Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Achter mij lag een opvoering van Rooyaards, volkomen steunend op het standpunt
der tachtigers en het l’art pour l’art, een opvoering van Verkade die terecht meer
het innerlijk drama wilde spelen maar om zijn betiteling ‘vergeestelijking’
misverstaan werd, en de meer in expressionistische stijl geregisseerde opvoering
van Defresne, die de spanning van het wereldlijke gebeuren wist te verhevigen.
Daarna is mijn opvoering gekomen die het mystieke drama recht wil laten
wedervaren. 64
Na de Tweede Wereldoorlog was de ontreddering in het westen nog groter dan na Eerste
Wereldoorlog. Het existentialisme werd dé belangrijkste filosofische stroming. Aanvankelijk
was het uiterst pessimistisch gericht. Ieder mens zou op zichzelf staan en communicatie zou
eigenlijk uitgesloten zijn. Later werd het sociale engagement, dat het directe gevolg was van
de vrijheid van de mens om zijn eigen waarden te scheppen, meer beklemtoond. Dit laatste
werd de grote inspiratiebron van de studentenopstanden in 1968.
Het existentialisme gaf de aanzet tot twee verschillende tendensen in het theater in de jaren
vijftig en zestig:
De eerste stroming was het ideeëntheater met o.a. J.P. Sartre en A. Camus. De tweede
stroming was het absurd toneel met als belangrijkste vertegenwoordigers: E. Ionesco, H.
Pinter, S. Beckett en E. Albee.
- Ionesco's grondidee was dat de taal vol clichés en automatismen zit net zoals het
menselijk gedrag. Dit menselijk gedrag illustreert de tragiek van de leegheid in het
dagelijkse bestaan. Ionesco toonde het in komische situaties waarin de personages
ten onder gaan.
- Pinter, als ‘angry young man’, kwam met een absurditeit die lag in de afwijking van
zijn personages van de normale psychologie.
- De thematiek van Beckett was steeds weer de absolute absurditeit van het leven,
waarin maar één zekerheid bestaat: de Dood.
- Albee was vernieuwend door zijn gebruik van zwarte humor en het groteske. Hij
bracht een ontluisterende, wrede waarheid op de planken, waardoor de kijker wel de
problemen herkende, maar zich distantieerde van de personages.
Als reactie tegen al deze vervreemdende en absurdistische stromingen in de kunst ontstond
in de late jaren vijftig een ‘nieuw realisme’, ook ‘nieuwe zakelijkheid’ genoemd. De stukken
uit die stroming zijn realistisch of naturalistisch en sociaalkritisch. Meestal is de aandacht
evenwichtig verdeeld tussen het sociale of politieke aspect van het werk en de psychologie
van de personages. Af en toe vinden we een zware symbolische ondertoon in stukken. 65
De Liagre Böhl schrijft in Bentz van den Berg, Henri (1917-1976) dat het gezelschap
Comedia (1946-1950) geëngageerd toneel vermeed: het doel was de toneeltekst uit de verf
te laten komen door een subtiele en genuanceerde speelstijl. Meestal was de toon van de
voorstellingen licht, niet gedreven, wat overeenkwam met de toenmalige smaak van het
publiek. In 1950 ontstond de Nederlandse Comedie uit Comedia. De afscheiding was een
symptoom van een generatiekloof. De 'jongeren' keerden zich tegen de generaties van de
vijftigers en zestigers die na de oorlog het toneel waren blijven domineren. De 'jongeren'
64 Na Royaards, Van Dalsum en Schmitz. Een Haagse Gijsbrecht. Rekers. G., NRC 23 december 1988
65 http://users.telenet.be/koertvandevelde/theorie/leerl6D.htm#EEUW20