Burgerlijke cultuur in Nederland - Altena College, Sleeuwijk
Burgerlijke cultuur in Nederland - Altena College, Sleeuwijk
Burgerlijke cultuur in Nederland - Altena College, Sleeuwijk
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Burgerlijke</strong> <strong>cultuur</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong><br />
<strong>in</strong> de zeven3ende eeuw<br />
Examenthema 2012-‐2013<br />
Kunst Algemeen
Overvloed b<strong>in</strong>nen de perken<br />
Kunst voor burgers <strong>in</strong> de gouden eeuw<br />
• Tach3gjarige Oorlog (1568-‐1648)<br />
– Opstand van de Lage Landen (<strong>Nederland</strong>en) tegen<br />
het mach3ge Spaanse rijk<br />
– Noordelijke en Zuidelijke <strong>Nederland</strong>en vallen<br />
3jdens deze strijd uiteen<br />
– Noordelijke <strong>Nederland</strong>en worden onaOankelijk à<br />
Republiek der <strong>Nederland</strong>en<br />
– Zuidelijke <strong>Nederland</strong>en blijven onder het bew<strong>in</strong>d<br />
van de kon<strong>in</strong>g Spanje
Overvloed b<strong>in</strong>nen de perken<br />
Kunst voor burgers <strong>in</strong> de gouden eeuw<br />
• Republiek der <strong>Nederland</strong>en<br />
– Ontstaan <strong>in</strong> 1581 3jdens de Tach3gjarige Oorlog<br />
– Zeeuwse en Hollandse steden onaOankelijk<br />
– Toevluchtsoord voor rijke Vlam<strong>in</strong>gen<br />
– Grootste economische macht van Europa<br />
– S3chten van handelkolonies <strong>in</strong> alle w<strong>in</strong>dstreken<br />
– Calv<strong>in</strong>isme belangrijkste religie (reforma3e)
Oorlogspropaganda en nieuwsfeiten<br />
• Zeestukken<br />
Het ontploffen van<br />
het Spaanse<br />
admiraalschip 9jdens<br />
de zeeslag bij<br />
Gibraltar, 25 april<br />
1607 – Cornelis<br />
Claesz. van<br />
Wier<strong>in</strong>gen,<br />
omstreeks 1621
Oorlogspropaganda en nieuwsfeiten<br />
• Zeestukken<br />
Aankomst van Willem van Oranje <strong>in</strong> RoLerdam – Simon de Vlieger, 1642
Oorlogspropaganda en nieuwsfeiten<br />
• Overzichtsprenten<br />
Beleg van Breda 1624 Legerkamp Teter<strong>in</strong>gen -‐ J. Blaeu, 1649<br />
Legerkamp<br />
Teter<strong>in</strong>gen<br />
omr<strong>in</strong>gd door<br />
een wal en een<br />
gracht waar Van<br />
Balançon het<br />
commando had.
