Sexen van sperma nog toekomstmuziek voor ... - Mijn KWPN
Sexen van sperma nog toekomstmuziek voor ... - Mijn KWPN
Sexen van sperma nog toekomstmuziek voor ... - Mijn KWPN
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Praktijk<br />
<strong>Sexen</strong> <strong>van</strong> <strong>sperma</strong> <strong>nog</strong><br />
<strong>toekomstmuziek</strong> <strong>voor</strong><br />
paardenfokkerij<br />
“Wij fokken <strong>voor</strong>taan uitsluitend merrieveulens uit dit paard.” Dit is niet de uitspraak <strong>van</strong> een onverbeterlijke<br />
optimist, maar <strong>van</strong> iemand die met gesext <strong>sperma</strong> insemineert. Voor veel fokkers zal het bij een droom blijven,<br />
maar een utopie is het niet meer. Hoewel sexen <strong>van</strong> <strong>sperma</strong> bij paarden <strong>nog</strong> als <strong>toekomstmuziek</strong> klinkt, lijkt het<br />
toch zeker de moeite om nader te bestuderen.<br />
Zoals het ontstaan <strong>van</strong> een tweeling ‘aan<br />
de merrie ligt’, zo ‘bepaalt’ de hengst<br />
het geslacht <strong>van</strong> de nakomeling. De eicel<br />
die in de merrie tot rijping komt bevat<br />
altijd het vrouwelijke X-chromosoom. Het<br />
<strong>sperma</strong> bestaat uit twee soorten cellen.<br />
De ene soort bevat het X-chromosoom<br />
en de andere het mannelijke Y-chromosoom.<br />
Dringt er bij de bevruchting<br />
een <strong>sperma</strong>cel met het X-chromosoom<br />
de eicel binnen, dan ontstaat er een<br />
vrouwelijk embryo. Is het er één met het<br />
Y-chromosoom, dan ontwikkelt zich een<br />
mannelijk dier. Ook al schijnen er merries<br />
te zijn met een zekere <strong>voor</strong>keur <strong>voor</strong><br />
hengstveulens… schijn bedriegt. Aangezien<br />
er bij de normale dekking/inseminatie<br />
vele miljoenen <strong>sperma</strong>cellen betrokken<br />
zijn, is het puur toeval welk geslacht<br />
een veulen krijgt.<br />
DNA-kleuring<br />
Inmiddels is er een techniek ontwikkeld<br />
om de <strong>sperma</strong>cellen te scheiden in<br />
vrouwelijk en mannelijk <strong>sperma</strong> met een<br />
zuiverheid <strong>van</strong> meer dan 90%. Rundveehouders<br />
insemineren al volop met zulk<br />
‘gesext’ <strong>sperma</strong>. Nu zijn er in de rundveehouderij<br />
twee goede redenen om de<br />
<strong>voor</strong>keur te geven aan een vaarskalf. In<br />
de melkveehouderij ligt die reden <strong>voor</strong> de<br />
hand, maar het is ook <strong>nog</strong> eens zo dat<br />
stierkalveren gemiddeld meer geboorteproblemen<br />
opleveren dan vaarskalveren,<br />
met name in de fokkerij <strong>van</strong> het vleesrund<br />
maar óók bij melkvee. Fokkers <strong>van</strong><br />
44 IDS1 • 10 januari 2008<br />
paarden hebben andere motieven om<br />
een merrieveulen – of misschien juist een<br />
hengstveulen te willen. Wat dat betreft<br />
kunnen ze met gesext <strong>sperma</strong> alle kanten<br />
op want het is technisch ook mogelijk<br />
om Y-<strong>sperma</strong> te produceren. “In de<br />
melkveehouderij is er weinig vraag naar<br />
Y-<strong>sperma</strong>, maar het kan theoretisch via<br />
dezelfde methode opgezuiverd worden”,<br />
zegt Erik Mullaart <strong>van</strong> CR Delta, het bedrijf<br />
dat in Nederland (Deventer) over de<br />
