Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

er niet getwijfeld aan het nut van de jaarlijkse voorstelling; zij was net als
oliebollen ‘zware kost die een ijzeren traditie voorschrijft’. 72
Na de goed verlopen nieuwjaarspremière in 1967 begonnen de acteurs van de Nederlandse
Comedie met frisse tegenzin aan de even traditionele maar steeds rumoeriger verlopen serie
scholierenvoorstelling. André van de Heuvel speelde voor het eerst Gysbreght en Ellen
Vogel nam voor het zevende jaar Badeloch voor haar rekening. Het keerpunt vormde de
jeugdvoorstelling in de Rotterdamse Schouwburg in 1967, zes jaar na ‘de oproep’ in Het
Vrije Volk. Julien Schoenaerts in de rol van Gysbreghts gesneuvelde broer Arend werd
plechtig weggedragen bovenop zijn schild. De schilddragers lieten de arme acteur bijna van
het schild vallen en het ‘lijk’ greep zich geschrokken aan de rand vast. Hilariteit wekten
vooral de overdreven dramatische handelingen. Onder hard gelach moest hij worden
weggedragen. De acteurs staakten de voorstelling omdat er gelachen en gefloten werd en
omdat er ballonnetjes werden stuk geknald. En dat was voorpaginanieuws. De behoudende
commentatoren zagen er een bewijs voor de achteruitgang van de kwaliteit van het onderwijs
in, waar kennelijk geen liefde en respect meer voor het culturele erfgoed werd bijgebracht.
‘Neen’, schreef een leraar Nederlands van de aangevallen Rotterdamse school
woedend aan de directie van het gezelschap, ‘Zo zat het niet. Het was de schuld
van de acteurs. Ze speelden hun rollen ongeïnspireerd’. 73
2.7 1968-2010: Een levendige parttime Gysbreght van Aemstel
De perikelen in Rotterdam leken volgens Bantzinger een voorbode te zijn van Gysbreght
van Aemstels wankele positie in een antitraditionele tijd. De laatste jaarlijkse voorstelling
was in januari 1968. In 1969 kreeg de Nederlandse Comedie toestemming van de
Amsterdamse gemeenteraad om met de Gysbreght-traditie te breken.
De Amsterdamse gemeenteraad toonde zich bezorgd over de relatie tussen het publiek en
de toneelspelers en over de kloof tussen het klassieke repertoire en de wensen van de
toeschouwers. De gemeenteraad betreurde de dalende bezoekerscijfers bij de Nederlandse
Comedie en weet dit aan het ontbreken van een artistiek programma en onduidelijkheid bij
de toneelmakers over de plaats van de hedendaagse kunst. De gemeenteraad vond een goed
excuus in deze enigszins gespannen situatie om de beladen Gysbreght in ieder geval in 1969
niet te laten opvoeren. 74
Naar aanleiding van de 350 ste sterfdatum van Bredero (1585-1618) besloot men om De
Spaanschen Brabander op nieuwjaarsdag op de planken te zetten in plaats van Gysbreght
van Aemstel. Op deze manier hielp de Bredero-herdenking de traditie doorbreken zonder dat
de gemeenteraad zich definitief hoefde uit te spreken over de toekomst van de jaarlijkse
voorstellingen. 75
72 Gnyp. M., De ontragische dood van Gysbreght van Aemstel: Het einde van een eeuwenlange opvoeringstraditie in de
culturele context van Nederland van de jaren zestig van de 20 ste eeuw.
73 Het opvallende was volgens Gnyp, dat de commentaren zeer mild waren over dit incident en het gedrag van het jeugdige
publiek. Enkele Rotterdamse leraren stuurden zelfs een open brief naar de Schouwburg waarin ze de kant van de jongeren
kozen tegen ‘het volstrekt statische toneelbeeld en de antirealistische opvatting’. Langzamerhand leek het besef door te dringen
dat het jeugdige publiek aan het veranderen was en dat de waarden en normen die het treurspel verheerlijkte zeer ver stonden
van de idealen van de toenmalige jeugdcultuur. De traditie bleek geen garantie te zijn voor belangstelling in tijden waarin
andere culturele normen golden, hetgeen ook bleek uit de discussie in de Rotterdamse gemeenteraad die naar aanleiding van het
incident werd gevoerd; hoewel de meningen zeer verdeeld waren gingen er vele stemmen op om de verplichte
jeugdvoorstellingen af te schaffen. Gnyp. M., De ontragische dood van Gysbreght van Aemstel: Het einde van een eeuwenlange
opvoeringstraditie in de culturele context van Nederland van de jaren zestig van de 20 ste eeuw.
74 http://cf.hum.uva.nl/bookmaster/gysbrecht/toneel.htm
75 De Gijsbrecht was ooit volksvermaak. Bantzinger. A. Het Parool 23 december 1989