Oorlogspropaganda en nieuwsfeiten<br />
• Overzichtsprenten<br />
Legerkamp Terheijden omr<strong>in</strong>gd<br />
door een wal en een gracht waar<br />
Baglione en Roma het commando<br />
hadden.<br />
Beleg van Breda 1624 Legerkamp<br />
Teter<strong>in</strong>gen -‐ J. Blaeu, 1649
Oorlogspropaganda en nieuwsfeiten<br />
• Historiestukken<br />
Pr<strong>in</strong>s Maurits <strong>in</strong> de<br />
slag bij Nieuwpoort, 2<br />
juli 1600 -‐ Pauwels<br />
van Hillegaert , 1 e<br />
helX 17de eeuw
Oorlogspropaganda en nieuwsfeiten<br />
• Historiestukken<br />
De eedaflegg<strong>in</strong>g van de<br />
Vrede van Munster -‐<br />
Gerard Terborch , 1648
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
• Het bestuur <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>in</strong> de 17 e eeuw:<br />
– Geen absoluut vorst, maar openbaar bestuur door<br />
gewesten en steden à bijna democra3sch<br />
– Rijke burgers hebben veel <strong>in</strong>vloed op dit bestuur<br />
– Het bestuur bevordert handelsmogelijkheden,<br />
biedt veilige bankdiensten, beschermt goederen,<br />
zorgt voor een goed func3onerende stedelijke<br />
samenlev<strong>in</strong>g
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
• <strong>Nederland</strong>se samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de 17 e eeuw<br />
– Burgers geven veel geld uit aan luxe<br />
• Grote huizen zijn rijk <strong>in</strong>gericht<br />
• Dure kled<strong>in</strong>g en rijkelijk veel sieraden<br />
• Kunst <strong>in</strong> ieder woonhuis<br />
1. Huis met de hoofden<br />
– Hendrick de<br />
Keyser, 1622<br />
2. Potret van Abraham<br />
del Court en Maria<br />
de Keerssegieter –<br />
Bartholomeus van<br />
der Helst, 1654<br />
3. Vaas met bloemen,<br />
Jan Davidsz. de<br />
Heem, 1670
• Huwelijksportret<br />
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
Huwelijksportret van Isaac Massa<br />
en Beatrix van der Laen – Frans<br />
Hals, 1622
• Huwelijksportret<br />
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
• Rechterhand op het<br />
hart à teken van trouw<br />
• Gladde r<strong>in</strong>g à<br />
verlov<strong>in</strong>gsr<strong>in</strong>g<br />
• R<strong>in</strong>g met diamant à<br />
trouwr<strong>in</strong>g<br />
Detail: Huwelijksportret van Isaac<br />
Massa en Beatrix van der Laen –<br />
Frans Hals, 1622
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
• Huwelijksportret • Vegeta3e<br />
– Speerdistel à man is trouw<br />
aan zijn vrouw<br />
– Klimop à vrouw hecht zich<br />
stevig aan haar man<br />
Details: Huwelijksportret van<br />
Isaac Massa en Beatrix van<br />
der Laen – Frans Hals, 1622
• Huwelijksportret<br />
Detail: Huwelijksportret van<br />
Isaac Massa en Beatrix van<br />
der Laen – Frans Hals, 1622<br />
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
• Liefdestu<strong>in</strong><br />
– Tradi3onele liefdestu<strong>in</strong> à<br />
parkach3ge omgev<strong>in</strong>g<br />
– Paraderende liefdesparen<br />
– Verwijz<strong>in</strong>gen naar de liefde:<br />
• Pauwen<br />
• Liefdes god<strong>in</strong> Juno<br />
• Fonte<strong>in</strong> (vruchtbaarheid)<br />
– De beelden en architectuur<br />
verwijzen naar<br />
vergankelijkheid en naar de<br />
kracht van de liefde
• Familieportret<br />
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
Portret van de familie<br />
Van der Dussen –<br />
