VOEDSEL EN REPRODUCTIE BIJ DE KOOLMEES INSTITUUT VOOR OECOLOGISCH ONDERZOEK

2. Methoden
- 5-
Het onderzoek naar de invloed van voedselrijkdom op de broedbiologie van de koolmees
vond plaats in 1985 en 1986 op de Hoge Veluwe. Dit is een gemengd bos van loof- en
naaldbomen op arme grond (Van Balen 1973 (deel B), Tinbergen 1987). Ter vergelijking is
ook in een rijk eikenbos, Oosterhout (Van Balen 197 3) de voedselrijkdom gemeten. In beide
bossen zijn nestkasten opgehangen (HV: 22/10 ha, 00: 120/10 ha).
Rupsen vormen het hoofdbestanddeel van wat aan de nestjongen gevoerd wordt. Een veel
gebruikte methode om (hèt verloop van) de rijkdom aan rupsen te bepalen is het meten
van (het verloop van) de keutelproduktie door rupsen (Van Balen 1973, Betts 1955, Gibb
1950, Timmerman 1986, Tinbergen 1960). Ook voor dit onderzoek werd deze methode gebruikt
(voor 1985 uitvoerig beschreven door Timmerman (1986)).
Om op de Hoge Veluwe het verloop van de keutelproduktie in het broedseizoen te volgen
werden in beide jaren keutelnetten (opp. 0.25 m 2
) geplaatst onder een aantal inlandse eiken
(Quercus robur, 1985: 4 bomen, 1986: 6 bomen), amerikaanse eiken (Quercus rubra, 2, 3),
berken (Betula sp. 2, 5), ·dennen (Pinus sylvestris, 2, 2) en lariksen (Larix decidua, 0, 2).
In Oosterhout werden alleen in 1986 voor dit doel vijf netten geplaatst onder inlandse eiken.
Deze netten zullen in het vervolg 11 continue netten" genoemd worden. De gekozen bomen
stonden verspreid door het bos en werden gekozen aan de hand van een aantal uiterlijke
kenmerken: boomhoogte, kruinhoogte, spruitdichtheid in de kruin en vitaliteit. Netten werden
geplaatst onder bomen die voor wat betreft deze kenmerken representatief waren voor
het deelgebied van het bos waarin ze stonden. De inhoud van de netten werd in 1985 om
de 2 - 3 dagen verzameld, in 1986 gemiddeld om de 7 dagen. Daarnaast hebben op de Hoge
Veluwe in beide jaren en in Oosterhout in 1985 rond een aantal experimentele kasten (zie
onder) netten gestaan op het moment dat de jongen 11 tot 13 dagen oud waren. Deze netten,
verder "twaalfde-dag netten 11 genoemd, werden geplaatst onder bomen waarin de koolmezen,
blijkens eerdere waarnemingen, fourageerden (eerste broedsel: 6 netten per kast, tweede
·broedsel: 12 netten). Per boom werd een net geplaatst onder een representatieve hoeveelheid
blad.
Direkt na het verzamelen van de inhoud van de netten werd deze gedurende 2 dagen
gedroogd bij 80°C. Alvorens in het najaar van 1986 de keutels van het vuil te scheiden werden
ze opnieuw 24 uur nagedroogd bij 4ooc. De inhoud van de netten werd gezeefd door zeven
met openingen van 0.6 en LO mm, waarna onder een binoculair in alle drie fracties de keutels
van het vuil gescheiden werden. In 198 5 was al eens een fractie van het vuil verwijderd
(Timmerman 1986); alleen uit de twaalfde-dag netten werd het resterende vuil verwijderd.
Vervolgens werden het totaalgewicht en het gewicht van de fractie groter dan 0.6 mm
gewogen (op 0.1 mg nauwkeurig). Kool- en pimpelmezen prefereren voor hun jongen grote
rupsen boven kleine (Van Balen 1973, Gosier 1987, Royama 1970, Tinbergen 1960, Török
1986. Van Balen (1973) en Tinbergen (1960) gebruikten als schatting van het aanbod van
voor koolmezen geschikte rupsen in het veld een diameter van 0.2 mm in eiken en 0.6 mm