apparatuur beschikt die de <strong>sperma</strong>cellen<br />
op geslacht kan sorteren. Men gaat uit<br />
<strong>van</strong> vers <strong>sperma</strong>. “Het X-chromosoom<br />
is wat zwaarder dan het Y-chromosoom,<br />
dus een X-<strong>sperma</strong>cel bevat wat meer<br />
DNA. De scheiding is gebaseerd op een<br />
DNA-kleuring. Heeft de cel veel kleuring<br />
(en is het dus een X) dan wordt die cel<br />
naar het linker potje gestuurd en anders<br />
gaat hij naar het rechter potje. Dit laatste<br />
wordt gedaan in de owcytometer. Deze<br />
procedure sorteert het <strong>sperma</strong> in twee<br />
geslachten met 90% zuiverheid. Het kan<br />
wel zuiverder, maar dat gaat ten koste<br />
<strong>van</strong> de snelheid <strong>van</strong> scheiden. Wij maken<br />
dan per uur zo weinig rietjes gesext <strong>sperma</strong><br />
dat het heel erg duur zou worden.”<br />
Kosten<br />
De prijs <strong>van</strong> gesext <strong>sperma</strong> is hoe dan<br />
ook veel hoger dan <strong>van</strong> ongescheiden<br />
<strong>sperma</strong>. Mullaart geeft aan dat het bij<br />
het rund een factor twee tot drie duurder<br />
is. Dit heeft verschillende oorzaken. Ten<br />
eerste neemt het proces <strong>van</strong> scheiden<br />
• tekst : Sandra Nieuwendijk<br />
• foto : Rens Prummel<br />
veel tijd in beslag (het gaat in een tempo<br />
<strong>van</strong> 15 miljoen <strong>sperma</strong>cellen per uur en<br />
een ejaculaat kan bestaan uit 500 miljoen<br />
tot een miljard cellen). Ten tweede is er<br />
in de rundveehouderij veel vraag naar<br />
X-<strong>sperma</strong>. Het aanbod is dus kleiner dan<br />
de vraag waardoor de prijs ook omhoog<br />
gaat. Het bevruchtingspercentage <strong>van</strong><br />
gesext <strong>sperma</strong> ligt lager dan <strong>van</strong> normaal<br />
<strong>sperma</strong>, echter als het op pinken<br />
gebruikt wordt (zoals CR Delta adviseert)<br />
is deze achteruitgang vrij gering. Als het<br />
X-<strong>sperma</strong> op de optimale manier ontdooid<br />
en geïnsemineerd wordt, is er bij<br />
het rund door het invriezen na het sexen<br />
weinig kwaliteitverlies te verwachten. Het<br />
lagere bevruchtingspercentage treedt<br />
mede op doordat er, om het betaalbaar<br />
te houden, minder <strong>sperma</strong>cellen per<br />
rietje gebruikt worden. Een rietje is dus<br />
al duurder, maar de rundveehouder moet<br />
er rekening mee houden dat hij iets meer<br />
rietjes nodig heeft dan <strong>van</strong> ongescheiden<br />
<strong>sperma</strong>. Tot dusver blijken de hogere<br />
kosten <strong>voor</strong> de rundveehouders geen<br />
beletsel om op grote schaal gebruik te<br />
maken <strong>van</strong> gesext <strong>sperma</strong> omdat het een<br />
investering is die op verschillende manieren<br />
meer winst oplevert: zekere aanwas<br />
<strong>van</strong> vrouwelijk fokvee, meer ruimte <strong>voor</strong><br />
vleesvee-inseminaties (leveren bij slacht<br />
meer geld op dan melkvee), makkelijkere<br />
geboortes en meer genetische <strong>voor</strong>uitgang.<br />
CR Delta kan de vraag nauwelijks<br />
aan en heeft <strong>voor</strong> de meeste stieren zelfs<br />
een wachtlijst ingesteld. CR Delta is via<br />
IDS01_Sperma_sexen.indd 44 07-01-2008 13:33:58
zijn holding CRV, in joint venture met<br />