Hendrick Cornelisz.<br />
van Vliet, 1640
• Familieportret<br />
Patroonheilige Michael:<br />
muziekstuk ter ere van<br />
de aartsengel Michael,<br />
patroonheilige van<br />
michiel van der Dussen:<br />
In Festo S. Michaelis<br />
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
Katholiek gez<strong>in</strong>: crucifix,<br />
Maria met k<strong>in</strong>d en de<br />
discipel Johannes bij het<br />
kruis<br />
Fruit: overvloed aan fruit<br />
wijst op luxe<br />
leefomstandigheden en<br />
vergankelijkheid van<br />
rijkdom. Horloge wijst op<br />
de 3jd die vergaat.<br />
Details: Portret van de familie Van der Dussen – Hendrick Cornelisz. van Vliet, 1640
• Familieportret<br />
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
Blokfluitspelen: musiceren staat<br />
symbool voor huiselijke harmonie. De<br />
vader en zoons Van der Dussen<br />
speelden echter zeer waarschijnlijk <strong>in</strong><br />
werkelijkheid ook blokfluit.<br />
Wereldlijke muziek: de slordig stapel<br />
wereldlijke muziekboeken wijst op het feit<br />
dat wereldlijke muziek <strong>in</strong> m<strong>in</strong>der aanzien<br />
stond bij dit welvarende gez<strong>in</strong>.<br />
Walnoten: het symbool van een lang<br />
en gelukkig huwelijk. Twee heleen die<br />
samen als een geheel gegroeid zijn<br />
Details: Portret van de familie Van der Dussen – Hendrick Cornelisz. van Vliet, 1640
• Familieportret<br />
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
Moeder en dochters: Moeder heee<br />
ouderwets kostuum aan. De twee<br />
dochters zijn zeer modieus gekleed.<br />
Parkiet: meisje of jongen?<br />
De parkiet is het agribuut<br />
voor een jongen. Wellicht<br />
zelfs een verwijz<strong>in</strong>g naar<br />
het Christusk<strong>in</strong>d welke<br />
ook vaak een parkiet<br />
vasthoudt op schilderijen.<br />
Details: Portret van de familie Van der Dussen – Hendrick Cornelisz. van Vliet, 1640
• Tulpenvaas<br />
Tulpenvaas – Adriaen Kocks,<br />
1690<br />
<strong>Burgerlijke</strong> kunst<br />
Bloemen <strong>in</strong> vaas <strong>in</strong> een nis<br />
met landschap – Ambrosius<br />
Bosschaert de Oude, 1618
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
• <strong>Nederland</strong>en <strong>in</strong> de zeven3ende eeuw:<br />
– De rijke burger bouwt stadspaleizen en grote<br />
buitenhuizen voor zichzelf<br />
– De kunstproduc3e wordt bepaald door de burger:<br />
zeer realis3sche aheeld<strong>in</strong>gen van eigen burgerlijke<br />
leven<br />
– Twee thema’s; sombere godsdiens3ge moraal en een<br />
leven <strong>in</strong> rijkdom en welvaart gaan hand <strong>in</strong> hand<br />
– Ontstaan van enorme verzamelwoede door<br />
handelsrela3es met niet-‐Europese werelddelen
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
• Verzamelwoede à Rembrandthuis<br />
Rekwisieten van<br />
Rembrandt –<br />
Rembrandthuis<br />
te Amsterdam
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
• Verzamelwoede à Rembrandthuis<br />
Rekwisieten van<br />
Rembrandt –<br />
Rembrandthuis<br />
te Amsterdam
• Verzamelwoede<br />
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
Interieur van de<br />
kunstkamer van<br />
Sebas9aan<br />
Leerse – Frans<br />
Francken II,<br />
1628/29
• Verzamelwoede<br />
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
Alexander de Grote<br />
bezoekt het atelier<br />
van Apelles – Willem<br />
