Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Gnyps artikel staat op de Gysbrecht-site. 29 Deze site is het resultaat van twee werkgroepen
in het tweede semester van de cursus 2003-2004 en de cursus 2006-2007, uit de
onderzoeksmaster Kunst- en Cultuurwetenschappen, van de Faculteit der
Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. In De ontragische dood van
Gysbreght van Aemstel: Het einde van een eeuwenlange opvoeringstraditie in de culturele
context van Nederland van de jaren zestig van de 20 ste eeuw onderzoekt Gnyp, zoals de titel
al aangeeft, de context waarin er een einde kon komen aan de opvoeringstraditie. Zij
beschrijft geen producties, maar schetst het culturele klimaat. Haar beschrijving eindigt bij
het jaartal 1968. Op de keper beschouwd, valt er een gat tussen 1937 en 1968. Ik heb dit
proberen op te vullen in hoofdstuk 2.
Bantzinger heeft in haar doctoraalscriptie Gijsbrecht is dood…Leve Gijsbrecht! Een
onderzoek naar Gijsbrecht van Aemstel aan de hand van de verhaalbewerking, de
uitgangspunten van de bewerker, het regieconcept en de receptie vier producties onderzocht.
Centraal stonden de vragen: waarop berustte de eeuwenlange Gysbreght-traditie en bestond
er een behoefte aan een opleving van die traditie? Vier producties, die van Het
Publiekstheater in 1975, van Theatergroep Narcis in 1982, van Het Nationale Toneel in
1988-1989 en de televisiebewerking van Gerben Hellinga uitgezonden in 1989, heeft zij
nader geanalyseerd. Twee producties uit het corpus van haar doctoraalscriptie komen
overeen met mijn onderzoek. Zij concludeerde in 1989 dat de bewerkingen veel van elkaar
verschilden en toch de essentie van Vondels origineel in zich droegen. 30
Ten tweede markeert het jaartal 1968 het einde van de laatste jaarlijkse
Gysbreghtopvoeringen. In 1968 gaf de Amsterdamse Gemeenteraad de Nederlandse
Comedie toestemming om in 1969 Gysbreght van Aemstel eenmalig in te wisselen tegen De
Spaanschen Brabander, vanwege Bredero’s 350-ste sterfdag. 31
Ten derde vonden in 1969 er acties plaats onder de naam Aktie Tomaat. In veel recensies
wordt het beëindigen van de jaarlijkse Gysbreghtopvoeringen in 1968 toegeschreven aan
Aktie Tomaat. De laatste Gysbreghtopvoering wás in 1968, niet in 1969; dus het beëindigen
van de jaarlijkse traditie in 1968 moet in de tijdgeest van Aktie Tomaat gezien worden, een
directe rol kon Aktie Tomaat nog niet hebben gespeeld. In mijn masterthesis ga ik hier op in.
1.4 De inhoud van deze scriptie
Deze scriptie bestaat uit 12 hoofdstukken en is als volgt opgebouwd. Na de inleiding,
hoofdstuk 1, volgt hoofdstuk 2, Gysbreght van Aemstel van 1637 tot heden. Dit hoofdstuk
geeft een globaal overzicht van de actualiseringen vanaf het begin tot 2010.
De enorme hoeveelheid recensies die gedocumenteerd zijn door het TIN, zijn een
belangrijke onderzoeksbron van mijn studie. 32 In de 40 jaar overspannende recensies zijn er
terugkerende thema’s te duiden en vindt er ook een verschuiving plaats in de kritieken op
Gysbreghtproducties in de afgelopen 40 jaar. Daarnaast is er het wonderlijke verschijnsel dat
prominente ‘Tomatengooiers’ van 1969 recensenten van latere Gysbreghtproducties zijn en
dat zij in hun recensies Aktie Tomaat bespreken in relatie tot Gysbreght van Aemstel.
toegestuurd. Bantzinger. A., Gijsbrecht is dood…Leve Gijsbrecht! Een onderzoek naar Gijsbrecht van Aemstel na 1968.
Doctoraalscriptie Theaterwetenschap. Amsterdam: 1989
29
http://cf.hum.uva.nl/bookmaster/gysbrecht/
30
Bantzinger. A., Gijsbrecht is dood…Leve Gijsbrecht! Een onderzoek naar Gijsbrecht van Aemstel na 1968. Doctoraalscriptie
Theaterwetenschap. Amsterdam 1989. p.91
31
‘Gysbreght van Aemstel’ al eeuwenlang een traditie. Stadsblad 27 december 1990. zonder auteur
32
Naast de recensies beschikt het TIN over video’s van de producties uit 1975 en 1990-1991. Op Eerste Kerstdag in 1989 is een
televisiebewerking van Eddy Habbema, in opdracht van de NOS, uitgezonden.