Full text - Igitur - Universiteit Utrecht

Ook bij Gietelink speelt de schoonheid van de taal in de overweging mee om de
zeventiende-eeuwse tekst te handhaven, maar hij maakt duidelijk dat dat uit respect voor
Vondel is en te maken heeft met zijn engagement met de Nederlandse cultuurgeschiedenis.
Zoals boven al geconcludeerd is bij de vraag: Waarom werd Gysbreght geactualiseerd?
leidt de handhaving van de zeventiende-eeuwse tekst tot behoud van het Nederlands
cultureel erfgoed: Gysbreght van Aemstel krijgt zo een musealiserende functie.
11.3.2 De vertolking van Gysbreght van Aemstel als personage
In een interview met De Volkskrant van 11 december 2009 zegt regisseur Thomas
Ostermeier over zijn nieuwe, zeer succesvolle Hamletproductie, dat hij met deze voorstelling
kritiek levert op zijn generatie, en elke generatie krijgt de Hamlet die zij verdient. 536
Gysbreght wordt vaak vergeleken met Hamlet en de bewerkingen van Shakespeares stukken
met die van Vondel (zie 3.3.1). Welke Gysbreght kregen de opeenvolgende generaties?
De generatie van de jaren zeventig kreeg volgens Rekers een Gysbreght die marionet was
van de feitelijke machthebbers (zie 5.3); in de jaren tachtig creëerde Croiset een Gysbreght
die niet weet waarvoor hij moet strijden (zie 6.3.2). In de jaren negentig was Gysbreght een
man die erin was getuind (zie 7.2) of zich voor een dilemma geplaatst vond: òf hij past zich
aan en verkwanselt zijn principes, òf hij trekt een grens: tot hier en niet verder (zie 8.6). In
begin van de 21 ste eeuw komt Gysbreght in de botsing tussen twee beschavingen. De
middeleeuwse Gysbreght in 2003 en de islamitische Gysbreght in 2008 botsen met de
moderne westerse wereld.
11.3.3 De speelstijl
In de bewerking van 1975 en 1988-1989 zijn de statische beelden omgezet in dynamiek,
zowel met veel uiterlijk vertoon en beweging als met innerlijke, emotionele, psychologische
interactie en ontwikkeling binnen de personages. 537 In 1995 werd met een grote cast veel
uiterlijk vertoon neergezet, of er veel interactie plaatsvindt tussen de personages wordt in de
recensies niet beschreven. Het doel van de speelstijl zal in dienst hebben gestaan van de
boodschap: hoe te overleven.
Swarte -1990-1991- distantieert zich uitdrukkelijk van de speelstijl ‘inleving’; bij hem
komt daar ‘de welstand-speelstijl’ voor terug in dienst van zijn reconstructie van Gysbreght
van Aemstel. Gietelink, in 2003 en 2008, was het met name te doen om een
cultuurhistorische en politieke boodschap over te brengen, omdat hij ‘het stuk dramaturgisch
wat minder vindt’, loste hij dat op met beelden en muziek. Waarbij het gebruik van
multimedia in dienst staat van de reflectie op de maatschappij.
11.3.4 Het decor
Het valt op dat er op het toneel verwezen wordt óf naar de historische context van Gysbreght
van Aemstel óf naar de opvoeringstraditie van Gysbreght van Aemstel.
In 1975 wordt aan het begin een film gedraaid waarin een historische introductie wordt
gegeven over de tijd waarin Gysbreght van Aemstel zich afspeelde. De film heeft als doel het
stuk in 1300 te plaatsen.
Historische verwijzingen vinden ook plaats op het achtertoneel in de productie in 1988-
1989. Op het achtertoneel wordt verwezen naar eerdere Gysbreghtproducties; dit om het
debat aan te gaan met de moderne Gysbreght op het voortoneel.
536
‘Elke generatie krijgt de Hamlet die zij verdient.’ Interview met Regisseur Thomas Ostermeier en Hein Janssen. .De
Volkskrant 11 december 2009
537
De Gysbreght met voetnoten. Branbergen. A., Parool 25 augustus 1990