van Haecht, 1629
• Verzamelwoede<br />
S9lleven met<br />
schelpen, fruit en<br />
<strong>in</strong>sekten – Balthasar<br />
van der Ast, 1625<br />
Leven <strong>in</strong> luxe
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
• Verzamelwoede en teken-‐ en schilderles<br />
Vanitass9lleven met<br />
doornuiLrekker – Pieter<br />
Claesz, 1628
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
• Tekenkunst en muziek<br />
Teken<strong>in</strong>gen naar voorbeelden<br />
werden verzameld <strong>in</strong><br />
kunstboeken. Tekenen naar<br />
levend model is de moeilijkste<br />
fase van het tekenonderwijs<br />
Met de viool, fluit en luit kan de mens een<br />
veelzijdig aantal klanken voorbrengen.<br />
Details: Vanitass9lleven met doornuiLrekker<br />
– Pieter Claesz, 1628
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
• Beeldhouwkunst en krijgskunst<br />
ß Voor de schilder was een<br />
glimmend harnas een mooi<br />
object om te laten zien hoe<br />
goed hij de specifieke<br />
kenmerken van metaal <strong>in</strong><br />
verf kon imiteren.<br />
Klassieke beelden werden<br />
nagetekend om hun<br />
specifieke houd<strong>in</strong>gen en<br />
anatomische verhoud<strong>in</strong>gen.<br />
Te v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> ieder<br />
schildersatelier.<br />
Details: Vanitass9lleven met doornuiLrekker – Pieter Claesz, 1628
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
• Teken-‐ en schilderles: oefenen, oefenen en oefenen<br />
Tekenvoorbeelden –<br />
Michael Snijders,<br />
circa 1640-‐1650
• Teken-‐ en schilderles<br />
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
– Nege dames stonden<br />
geen model <strong>in</strong> de<br />
zeven3ende eeuw à<br />
schilders huurden daar<br />
veelal pros3tuees voor <strong>in</strong>.<br />
ZiLende naakte vrouw<br />
voor een kachel –<br />
Rembrandt van Rijn,<br />
circa 1661-‐1662
• Teken-‐ en schilderles:<br />
tekenen ‘uyt de geest’<br />
als hoofddoel<br />
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
Terugkeer van de verloren zoon – Rembrandt van Rijn, teken<strong>in</strong>g 1642, schilderij 1668
• Teken-‐ en schilderles<br />
De tekenschool – Michiel Sweerts, ca. 1655/60<br />
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
De tekenles – Abraham van Strij, 1800
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
• Muziekles en muziek maken<br />
Interieur met vrouw aan virg<strong>in</strong>aal – Emanuel de WiLe, ca. 1667
Leven <strong>in</strong> luxe<br />
• Muziekles en muziek maken<br />
Musicerende familie – Jan Miense Molenaer, ca. 1635 Detail
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
• De <strong>Nederland</strong>se schilders<br />
uit de zeven3ende eeuw<br />
specialiseren zich <strong>in</strong> vijf<br />
genres:<br />
– Historiestuk<br />
– Genrestuk<br />
– S3lleven<br />
– Landschap<br />
– Portret<br />
Dubbelportret van Constan9jn<br />
Huygens en Suzanna van Baerle<br />
– Jacob van Campen, ca. 1635
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
• Historiestuk<br />
– Belangrijkste genre<br />
– Schilder als visuele<br />
verhalen verteller<br />
– Onderwerpen: verhalen<br />
uit de geschiedenis en de<br />
Bijbel en mythologieën<br />
– Techniek, kennis en<br />
verbeeld<strong>in</strong>gskracht zijn<br />
belangrijke vereisten<br />
Het offer van Abraham –<br />
Rembrandt van Rijn, 1635
