Woordenboek van het Nederlands in Suriname van 1667 tot 1876

21
de door hem vermelde Merian (1705), nog andere bronnen kende dan Franstalige aan welke
hij wel (Labat 1731, Buffon 1749-1788) of niet (De Rochefort 1662) refereert. Hij beheerste
het Nederlands kennelijk niet of slecht en dat geldt ook voor het Neger-Engels, ondanks zijn
bewering van het tegengestelde (1765:IV).
Fermins onbetrouwbaarheid is tijdgenoten en latere inwoners van Suriname niet ontgaan:
Nepveu (1771:6), Visscher Heshuysen en Blom (1786:I-III e.a), Mazer (1788:96) en Nassy
(1791:153) kraken hem ieder op hun eigen manier af. De Encyclopaedie van Nederlandsch
West-Indië (1914-1917:296) vermeldt hem wel, zij het gebrekkig, de Encyclopedie van Suriname
(1977) besteedt aan hem geen expliciete aandacht.
Al het voorgaande mag niet verhelen dat Fermin een groot aantal woorden aandraagt die in
het kader van het onderhavige onderzoek van waarde zijn geweest. Het heeft echter bij hem,
meer dan bij enige andere auteur, veel moeite gekost het kaf van het koren te scheiden.
Hendrik Charles Focke, in 1802 geboren in Suriname als zoon van een uit Nederland afkomstige
plantagedirecteur, ontving middelbaar en academisch onderwijs in Nederland, promoveerde
daar, werd advocaat, en bleef dat na zijn terugkeer in Suriname tot 1837. Vervolgens
heeft hij verscheidene functies bij de rechterlijke macht bekleed, ten slotte onder meer die van
‘President van het Collegie van Kleine Zaken’. Buitendien was hij, als amateur, een kundige
botanicus, taalkundige en musicoloog, zoals mag blijken uit o.m. zijn postume publicaties van
1858. In zijn Neger-Engelsch Woordenboek van 1855 bedient hij zich bij de vertaling van Sranan
woorden zo nodig (en dat is vaak) van een Surinaams-Nederlands equivalent. Hij overleed
in 1856. Zie John Focke (1983).
Pieter Constantijn Groen maakte in de jaren 1792-1794 een inspectiereis langs enige plantages
in Suriname en Berbice in opdracht van de eigenaars in Nederland. Hij bezocht ook de toen
Nederlandse, meer westelijk gelegen koloniën Demerara, Essequibo en Pommeroen. Hij legde
zijn bevindingen neer in een handgeschreven journaal van vijf delen; Suriname komt ter sprake
in deel 3 van 1793. Het is mogelijk dat hij specifieke woorden die hij in één gebied oppikte, ook
bij de behandeling van andere gebruikte. Hiermee is bij de verwerking hier rekening gehouden.
Jan Jacob Hartsinck was onder meer ‘president van de hoofdparticipanten’ van de West-Indische
Compagnie en had een vader die 25 jaar lang directeur was van de Geoctroyeerde Societeit
van Suriname. Deze omstandigheden gaven hem toegang tot vele documenten uit en over de
Zuid-Amerikaanse bezittingen en brachten hem ook rechtstreeks in contact met vele (door
hemzelf niet met name genoemde) informanten die de betreffende gebieden dankzij eigen ervaring
kenden. Zelf is Hartsinck nooit buiten Nederland geweest. Zie Oudschans Dentz (1942b).
In zijn indrukwekkende, tweedelige boek van 1770 heeft hij genoemde documenten en
mondelinge informatie verwerkt en bovendien veel literatuur, waaronder De Laet (1625, 1630),
David de Vries (1655), Keye (1659), de vertaling van Warren (1669), Apricius (1677), en Herlein
(1718). Hij noemt deze allen, zij het slechts bij de eerste aanhaling en daardoor verder moeilijk
herkenbaar. Uit de wijze waarop hij Van Berkel (1695) vermeldt, blijkt dat diens bedrog inzake
Suriname hem ontgaan is. Niet genoemd, maar aantoonbaar wel gebruikt zijn De Rochefort
(1662), Pistorius (1763) en Bancroft (1769). Te betreuren valt dat hij zonder bronvermelding
in zijn hoofdstukken over planten en dieren gebruik maakt van het desbetreffende boek van