VOEDSEL EN REPRODUCTIE BIJ DE KOOLMEES INSTITUUT VOOR OECOLOGISCH ONDERZOEK

- 23-
Recruteren betekent het overleven van drie periodes, namelijk van de nestperiode, van
de periode van uitvliegen tot aan de winter en van de winter. De kans op overleving van
de nestperiode is gerelateerd aan het nestgewicht. Op de Hoge Veluwe nam de kans op
uitvliegen van individuele koolmezen toe over een traject van 7 t9t 16 gram (fig. 8A).
Zwaardere jongen vlogen (bijna) altijd uit. Cowie & Hinsley (1987) vonden eenzelfde verband
bij pimpelmezen. Verschillen in percentages uitgevlogen jongen tussen jaren kunnen verklaard
worden aan de hand van de nestgewichten. In Wytham was het percentage uitgevlogen jongen
bij kool- en pimpelmees groter in jaren waarin deze gemiddeld zwaarder waren (fig. 8B,
C). Ook het overleven van de periode van uitvliegen tot aan de winter blijkt afhankelijk
van het nestgewicht, maar overleven van de winter is onafhankelijk van het nestgewicht
(mond. med. J.M. Tinbergen).
De piek van de rupsen in eiken viel in de eerste broedsels aan het eind van de eerste helft
van de nestperiode, rond de periode met een maximale voedselbehoefte. Dit duidt op het
belang van voedsel voor de jongen. Daarom is gezocht naar een verband tussen de beschikbare
hoeveelheid voedsel en nestgewichten. Met behulp van fig. 1 van Van Balen (1973) en eigen
gegevens is voor Oosterhout en de Hoge Veluwe jaarlijks de gemiddelde rijkdom aan rupsen
bepaald in de gemiddelde nestperiode (van gemiddelde geboortedatum tot en met 20 dagen
later). Keutelproduktie (mg keutels/0.25 m 2
/dag) is als maat voor de beschikbare hoeveelheid
rupsen genomen. Zowel in loof- als naaldbos was het gemiddelde gewicht van de jonge
koolmezen groter bij een gemiddeld grotere rijkdom aan rupsen (fig. 9). Het
semi-logaritmische verband in loofbomen (Oosterhout en Hoge Veluwe B) duidt op een sterk
effect van voedsel op het gemiddeld gewicht bij lage rijkdom. Het gevonden verband in
het dennebos (Hoge Veluwe A), waar de beschikbare hoeveelheid rupsen laag is, is hiermee
in overeenstemming. Onder arme omstandigheden is het effect van de voedselsituatie op
de groei van de nestjongen sterker dan onder rijke omstandigheden (Van Balen 197 3).
Opvallend is dat in dennebossen bij gelijke rijkdom de jongen in eerste broesels zwaarder
zijn dan in tweede broedsels. Hiervoor is vooralsnog geen verklaring. Van Wytham is alleen
de rijkdom aan rupsen op de piek van de eik bekend (aantal rupsen/m 2
). Het verband met
gemiddelde jonggewichten is ook in Wytham halflogaritmisch en gaat tevens op voor de
pimpelmezen (fig. 10). Naast een effect op het gemiddeld gewicht had de beschikbare
hoeveelheid rupsen ook een positief effect op het percentage uitgevlogen jongen (fig. 11).
In de drie populaties blijkt de beschikbare hoeveelheid voedsel van groot belang te zijn.
Naarmate er meer rupsen zijn neemt het gemiddeld nestgewicht van de jongen toe. Gezien
de relatie tussen nestgewicht en overlevingskans naar het volgend broedseizoen zal deze
laatste toenemen bij meer voedsel (fig. 12A). De nestperiode is de eerste fase die overleefd
moet worden en de kans daarop neemt toe naarmate het nestgewicht hoger en er meer
voedsel beschikbaar is. De aanwezigheid van een voedselpiek tijdens de nestfase is daarom
belangrijk.