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
• Genrestuk<br />
– Een tafereel uit het dagelijks<br />
leven; huishoudelijk tafereel,<br />
sport, spel of een volksfeest<br />
– Realis3sch op het eerste<br />
gezicht, maar schijn<br />
bedriegt; het bevat meestal<br />
een verpakte moralis3sche<br />
of waarschuwende<br />
boodschap<br />
Briefschrijvende jongeman bij geopend<br />
venster – Gabriël Metsu, 1662-‐1665
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
S9lleven met schedel en gedoofde kaars –<br />
Harmen van Steenwijk, ca. 1645/50<br />
• S3lleven<br />
– Samenstell<strong>in</strong>g van<br />
etenswaren,<br />
gebruiksvoorwerpen en<br />
luxeproducten<br />
– Maar ook; visuele<br />
raadseltjes waar<strong>in</strong> alle<br />
daagse zaken een<br />
dubbele betekenis<br />
hebben<br />
‘Het glas is leegh. De .jd is om. De<br />
keers is uyt. De mensch is stom’
• Landschap<br />
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
– Schilderen wat men zelf<br />
waargenomen had à<br />
schetsen maken op loca3e<br />
– Lage horizon à veel ruimte<br />
voor <strong>in</strong>drukwekkende ,<br />
karakteris3eke Hollandse<br />
luchten<br />
– Du<strong>in</strong>forma3es, zeezichten,<br />
rivierlandschappen,<br />
zeeslagen, w<strong>in</strong>tertaferelen<br />
en stadzichten W<strong>in</strong>terlandschap – Jacob van Ruisdael, ca. 1665
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
• Portret: m<strong>in</strong>st voorname genre, maar wel belangrijke<br />
<strong>in</strong>komstenbron<br />
Officieren en onderofficieren van de S<strong>in</strong>t-‐JorisschuLerij – Frans Hals, 1639
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
• “De nachtwacht”: groepsportret als historiestuk<br />
De compagnie van<br />
kapite<strong>in</strong> Frans Bann<strong>in</strong>g<br />
Cocq en Willem van<br />
Ruytenburch– Rembrandt<br />
van Rijn, ca. 1642
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
Detail: “De Nachtwacht” – Rembrandt<br />
van Rijn, ca. 1642<br />
• De kapite<strong>in</strong> genaamd<br />
Frans Bann<strong>in</strong>g Cocq<br />
geee bevel uit te<br />
rukken met een<br />
handgebaar en de<br />
compagnie komt <strong>in</strong><br />
ac3e.<br />
• Alles en iedereen staat<br />
vers3ld, midden <strong>in</strong> zijn<br />
handel<strong>in</strong>g gefixeerd.
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
• Een aantal van de<br />
schugers zijn<br />
muske3ers. Een<br />
muske3er draagt een<br />
musket en vervult<br />
daarmee de<br />
belangrijkste taak van<br />
een klovenier, het<br />
schieten<br />
Detail: “De Nachtwacht” – Rembrandt van<br />
Rijn, ca. 1642
Genres <strong>in</strong> de schilderkunst<br />
• Het felbelichte meisje draagt<br />
een dode vogel aan haar<br />
riem. Zij is de mascoge van de<br />
kloveniers; zij voeren een<br />
hanenpoot als wapen. Aan de<br />
kover, een wapen dat vooral<br />
<strong>in</strong> de 16 de eeuw gehanteerd<br />
werd, ontlenen zij hun naam.<br />
Detail: “De Nachtwacht” –<br />
Rembrandt van Rijn, ca. 1642
• Het g<strong>in</strong>g goed met<br />
<strong>Nederland</strong> <strong>in</strong> de 17e<br />
eeuw. Door de handel<br />
waren sommige burgers<br />
erg rijk geworden. Zij<br />
kochten massaal een<br />
buitenhuis, zodat ze <strong>in</strong><br />
de zomer de stad even<br />
konden ontvluchten.<br />
De stad uit<br />
