Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Terzelfder tijd raakte de Nederlandse Comedie achterop bij de toneelvernieuwingen in het
buitenland. Men stelde zich nauwelijks open voor sociaal-kritisch, experimenteel of
absurdistisch toneel. 69
De jaren zestig
We schrijven 2 januari 1961. Na het verwerken van Wim Kan en de appelbeignets en het
uitzitten van die altijd onwezenlijke nieuwjaarsdag steekt notabel Amsterdam zich in
avondtoilet en begeeft zich naar de Stadsschouwburg. Het Vrije Volk, toen nog de grootste
krant van Nederland, doet daar op ongekend felle wijze verslag van, en kondigt het einde aan
van de traditie.‘We waren getuigen van de opvoering van het vervelendste toneelstuk, dat
ooit op de hoofdstedelijke planken is gebracht: Vondels Gysbreght van Aemstel.’ 70
Eind jaren zestig, met als hoogtepunt Parijs 1968, neemt de maatschappelijke druk op de
kunsten toe. Hugo Brems schrijft in Altijd weer vogels die nesten beginnen. Geschiedenis
van de Nederlandse literatuur 1945-2005:
De gemeenschappelijke noemer van alle maatschappelijke
vernieuwingsbewegingen in de jaren zestig was antiautoritarisme: verzet tegen het
gezag van ouders, opvoeders, politieke en religieuze autoriteiten, maar ook tegen
het gezag van instanties, systemen, opvattingen en gewoonten – de moraal, het
fatsoen, regels in verband met kleding, haardracht, sociale omgang – en tegen
culturele afspraken omtrent wat kunst is en wat kitsch, wat mooi is, lelijk, vulgair,
hoge of lage cultuur. Happening doorbraken de grenzen tussen kunst, dagelijks
leven en literatuur, tussen kunstenaar en publiek, tussen kunst en politieke actie. In
de plaats van autoriteit kwam niet alleen vrijheid, maar door het verlies van de
vanzelfsprekendheid ook een vernieuwde bezinning op wat men deed, hoe men het
deed en waarom. 71
Marta Gnyp geeft een beschrijving omtrent Gysbreght van Aemstel:
Aanvankelijk werd de traditie van de jaarlijkse opvoering niet in twijfel getrokken,
op enkele opmerkingen na. Tot medio jaren zestig besteedden de dagbladen veel
aandacht aan de technische en artistieke aspecten van Gysbreghtvoorstellingen.
De jeugdcultuur en de bewustwording van het publiek in de jaren zestig was
ingrijpend veranderd. Dit ondervonden ook de makers en vertolkers van Gysbreght
van Aemstel aan den lijve. Gaandeweg in de jaren zestig werd steeds vaker
opgemerkt dat het stuk niet altijd kon boeien. De oorzaak werd soms gezocht in de
wijze van opvoering, de voorstellingen geregisseerd door Bentz van den Bergh
werden enkele keren te ‘calvinistisch’ en niet prikkelend gevonden, of in het
gebrek aan goede acteurs die Gysbreght van Aemstel aan zouden kunnen. Later
werden er ook vraagtekens geplaatst bij de keuze van het treurspel zelf: Gysbreght
van Aemstel zou niet het beste stuk van Vondel zijn en zou wellicht vervangen
moeten worden door een ander, beter werk. Ondanks al deze kritische noten werd
69 http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn6/bentz
70 De wonderlijke verrijzenis van de Gijsbreght. Velden. E. van der., Het Utrechts Nieuwsblad/NZC 22 december 1988
(dezelfde, alleen andere foto’s: De wonderlijke herrijzenis van de Gijsbreght Velden. E. van der., PZC 23 december 1988 en
zonder foto’s: Het Nationale Toneel steekt Vondel in nieuw jasje. De wonderlijke verrijzenis van de Gijsbreght. Velden. E. van
der.,Het Leidsch Dagblad 24 december 1988)
71 Brems. H., Altijd weer vogels die nesten beginnen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1945-2005. Amsterdam:
2006. p.287