Sexing Technologies in Deventer, het<br />
enige bedrijf in Nederland dat <strong>sperma</strong><br />
sext. Mullaart: “In overleg kan er – als er<br />
ruimte is – ook <strong>voor</strong> andere diersoorten<br />
gesext worden. Als er <strong>van</strong>uit de paardenfokkerij<br />
genoeg belangstelling is, zouden<br />
we het technisch gesproken snel moeten<br />
kunnen realiseren. Maar wij hebben <strong>voor</strong><br />
paarden <strong>nog</strong> geen licensie.” Zo’n licensie<br />
heeft te maken met het patent op het<br />
apparaat en het proces om <strong>sperma</strong> te<br />
sexen. Deze licensie kost geld, het apparaat<br />
en het uitvoeren <strong>van</strong> het proces<br />
<strong>van</strong> sexen en insemineren brengt ook<br />
kosten met zich mee. Zou er serieuze<br />
vraag ontstaan <strong>van</strong>uit de paardenfokkerij,<br />
dan is het niet ondenkbaar. Maar het valt<br />
of staat met de vraag wat de gebruiker er<br />
nancieel <strong>voor</strong> over heeft.<br />
Hysteroscopische inseminatie<br />
In de Verenigde Staten is al wel een<br />
bedrijf dat hengsten<strong>sperma</strong> sext:<br />
XY Inc. in Colorado. De Universiteit <strong>van</strong><br />
Colorado heeft de apparatuur in gebruik,<br />
zij het <strong>nog</strong> maar op beperkte schaal.<br />
Myrthe Wessel, specialist <strong>voor</strong>tplanting<br />
werkzaam bij de Graafschap Dierenartsen<br />
te Vorden: “Onder meer <strong>van</strong>wege<br />
de problematiek dat bij het insemineren<br />
<strong>van</strong> X- en Y-<strong>sperma</strong> met minder <strong>sperma</strong>cellen<br />
per portie moet worden gewerkt<br />
en bij diepvries de vruchtbaarheid <strong>nog</strong><br />
verder afneemt, is men de laatste jaren<br />
bezig speciale inseminatietechnieken te<br />
ontwikkelen om kleine(re) hoeveelheden<br />
<strong>sperma</strong>cellen succesvol te insemineren.<br />
Van de onderzochte inseminatietechnieken<br />
blijkt de hysteroscopische inseminatie<br />
de meest geschikte bij het gebruik<br />
<strong>van</strong> XY-gesorteerde <strong>sperma</strong>cellen. Hierbij<br />
worden de <strong>sperma</strong>cellen via een kijkbuis<br />
tot aan de uitmonding <strong>van</strong> de eileider in<br />
de baarmoeder (de papil) gebracht, om<br />
de afstand tot aan de eileider en dus de<br />
geovuleerde eicel tot een minimum te<br />
beperken. Om ook merries te insemineren<br />
die niet gelokaliseerd zijn in de buurt<br />
<strong>van</strong> een dergelijk apparaat, is het nodig<br />
c.q. wenselijk de gesorteerde <strong>sperma</strong>cellen<br />
in te vriezen. Het blijkt echter dat de<br />
vruchtbaarheid <strong>van</strong> deze gesorteerde,<br />
diepgevroren <strong>sperma</strong>cellen ernstig gereduceerd<br />
is.”<br />
Hoewel XY Inc. met succes een aantal<br />
experimenten heeft uitgevoerd en licensies<br />
heeft uitgegeven aan enkele landen<br />
en de Universiteiten <strong>van</strong> Colorado en<br />
Sydney (Australië) zich dagelijks met onderzoek<br />
bezighoudt, <strong>voor</strong>al naar de conservering,<br />
is gesext paarden<strong>sperma</strong> <strong>voor</strong><br />
zover bekend <strong>nog</strong> nergens ter wereld op<br />
grote schaal commercieel gebruik.<br />
Toekomst?<br />
Er zijn wel foktechnische redenen om uitsluitend<br />
