Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

genodigden kregen bij de ingang van de Stadsschouwburg een pamflet in handen gedrukt:
‘Kunst is een zaak geworden voor de elite, voor hen die zichzelf tot elite gemaakt hebben;
deze eerste januari is daarvoor het doorslaggevende bewijs’, lazen ze. De Aktie Tomaat was
inmiddels in volle hevigheid losgebarsten.
Foto: Het Parool 2 januari 1970. 85
De ‘nozems’ waren in het bezit van knap nagemaakte toegangskaarten en trachtten tot
proletarisch schouwburgbezoek over te gaan. B en W van Amsterdam zagen de bui al
hangen en gelastten de première af. Niet lang daarna zou ook de Nederlandse Comedie onder
de druk van de nieuwe tijdgeest bezwijken. Met de jammerlijke aftocht van de acteurs leek
Gysbreght van Aemstel voorgoed heen te zijn gegaan: ‘Er waren geen toespraken en
bloemen.’ 86
De zeventiger jaren waren nog maar nauwelijks op gang of de eerste tegen-Gysbreght diende
zich aan. Al Het Goede was een stichting van Carel Briels. Briels had bekendheid gekregen
als spektakelregisseur. Als voorvechter van morele en traditionele waarden kondigde hij al in
1969 aan, in samenwerking met Albert van Dalsum, de jaarlijkse Gysbreght-traditie te
zullen voortzetten. In 1974 slaagde Briels erin genoeg particuliere middelen te verzamelen
om zijn droom te verwezenlijken: Gysbreght van Aemstel in de Westerkerk. Zijn productie
wijkt amper af van zijn enscenering in 1942 - volgens hem de enig juiste manier om
Gysbreght van Aemstel te spelen. In 1974 vraagt Briels subsidie aan om zijn initiatief in het
kader van het 700-jarig bestaan van Amsterdam te herhalen. De Amsterdamse Kunstraad
adviseert op 11 oktober 1974. De Kunstraad acht de Gysbreght-uitvoering van Carel Briels
niet van dusdanig artistieke betekenis, dat hiervoor een subsidie ten laste van de
kunstbegroting gerechtvaardigd is.
Briels regisseerde in 1975 Gysbreght van Aemstel in de Nieuwe Kerk. De pers reageerde in
1975 geïrriteerd op de voorstelling, die vrijwel identiek was aan die van het voorafgaande
jaar en dus aan die van 1942. 87
Op 22 september 1972 concludeerde de Amsterdamse Kunstraad dat er een andere
invulling moest komen voor de Stadsschouwburg Amsterdam waar jarenlang de Nederlandse
Comedie de hoofdbespeler was geweest. Acteur en regisseur Hans Croiset kreeg fiat voor
zijn plan om een nieuwe theatergroep te formeren die daar kon spelen. Opdracht was een
85
Foto van de tentoonstelling Theater na Tomaat: Veertig jaar theatervernieuwing in Nederland. 2009-2010 in het
Amsterdams Historisch Museum. Foto door mij genomen.
86
De Gijsbrecht was ooit volksvermaak. Bantzinger. A. Het Parool 23 december 1989
87
Bantzinger. A., Gijsbrecht is dood…Leve Gijsbrecht! Een onderzoek naar Gijsbrecht van Aemstel na 1968. Doctoraalscriptie
Theaterwetenschap. Amsterdam: 1989. p. 31-32