Huize Frankendael <strong>in</strong> de Watergraafsmeer, 1660
Goudeste<strong>in</strong> te Maarssen<br />
Teken<strong>in</strong>g door P.J. Lutgers, 1838<br />
De stad uit<br />
Goudeste<strong>in</strong> gelegen aan de<br />
Vecht te Maarssen, anno nu<br />
(gebouwd omstreeks 1628)
De stad uit<br />
Kenmerken bouws.jl “Hollands classicisme”<br />
• Buitenhuizen<br />
– Gebouwd <strong>in</strong> classicis3sche s3jl<br />
– Gebaseerd op het klassieke ‘ordenboek’<br />
– Ingetogen, afstandelijk, maar ook imposant<br />
• Tu<strong>in</strong>architectuur<br />
– Aangelegd <strong>in</strong> classicis3sche s3jl met strakke<br />
geometrische patronen<br />
– Met barokke elementen zoals fonte<strong>in</strong>en, beelden,<br />
waterpar3jen en theehuizen
De stad uit<br />
Huys Cl<strong>in</strong>gendael te Wassenaar, anno nu (gebouwd omstreeks 1652)
De stad uit<br />
Franse classicis9sche tu<strong>in</strong> van<br />
Cl<strong>in</strong>gendael te Wassenaar<br />
Gravure D. Stoopendaal,<br />
ca. 1700
De stad uit<br />
Hofwijck <strong>in</strong> Voorburg, anno nu (gebouwd omstreeks 1639)
De stad uit<br />
Vitruvius – Leonardo da<br />
V<strong>in</strong>ci, ca. 1490<br />
Hofwijck <strong>in</strong> Voorburg – tekenaar<br />
waarschijnlijk de architect Jacob<br />
van Campen, 1653
Schets Hofwijck – Chris9aan Huygens, 1658<br />
De stad uit<br />
Pronkkamer van Hofwijck <strong>in</strong> Voorburg,<br />
anno nu (gebouwd omstreeks 1639)
De stad uit<br />
Paleis Huis ten Bosch, anno nu (gebouwd omstreeks 1645)
De stad uit<br />
PlaLegrond hoofdverdiep<strong>in</strong>g van Paleis Huis ten<br />
Bosch – volgens ontwerp van Pieter Post, 1645<br />
Tu<strong>in</strong>ontwerp van Paleis Huis ten<br />
Bosch – Daniël Marot, 1732
De stad uit<br />
Oranjezaal van Paleis Huis ten Bosch
Groots <strong>in</strong> het kle<strong>in</strong><br />
Publieke kunst <strong>in</strong> de gouden eeuw<br />
• Hoofdstuk 1: Burgers <strong>in</strong> hun privéruimte<br />
– Grote, luxe en schigerende huizen<br />
– Dure <strong>in</strong>terieurs<br />
– Grote kunstverzamel<strong>in</strong>gen<br />
• Hoofdstuk 2: Openbare leven<br />
– Het stadhuis op Dam<br />
– De kerken<br />
– Rederijkerskamers<br />
– De schouwburg<br />
Het oude stadhuis te Amsterdam<br />
Pieter Janz. Saenredam, 1657
Groots <strong>in</strong> het kle<strong>in</strong><br />
Publieke kunst <strong>in</strong> de gouden eeuw<br />
• Stadhuis op de Dam te<br />
Amsterdam<br />
– In 1648 sluit de<br />
Republiek der <strong>Nederland</strong><br />
na 80 jaar oorlog vrede<br />
met de Spaanse kon<strong>in</strong>g<br />
– Als vredesmonument<br />
wordt hetzelfde jaar<br />
gestart met de bouw van<br />
het nieuwe stadhuis op<br />
de Dam<br />
Het stadhuis op de Dam -‐ Uit: Philipp von Zesen's<br />
Beschreibung der Stadt Amsterdam, 1664
Stadhuis: een stenen boodschap<br />
• Stadhuis op de Dam een<br />
classicis3sche paleis:<br />
– Verwijz<strong>in</strong>gen naar de<br />
bouwkunst van het oude<br />
Rome<br />
– Klassieke Rome<strong>in</strong>se<br />
architectuur als teken<br />
van macht<br />
Het stadhuis op de Dam <strong>in</strong> Amsterdam,<br />
Gerrit Beckheyde, 1673<br />
Architect: Jacob van Campen<br />
Ar.s.ek leider beeldhouwwerken Artus Quell<strong>in</strong>us
Stadhuis: een stenen boodschap<br />
• Stadhuis op de Dam een<br />
classicis3sche paleis:<br />
