Woordenboek van het Nederlands in Suriname van 1667 tot 1876

25
zaken beperkt heeft tot wat echt Surinaams was, met andere woorden alle wijsheid uit Brazilië
en van de West-Indische eilanden heeft weggelaten. Pistorius heeft het boek gedicteerd, omdat
hij zelf slecht zag (‘voorrede’, p. 3); volgens Nepveu (zie boven) was hij toen zelfs blind.
Christlieb Quandt, een Hernhutter zendeling van Duitse afkomst, verbleef van 1768 tot 1780
onder Arowakken in het westen van Suriname. Hij heeft er zijn ogen en oren goed de kost gegeven
en verwerkte zijn dagboekaantekeningen tot 22 gefingeerde brieven aan een vriend, die
samen het Duitstalige boek uitmaken dat in 1807 verscheen. Hij kende toen inmiddels het werk
van Labat (1731). Waar het Duits tekortschoot, gebruikte Quandt goed herkenbare letterlijke
vertalingen of verduitsingen van (Surinaams-)Nederlandse woorden. Zie Van Renselaar (1968).
Jan Reeps, een koopman uit Hoorn, leed met een groep van aspirant-kolonisten in 1692 schipbreuk
voor de kust van Zuid-Amerika even ten zuiden van de Amazonedelta. Na een moeizame
tocht door het toen merendeels Portugese deel van Guyana bereikte hij Suriname. In
een bewaard handschrift beschrijft hij niet alleen de tocht, maar ook zijn verblijf in Suriname,
aangevuld met allerlei wetenswaardigheden over dat gebied. Onder de van Suriname geregistreerde
‘Braziliaanse’ woorden zijn er die door Reeps kunnen zijn meegenomen. Zie Van
Alphen (1960).
Paul François Roos werkte vanaf 1768 met een korte onderbreking tot zijn dood in 1805 in
Suriname, waar hij achtereenvolgens plantage-employee en koopman was en ten slotte ‘Raad
van Policie en Crimineele Justitie’. Hij schreef over zijn Surinaamse leven gedichten, die tussen
1783 en 1804 in elkaar overlappende en duplicerende bundels gepubliceerd werden. Zie Voorhoeve
(1955), Van Wel (1971) en de Encyclopedie van Suriname (1977). Voor de onderhavige
studie is vooral van belang de lange ‘Schets van het plantaadjeleven’ uit 1788, ook opgenomen
door Lichtveld & Voorhoeve (1988:204-213) met vele verhelderende aantekeningen. Roos is
voor de terminologie van het plantagewezen in dit gedicht kennelijk te rade gegaan bij Blom
en Visscher Heshuysen (1786).
Schiltkamp & De Smidt (1973). Het plakkaatboek van Suriname bevat 1137 plakkaten en
andere merendeels ambtelijke publicaties uit de periode 1667-1813. Ze geven een schat aan
wetenschappelijke informatie over vele aspecten van het leven in Suriname, ook over de woordenschat
van de kolonisten. Met een uitgebreide index. Zie ook Van Donselaar (1997d).
Albertus Seba was een naturalist die een deel van zijn zelf verzamelde en van anderen ontvangen
tropische planten en dieren beschreef en met prachtige figuren publiceerde in een vierdelig
werk van 1734-1763. Waar mogelijk voegde hij volksnamen toe, waaronder een aantal uit Suriname.
Zie Price & Price (1988:637).
Johannis Sneebeling kan, als geopperd door Voorhoeve (1960:46), een plantagedirecteur ‘in
de Para’ geweest zijn, maar meer valt er over zijn rol in Suriname niet te zeggen. Evenwel, in
de bibliotheek van de Stichting Surinaams Museum te Paramaribo zit onder de handschriften
van Lammens (zie aldaar) een stuk dat zijn naam draagt en als jaartal 1775. Het heet ‘Van de
Indianen’. Kloos (1973) heeft dit stuk, enigszins bewerkt ter wille van de begrijpelijkheid en
voorzien van commentaar, gepubliceerd. Graag onderschrijf ik de indruk van Kloos dat het