Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

is opgevoerd in versierde hofzalen, drassige moerassen en kartonnen kastelen. En hij heeft
het allemaal overleefd.’ 39
2.2 De opvoeringstraditie in samenhang met de tijd
De Utrechtse theaterwetenschapper Bart Dieho stelt dat actualisering van een
theaterproductie altijd ontstaat in samenhang met de tijd. Een theaterproductie komt voort uit
het klimaat van de samenleving, maar is door zijn aard tegelijk een commentaar daarop. Het
is het tegenbeeld van de tijd, het vraagteken achter het heersende sociale en culturele
klimaat. 40
Marco Prandoni, docent aan de universiteiten van Utrecht en Padua, schrijft in zijn
proefschrift Een mozaïek van stemmen, dat de opvoeringstraditie en receptiegeschiedenis van
Gysbreght van Aemstel een schat aan informatie bieden, niet alleen over het werk zelf, maar
ook over sociaal-politieke en artistieke ontwikkelingen van de samenleving waarin het
functioneerde. 41
Marta Gnyp schetst in De ontragische dood van Gysbreght van Aemstel dat in de context
van ingrijpende artistieke en culturele veranderingen in de jaren zestig van de twintigste
eeuw er een einde kwam aan de eeuwenlange traditie van de jaarlijkse opvoeringen van
Gysbreght van Aemstel. De herdefinitie van de kunst en de daaruit voortvloeiende zoektocht
naar andere artistieke vormen hadden onder andere tot gevolg dat een nieuwe, actieve
toeschouwer werd vereist. Gnyp schrijft tevens dat het methodisch nodig is om zowel
artistieke als maatschappelijke ontwikkelingen te schetsen die de Nederlandse kunstpraktijk
in de jaren zestig hebben gevormd, waarbij een context werd geschapen waarin de
voortzetting van Gysbreght-traditie niet meer wenselijk was. 42
In het programmaboekje van Het Nationale Toneel (1988) onderschrijft men dat de
geschiedenis van Gysbreght van Aemstel in samenhang met de tijd gezien moet worden:
‘[M]et elke productie in de meer dan 330-jarige traditie rekende men meestal in de nieuwe
enscenering af met de onjuist geachte aanpak van de voorgangers.’ 43
Albach en Bantzinger hebben de (jaarlijkse) opvoeringen van Gysbreght van Aemstel
bestudeerd. Albach hanteert een chronologisch overzicht per eeuw. Zijn beschrijving vanaf
het begin eindigt in 1937. Bantzinger geeft ook een overzicht. Zij ontleent haar overzicht tot
1937 aan Albach, maar zij verdeelt de beschrijving van de traditie in vier tijdperken. De
eerste drie tijdperken worden vernoemd naar de locaties waar Gysbreght van Aemstel werd
gespeeld. Haar vierde tijdperk noemt zij De laatste dertig jaar. 44 Haar beschrijving eindigt
in 1989. Ik volg Bantzingers benamingen voor de eerste drie tijdperken, waarbij ik haar
derde tijdperk uitbreid met dertig jaar. Ik breid de periode uit, omdat Gysbreght van Aemstel
van 1892 tot 1968 én jaarlijks én in de Stadsschouwburg in Amsterdam werd opgevoerd,
waardoor de producties tot 1968 voldoen aan de criteria ‘jaarlijkse traditie en locatie’.
Bantzingers vierde tijdperk geef ik een andere benaming.
Aan het vierde tijdperk -1968 tot heden- is geen geografische duiding te geven, omdat na
1968 er een breuk komt met de jaarlijkse traditie én met de vaste locatie. Na 1968 wordt
Gysbreght van Aemstel regelmatig opgevoerd. Om recht te doen aan de frequente
39 Gijsbrecht gaat het weer helemaal maken. Bresser. J.P., De Volkskrant zonder datum.(recensie uit 1975)
40 Dieho. E.F., Syllabus Theaterdramaturgie. Instituut voor Theater, Film- en Televisiewetenschap. Utrecht: 1998 p.2
41 Prandon. M., Een mozaïek van stemmen. Verbeeldend lezen in Vondels Gysbreght van Aemstel. Hilversum: 2007 p.11
42 Gnyp. M., De ontragische dood van Gysbreght van Aemstel: Het einde van een eeuwenlange opvoeringstraditie in de
culturele context van Nederland van de jaren zestig van de 20 ste eeuw. p.1-2
43 ‘De Gijsbrecht van Aemstel’. Het Nationale Toneel programmaboekje.1988
44 Bantzinger. A., Gijsbrecht is dood…Leve Gijsbrecht! Een onderzoek naar Gijsbrecht van Aemstel na 1968. Doctoraalscriptie
Theaterwetenschap. Amsterdam; 1989. p. 18.