– De vier gevels en de<br />
plagegrond zijn volledig<br />
symmetrisch<br />
– Voor en achtergevel<br />
hebben een uitstekend<br />
middengedeelte<br />
bekroond met een rijk<br />
versierd 3mpaan<br />
Voorgevel stadhuis op de Dam anno nu
Stadhuis: een stenen boodschap<br />
• Stadhuis op de Dam een<br />
classicis3sche paleis:<br />
– De gevels zijn regelma3g<br />
<strong>in</strong>gedeeld <strong>in</strong> horizontale<br />
lijnen<br />
– Pilasters accentueren de<br />
symmetrie<br />
– Ionische en Cor<strong>in</strong>thische<br />
s3jl wisselen elkaar af<br />
– Timpanen rijk versierd<br />
met beeldhouwwerken<br />
Voorgevel stadhuis op de Dam anno nu
Stadhuis: een stenen boodschap<br />
Oosompaan stadhuis op de Dam <strong>in</strong> Amsterdam,<br />
Artus Quell<strong>in</strong>us, 1648<br />
• Oosqmpaan<br />
stadhuis op de Dam:<br />
– De Amsterdamse<br />
stedenmaagd met<br />
een keizerskroon<br />
– Vredestak en schild<br />
met wapen van<br />
Amsterdam<br />
– Zeegoden (Neptunus)<br />
verwijzen naar<br />
heerschappij over de<br />
zee(handel)
Stadhuis: een stenen boodschap<br />
De personifica9e van de Vrede<br />
Stadhuis op de Dam <strong>in</strong> Amsterdam,<br />
Artus Quell<strong>in</strong>us, 1648<br />
• Het reusach3ge beeld de<br />
Vrede refereert aan de<br />
Vrede van Munster (1648).<br />
• De personifica3e van de<br />
Vrede draagt twee<br />
vredessymbolen: de olijeak<br />
en de staf van Mercurius<br />
• Ze wordt geflankeerd door<br />
de personifica3es van de<br />
Voorzich3gheid en de<br />
Gerech3gheid
Stadhuis: een stenen boodschap<br />
• Stadhuis à Burgerzaal :<br />
– Overdekt stadsple<strong>in</strong><br />
– Symbool van vrijheid<br />
onder wakend oog van de<br />
bestuurders<br />
– Heldere, harmonieuze<br />
maatvoer<strong>in</strong>g<br />
– Mythologische figuren<br />
plaatsen het succes van<br />
Amsterdam <strong>in</strong> een<br />
historisch perspec3ef<br />
Burgerzaal stadhuis op de Dam anno nu
Stadhuis: een stenen boodschap<br />
Vloer van de Burgerzaal<br />
stadhuis op de Dam anno nu.<br />
Kaarten van het oostelijk en westelijk halfrond en een<br />
sterrenkaart. De aarde en hemel lagen legerlijk aan de<br />
voeten van de burgers van de Republiek der <strong>Nederland</strong>en
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
• Func3es van het Stadhuis op de Dam:<br />
– Kantoor-‐ en vergadergebouw à voor de<br />
stedelijke ambtenaren (college van burgemeester<br />
en de vroedschap)<br />
– Bankgebouw à voor het <strong>in</strong> bewar<strong>in</strong>g geven van<br />
waardevolle spullen, geld en goud<br />
– Rechtbank à o.a. de ‘Vierschaar’ de rechtszaal<br />
voor strafzaken waarvoor de doodstraf wordt<br />
uitgesproken
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
Burgemeesterskamer Jus..ekamer<br />
PlaLegrond Stadhuis op de Dam<br />
1. Commissarissen kle<strong>in</strong>e zaken<br />
2. Schepenzaal<br />
3. Schepenen Extraord<strong>in</strong>aris<br />
4. Secretarie<br />
5. Galerij<br />
6. B<strong>in</strong>nenplaats<br />
7. Burgerzaal<br />
8. Desolate Boedelskamer<br />
9. Assuran3ekamer<br />
10. Oud-‐Raadszaal<br />
11. Vierschaar<br />
12. Pui<br />
13. Vroedschapskamer
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
• Bestuur Amsterdam zeven3ende eeuw:<br />
– <strong>College</strong> van burgemeesters (tegenwoordig college<br />
van burgemeesters en wethouders)<br />
