam beraamd werd.’ 93 De publieke belangstelling was teleurstellend.
Het was Briels’ laatste Gysbreght van Aemstel : in februari 1983 stierf Briels.
Volgens Bantzinger had Briels ondanks (of juist dankzij) zijn onverzettelijke drang naar
eerherstel van ‘zijn’ Gysbreght weinig bijgedragen tot een wezenlijke herleving van de
Gysbreght-traditie binnen het kader van het hedendaagse toneel. Eigenlijk inspireerde hij
ongewild de reactie van de Narcis, die Gysbreght van Aemstel speelt op extreem
tegenovergestelde manier van wat Briels beoogde, maar wel in het kader van het moderne,
levende toneel. 94
Bresser constateerde dat het bleef hannesen rond de jaarwisseling. ‘De mensen waren
eigenlijk een beetje gewend aan Gysbreght van Aemstel. De notabelen hadden er hun agenda
op afgesteld: op 1 januari naar Gysbreght van Aemstel. Geen moeilijke experimenten, maar
gewoon een treurspel dat we kenden. En niemand kon meer zeggen dat we niet in de
schouwburg kwamen. Kortom: de geest van Gysbreght van Aemstel was niet weg te
branden.’ 95
Regisseur Croiset stapte op een gegeven moment over naar van Het Publiekstheater in
Amsterdam naar Het Nationale Toneel in Den Haag, dat hij in 1986 oprichtte. Hij bracht in
het seizoen 1988-1989 Gysbreght van Aemstel op de planken. Het Nationale Toneel wilde
een antwoord geven op de vraag of Nederland echt zo slecht met zijn erfgoed omging, of er
met Gysbreght van Aemstel werkelijk iets mis was. 96 In hoofdstuk 6 wordt deze productie
besproken.
De jaren negentig
De grote theatergroepen hadden steeds meer een eigen, multifunctioneel gebouw nodig,
weg van de verouderde lijsttonelen uit de naoorlogse schouwburgen. Toneelgroep
Amsterdam verruilde dan ook in 1994 de Amsterdamse Stadsschouwburg voor de
Westergasfabriek.
Vormvernieuwing werd tevens in een andere hoek gezocht, blijkens de grote opkomst en
verspreiding van het mimetheater, dat andere tekensystemen (met name beweging) dan de
immer aan de basis van de voorstelling liggende dramatekst gebruikte en onderzocht. Deze
polen groeiden wel steeds meer naar elkaar toe, iets wat ook goed zichtbaar was in het
opbloeiende jeugdtheater in de jaren negentig. Hier werd op interessante wijze de erfenis
92
Anne-Rose Bantzinger analyseert deze productie in haar doctoraalscriptie. p. 59-68
93
Gysbrecht van Aemstel. Wordt het nog wat met de Hamlet van de Lage Landen? Huizing. H., Nieuwsblad van het Noorden 23
december 1988
94
Bantzinger. A., Gijsbrecht is dood…Leve Gijsbrecht! Een onderzoek naar Gijsbrecht van Aemstel na 1968. Doctoraalscriptie
Theaterwetenschap. Amsterdam: 1989. p. 36
95
Gijsbrecht gaat het weer helemaal maken. Bresser. J.P., De Volkskrant zonder datum
96
‘Gijsbrecht van Aemstel’. Het Nationale Toneel. Het persbericht. 22 november 1988 nr. 14