merrieveulens te willen fokken.<br />
Jan Greve bij<strong>voor</strong>beeld ziet het belang<br />
er<strong>van</strong> in bij de inbreng <strong>van</strong> volbloed.<br />
“Ik zou er wel gebruik <strong>van</strong> maken als<br />
de mogelijkheid zich hier <strong>voor</strong>doet. Ik<br />
heb liever halfbloedmerries <strong>van</strong> mijn<br />
volbloedhengsten, want die kunnen dan<br />
in combinatie met warmbloedhengsten<br />
weer <strong>voor</strong> nakomelingen zorgen met precies<br />
de gewenste hoeveelheid bloed.”<br />
Hoogleraar <strong>voor</strong>tplanting <strong>van</strong> het paard<br />
<strong>van</strong> de faculteit Diergeneeskunde te<br />
Utrecht Tom Stout denkt dat er een toekomst<br />
is <strong>voor</strong> <strong>sperma</strong> sexen bij paarden,<br />
maar dat is zoals eerder gezegd zeer<br />
afhankelijk <strong>van</strong> de vraag ernaar. “Het<br />
hengsten<strong>sperma</strong> leent zich er in principe<br />
goed <strong>voor</strong>, doordat het verschil in<br />
DNA hoeveelheid tussen vrouwelijke en<br />
mannelijke <strong>sperma</strong> bij de hengst even<br />
veel is als bij de stier. Wel is het zo dat<br />
stieren over het algemeen goed vruchtbaar<br />
zijn omdat ze op vruchtbaarheid<br />
worden geselecteerd. Bij koeien heb je<br />
daarom gemiddeld minder <strong>sperma</strong>cellen<br />
nodig om tot een bevruchting te komen<br />
dan bij merries. Technisch is het allemaal<br />
goed in de praktijk toepasbaar, mits<br />
men toegang heeft tot een geschikte<br />
ow cytometer. Maar in de proeven die<br />
tot dusver zijn gedaan zijn de hengsten<br />
én de merries <strong>voor</strong>al naar het apparaat<br />
gebracht. Om dat in de praktijk op grote<br />
Bij <strong>sperma</strong>-sexen worden <strong>sperma</strong>cellen gescheiden in<br />
vrouwelijk en mannelijk <strong>sperma</strong> om zo <strong>van</strong> te voren<br />
het geslacht <strong>van</strong> het veulen te bepalen.<br />
schaal te bewerkstelligen is een <strong>nog</strong>al<br />
bewerkelijk proces. Daarnaast heb je dus<br />
<strong>nog</strong> de kosten <strong>van</strong> de licentie en het apparaat.<br />
Iemand zal bereid moeten zijn die<br />
investering te maken en daarnaast moet<br />
dat zijn terug te verdienen. De toekomst<br />
<strong>van</strong> <strong>sperma</strong> sexen bij hengsten zal in ons<br />
land daarom <strong>voor</strong>al afhankelijk zijn <strong>van</strong><br />
de vraag <strong>van</strong> de gebruiker en wat zij er<br />
extra <strong>voor</strong> willen betalen.”<br />
http://www.xyinc.com/history/history.php<br />
Op de website <strong>van</strong> het Amerikaanse bedrijf XY Inc. is in een historisch overzicht onder meer te lezen dat het eerste merrieveulen <strong>van</strong> gesext <strong>sperma</strong>, Call me Madam,<br />
al in 1998 in geboren is en het eerste hengstveulen, Augustus Primus, een jaar later. Deze twee hebben in 2003 samen een merrieveulen gebracht dat de<br />
naam First Lady draagt. Voor First Lady zijn 17 miljoen (gesexte) <strong>sperma</strong>cellen gebruikt, slechts vijf procent <strong>van</strong> de gebruikelijke hoeveelheid <strong>voor</strong> KI bij paarden.<br />
IDS1 1 • 10 januari 2008<br />
45<br />
IDS01_Sperma_sexen.indd 45 07-01-2008 13:34:02