Woordenboek van het Nederlands in Suriname van 1667 tot 1876

Over de totstandkoming
van deze uitgave
Vanaf begin jaren negentig heeft J. van Donselaar systematisch gegevens verzameld voor een
Woordenboek van het Nederlands in Suriname van 1667 tot 1876. Zijn doel was de woordenschat
te beschrijven van de Nederlandse bevolkingsgroep in Suriname vanaf 1667, het moment
dat Nederlanders zich in Suriname vestigden, tot de invoering van de leerplicht – met Nederlands
als voertaal – in 1876. Het Nederlands was daar toen (en is nu nog steeds) de enige
officiële taal en alleen bij deze groep was toen het Nederlands de moedertaal en de thuistaal.
Hun Nederlands onderscheidde zich echter van de zich in Nederland ontwikkelende standaardtaal,
voornamelijk door zijn woordenschat. Deze laatste was namelijk uitgebreid met
vooral woorden voor zaken en begrippen waarmee men in Suriname wel, maar in Nederland
niet te maken had en waarvoor dan ook in Nederland geen woorden bestonden. Het gaat dus
om een historisch contrastlexicon.
Met dit woordenboek wilde Van Donselaar de voorgeschiedenis van het moderne Surinaams-Nederlands
vastleggen. Het Surinaams-Nederlands is de variant van het Nederlands
die zich na 1876 in Suriname heeft ontwikkeld, veelal als tweede of zelfs derde taal van de
bewoners van Suriname met een andere moedertaal dan het Nederlands. Dit moderne Surinaams-Nederlands
was al eerder door Van Donselaar beschreven: in 1977 publiceerde hij het
Woordenboek van het Surinaams-Nederlands als uitgave van het Instituut A.W. de Groot voor
Algemene Taalwetenschap van de Rijksuniversiteit te Utrecht. In 1989 verscheen een aanzienlijk
uitgebreide editie bij uitgeverij Coutinho in Muiderberg. In dat woordenboek, dat 6600
ingangen bevat, streefde Van Donselaar ernaar “ieder woord op te nemen dat men in Suriname
gebruikt wanneer men Nederlands spreekt of schrijft maar dat niet in Neder landse woordenboeken
staat, ook niet in het meest uitgebreide (Van Dale). Hetzelfde geldt voor woorden die
wel in Van Dale e.a. staan, maar met een betekenis of met een gebruikssfeer die afwijkt van de
in Suriname gangbare.” Het woordenboek is nog steeds in de handel en was en is een waardevol
instrument voor onderzoekers; de KNAW heeft Van Donselaar er in 1989 voor beloond
met de Johan de la Court-prijs. Als aanvulling op Van Donselaars werk publiceerde Renata de
Bies in 2008 het Woordenboek van de Surinaamse Bijdrage aan het Nederlands, bij de Universiteit
van Suriname in Paramaribo. In 2009 verscheen dit werk als Prisma Woordenboek
Surinaams Nederlands.
In het onderhavige Woordenboek van het Nederlands in Suriname van 1667 tot 1876 vinden
we dus de prehistorie van het Surinaams-Nederlands. Van Donselaar heeft tot voor kort