Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Voorwoord
‘Middelbare scholieren kennen Gysbreght van Aemstel 1 en Vondel alleen nog van straatnamen.’ 2
De actualisering van de producties van Vondels Gysbreght van Aemstel na 1968 staat in
deze scriptie centraal. Vondel en Gysbreght van Aemstel vormen een rode draad in mijn
schoolloopbaan.
Master of Arts aan de Universiteit van Utrecht
Van september tot november 2008 volgde ik de werkcolleges Amsterdam op het Toneel van
de onderzoeksmaster, begeleid door Marco Prandoni. Tijdens deze collegereeks kwam een
aantal zeventiende-eeuwse toneelstukken in relatie tot de stad Amsterdam aan de orde.
Ter afsluiting van de collegereeks hebben Erna Schuppen en ik een nota over de
opvoeringstraditie van Gysbreght van Aemstel en De Spaanschen Brabander geschreven.
Tijdens mijn onderzoek voor de onderzoeksmaster heb ik filmfragmenten van producties
vóór 1968 van Gysbreght van Aemstel bekeken op de website Een leven lang theater. Van de
producties uit 1988-1989 en 1990-1991 zijn de openingsscènes te zien op Youtube. Van
Theatergroep Nomade, in regie van Ab Gietelink, heeft de collegegroep van de
onderzoeksmaster in 2008 in Breda Gysbreght van Aemstel bezocht.
Niet alleen de beelden van de filmfragmenten en mijn herinneringen aan de voorstelling
van Carel Briels en de productie van Nomade fascineerden mij, maar ook de bevindingen in
mijn nota vroegen om nader onderzoek.
Tijdens mijn onderzoek voor mijn nota bleek dat Gysbreght in de jaren zestig door veel
critici onspeelbaar werd geacht. Er is te weinig handeling, te weinig ontwikkeling, geen
spanning en humor, de taal is te ingewikkeld, Gysbreght van Aemstel is statisch en saai. Veel
acteurs waren na 1968 opgelucht, omdat er een einde kwam aan de jaarlijkse
opvoeringverplichtingen en het publiek had geen uren durende ‘culturele opvoeding’ meer te
verduren.
Maar na 1968 wordt Gysbreght van Aemstel met enige regelmaat opgevoerd. Hoe kan dat?
Gysbreght van Aemstel werd toch onbespeelbaar geacht én acteurs en publiek waren
eindelijk verlost van een pijnlijke verplichting? Het fascineert mij dat regisseurs en publiek
nog steeds geboeid zijn door Gysbreght van Aemstel, zo, dat burgemeester Job Cohen de
traditie in 2010 zelfs weer in ere poogt te herstellen. 3
Welke zeggingskracht heeft Gysbreght voor de hedendaagse regisseurs en publiek? Welke
bewerkingen en welke actualiseringen brachten regisseurs aan en waarom?
In 1975 schreef Bresser de recensie Gijsbrecht gaat het weer helemaal maken 4 . Aan deze
recensie heb ik de titel voor mijn masterthesis ontleend. Naar het spreekwoord ‘nieuwe
meesters, nieuwe wetten’, verwees Bresser met zijn ‘Nieuwe Heren, Nieuwe Gijsbrechts’.
Hoe toepasselijk blijkt deze uitspraak uit 1975 als in 2010 wordt teruggekeken op de vele en
diverse producties die na 1968 van Gysbreght van Aemstel op de planken zijn verschenen.
1 Ik heb gekozen voor de spelling: Gysbreght van Aemstel ( naar de spelling van Vondel). Wanneer een regisseur,
schrijver/recensent of (theater)gezelschap voor een andere spelwijze heeft gekozen, heb ik die aangehouden.
2 Gijsbreght herboren in Muiderslot. Mienstra. R., Gooi en Eemlander 27 augustus 2003
3 Gijsbrecht in harnas op nieuwjaarsreceptie. Freriks. K., NRC 2 januari 2010
4 Gijsbrecht gaat het weer helemaal maken. Bresser. J.P., De Volkskrant zonder datum. (recensie uit 1975)