Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

11.6 ‘Nieuwe Heren, Nieuwe Gysbreghts’
In het artikel Een ‘Vondel-revival’ met een somber perspectief gaat Jos Nijhof in op Jozef in
Dothan van Vondel, die in 1995 drie keer opgevoerd werd. Nijhof vindt de uitspraak van
Berendse van Theater Netwerk Nederland, die in De Volkskrant Jozef in Dothan betitelde als
‘het saaiste Nederlandse stuk dat ooit geschreven werd’, een stoutmoedige uitspraak.
Volgens Nijhof was deze uitspraak zonder twijfel meer gebaseerd op kortzichtige napraterij
dan op wezenlijke belangstelling voor het toneeltalent van de zeventiende-eeuwse dichter. 550
Bij het lezen van al de recensies van de afgelopen 40 jaar komt steeds terug dat Vondels
Gysbreght van Aemstel ‘saai, onspeelbaar, wijdlopig en gedateerd’ zou zijn. Deze elementen
zijn vaak de reden om Gysbreght van Aemstel te actualiseren. Maar net zoals Nijhof schrijft,
bekruipt ook mij een gevoel dat men elkaar napraat. Het is in 1968 een keer gezegd, en
misschien was het toen wel naar aanleiding van de opvoeringen van de Nederlandse
Comedie terecht, maar juist omdat meerdere gezelschappen en andere regisseurs zich over
Gysbreght van Aemstel de afgelopen 40 jaar hebben ontfermd, blijkt er een levendige
theatertraditie te zijn. Weliswaar wordt hij niet jaarlijks op nieuwjaarsdag opgevoerd, maar
uit mijn overzicht in paragraaf 1.1 blijkt dat er in de 21 ste eeuw veel belangstelling voor het
stuk is.
Alle regisseurs die zich in Gysbreght van Aemstel hebben verdiept komen met de
uitspraken dat Vondels taal pure poëzie is, Gysbreght van Aemstel zeer actueel is en vol
emotie en actie zit. Met de nieuwe regisseurs blijkt er elke keer weer een verrassend nieuwe
Gysbreght op te staan.
Ik deel de conclusie van Marco Prandoni zoals hij die verwoordt in zijn dissertatie Een
mozaïek van stemmen. Hij schrijft dat nu men niet meer tegen de Gysbreght aankijkt als een
product van het establishment en dat de tijd rijp is om dit cultural icon van het
Nederlanderschap opnieuw de plaatst te geven die het verdient. 551 Dat Gysbreght geen
product van het establishment is, blijkt volgens mij uit o.a. de jeugdvoorstelling van Unieke
Zaken, de productie met jazzmusici van theatergroep E Poi, de rap van Muziektheater
Zuvuya en de nieuwjaarsopvoering in 2010 van De Warme Winkel.
Frits van Oostrom, voorzitter commissie Canon van Nederland, hoogleraar aan de
universiteit van Utrecht en voormalig president van de Koninklijke Nederlandse Akademie
van Wetenschappen schrijft in het NRC-artikel Identiteit? Praat liever over binding over de
drie pijlers waarop de beleving van gemeenschappelijkheid in een land berust. De drie pijlers
zijn een gemeenschappelijk territorium (de staat), een gezamenlijke taal en een gedeeld
verleden. Het eerste is voor alle Nederlanders een gegeven, het tweede is terecht een
essentieel doel, en het derde kan variëren, al naar gelang de afkomst, maar zal bij vrijwel
iedereen ook niet-Nederlandse elementen of facetten kennen. Die doen geen afbreuk aan
iemands identiteit, maar constitueren of verrijken die zelfs. 552
Kan Gysbreght van Aemstel, opgevoerd in de huidige vorm, een bijdrage leveren, aan de
discussie rond nationale identiteit? Zou Gysbreght van Aemstel, onderdeel van het repertoire
uit het culturele erfgoed (zie 9.4), de beleving van gemeenschappelijkheid in ons land
bevorderen? Kan Gysbreght van Aemstel in de handen van kunstenaars, niet alleen iets
zeggen over het verleden, maar de gemeenschap ook helpen zich over identitaire kwesties te
beraden?
550 http://www.dbnl.org/tekst/_ons003199701_01/_ons003199701_01_0024.php
551 Prandoni. M., Een mozaïek van stemmen. Verbeeldend lezen in Vondels Gysbreght van Aemstel. Hilversum 2007. p.14-15
552 Identiteit? Praat liever over binding Oostrom. van F., NRC 13 oktober 2007