Radio 4 presenteert... Radio Kamer Filharmonie - Tros

6
van. Maar vanaf zijn aankomst tot
diep in mei zouden de Londenaars
weer bijna wekelijks getuige zijn van
een concert in Haydns aanwezigheid.
Haydn had zich met zijn charme en
speelsheid geliefd gemaakt bij de Engelsen,
en vooral het verrassingseffect
in de Symfonie met de Paukenslag (‘Surprise’)
maakte hem tot de meest geliefde
buitenlandse componist na
Händel (en vóór Mendelssohn, die de
Engelsen ook enthousiast onthaalden).
Die paukenslag, waarmee Haydn het
eerst door hem met een landerig
melodietje ingesukkelde publiek
wakker schudde, werd van lieverlee
het symbool van een nieuw fenomeen:
humor in de muziek, en wel met louter
muzikale middelen, zonder tussenkomst
van een tekst.
In Symfonie nr. 101, die op 4 maart 1794
in première ging, bediende Haydn
het publiek op zijn wenken. Ook nu
weer speelde hij zijn troef uit in het
tweede deel. Fagot en strijkers produceren
een enerverend getik-tak als van
een pendule. Haydn omzoomde die
eenvoudige begeleiding – telkens met
een saaie toonladderfi guur besloten
– met de meest fantastische blazerssoli:
de bijnaam ‘De Klok’ was geboren.
Ook in de andere delen manifesteert
Haydn zijn symfonisch kunnen, speels
gelardeerd met onverwachte dissonanten
en instrumentaties. Het Menuet
is van buitensporige lengte, en in het
middendeel (Trio) ervan permitteert
Haydn zich het grapje de solo-fl uit
eerst met de verkeerde harmonieën
te ondersteunen. De aanvang van de
symfonie is – heel anders dan bij
Pleyel – niet opwindend en theatraal,
maar langzaam en mysterieus als de
Londense ‘fog’ – een voor Haydn
waarschijnlijk nieuw verschijnsel. In
het afsluitende Vivace – een sonaterondovorm
– lijkt Haydn woorden van
Carl Philipp Emanuel Bach te willen
logenstraffen. Die merkte ooit wat
zuur op dat de beheersing van het
contrapunt geheel verdwenen was:
“Ik geloof, zoals veel intelligente
mensen, dat de huidige zucht naar het
komische hier meer dan iets anders
debet aan is.” In plaats van een ordentelijke
reprise van het rondo-thema
verrast Haydn zijn luisteraars op een
kwart van het eind met een wervelend
fugato op de noten van het rondothema:
een originele inval, helemaal
uitgevoerd volgens de aloude regels
van het contrapunt.
Kees Arntzen
Joseph Haydn