Woordenboek van het Nederlands in Suriname van 1667 tot 1876

1
Over de taal van de Nederlandse
bewoners van Suriname van
1667 tot 1876
Sedert Suriname, toentertijd een plantagekolonie, in 1667 door de Zeeuwen op de Engelsen
veroverd werd, is het Nederlands daar de enige officiële taal. Niettemin waren het gedurende
de eerste twee eeuwen van het Nederlandse bewind vrijwel alleen de Nederlanders zelf - vaste
kolonisten en hun nageslacht, en tijdelijke bewoners - die zich in Suriname ook werkelijk van
het Nederlands, hun moedertaal, bedienden. De diverse andere inwoners spraken toen allen
binnen hun eigen groep hun eigen taal. Tot 1853 waren dat vooralsnog indianen, negerslaven,
de slavernij ontvluchte negers, andere Europeanen (in het begin vooral achtergebleven
Engelsen) en van elders verdreven joden. Het Neger-Engels, de taal van de negerslaven (nu
genoemd Sranantongo of Sranan), was tevens de voornaamste en veel gesproken contacttaal
(lingua franca) tussen de groepen, de Nederlandse inbegrepen. Wel ontstond er een groeiende
tussengroep van vrije negers en gemengdbloedigen van wie sommigen het Nederlands toen al,
maar als tweede, vreemde en aangeleerde taal enigszins beheersten.
Al tijdens deze periode begon het Nederlands in Suriname zich te onderscheiden van dat
van het Nederlandse taalgebied in Europa, voornamelijk doordat er nieuwe woorden nodig
waren voor de vele Surinaamse zaken en begrippen die men in Europa niet, of althans nog niet
kende of voor welke men daar geen woorden had.
Dat contrastlexicon is het onderwerp van dit boek: woorden, vaste verbindingen en vaste
uitdrukkingen gedurende de eerste twee eeuwen in gebruik bij moedertaalsprekers van het
Nederlands in Suriname onder elkaar, maar, althans in hun daar gebruikte betekenis, toen onbekend
in Europa. Ik heb er ongeveer 2100 gevonden en die zijn hier, alfabetisch gerangschikt,
in een lijst ondergebracht.
Aan de betreffende woorden in die lijst zijn, behalve de vertaling of een betekenisomschrijving
in hedendaags Europees-Nederlands, per woord nog enige andere gegevens toegevoegd.
Dat is ten eerste, voor zover bekend, de wijze waarop het woord door de sprekers verkregen
werd: een bestaand Nederlands woord kreeg een ruimere of beperktere of (mede) een andere
betekenis of er werd een geheel nieuw Nederlands woord gevormd, er werd een woord geleend
uit een andere al of niet in Suriname gesproken taal of geïmporteerd uit een ander gebied.
Verder: van welk van de daartoe hier onderscheiden domeinen (betekenisvelden, levensgebieden)
het woord deel uitmaakte; de totale periode gedurende welke het door mij is aangetroffen,