– De ‘vroedschap’ (tegenwoordig gemeenteraad)<br />
• Dit bestuur werkt <strong>in</strong> het Stadhuis op de dam:<br />
– Oud-‐Raadszaal/ Burgemeestersvertrek<br />
– Burgemeesterskamer<br />
– Vroedschapskamer
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
• Oud-‐Raadszaal/ Burgemeestersvertrek<br />
Noordelijke schouw<br />
Oud-‐Raadszaal
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
• Oud-‐Raadszaal/<br />
Burgemeestersvertrek<br />
– Bedoeld voor grote<br />
vergader<strong>in</strong>g met de vier<br />
regerende en acht oud-‐<br />
burgemeesters à vandaar<br />
Oud-‐Raadszaal<br />
– Hechte samenhang <strong>in</strong><br />
func3e en decora3e à<br />
beeldhouwwerken en<br />
schilderijen dienen als<br />
voorbeelden van deugden Bezoekers <strong>in</strong> de Oud-‐Raadszaal –<br />
Pieter de Hooch, ca. 1660
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
Fabri9us en Pyrrhus – Ferd<strong>in</strong>and Bol, 1656 (l<strong>in</strong>ks voorstudie,<br />
rechts orig<strong>in</strong>eel Noordelijke schouw van de Oud-‐Raadszaal)
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
Boven: zuidelijke schouw Oud-‐Raadszaal<br />
Rechts: De onomkoopbaarheid van<br />
consul Marcus Curius Dentatus –<br />
Govert Fl<strong>in</strong>ck, 1656
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
• Burgemeesterskamer<br />
– Vergaderruimte voor de<br />
vier burgemeesters<br />
– Oud-‐Raadszaal en<br />
Burgemeesterskamer<br />
vormden het bestuurlijk<br />
centrum van het gebouw<br />
– Het schoorsteenstuk is<br />
van Jan Lievens à Een<br />
Rome<strong>in</strong>s consul, Qu<strong>in</strong>tus<br />
Fabius Maximus (1656),<br />
het toonbeeld van<br />
waardigheid
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
• Vroedschapskamer<br />
– Vergaderzaal voor college van bestuur, de ‘vroede<br />
vaderen’<br />
– In deze kamer werd het college van bestuur door<br />
de burgemeesters geraadpleegd<br />
– De 36 bestuurders van dit college hadden we<strong>in</strong>ig<br />
<strong>in</strong>vloed op het dagelijks bestuur van de stad<br />
– Lidmaatschap van dit college was de eerste stap<br />
op de poli3eke ladder
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
• Vroedschapskamer<br />
– Het decora3eprogramma<br />
duidt op de func3e van de<br />
zaal en de werkzaamheden<br />
die er plaatsvonden<br />
– In deze kamer staan de<br />
begrippen eenheid, vrede<br />
en uiteraard ‘raad’ (als<br />
gemeenteraad en advies)<br />
centraal<br />
Noordelijke schouw Vroedschapskamer
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
• Vroedschapskamer<br />
Schoorsteenstuk:<br />
Jethro, Mozes’<br />
schoonvader – Jan<br />
Gerritz. Bronckhorst,<br />
1659<br />
Wand rechts: De<br />
verkiez<strong>in</strong>g van de<br />
zeven9g oudsten door<br />
Mozes – Jacob de<br />
Wit, 1737
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
“Daer Salomons gebedt en<br />
offer Godt behagen.<br />
Wordt hem de Wysheit ‘s<br />
nachts belooe uit ‘s Hemelen<br />
troon. Met eenen Ryckdom.<br />
Eer en veel gewenschte<br />
dagen. Waer wysheit raeden<br />
mag, daer spant de Staet de<br />
Kroon.” -‐ Vondel<br />
Noordelijke schouw<br />
Vroedschapskamer: Salomo’s<br />
gebed om wijsheid – Govert<br />
Fl<strong>in</strong>ck, 1658
Stadhuis als bestuurscentrum<br />
• Plafond Vroedschapskamer<br />
– De god<strong>in</strong> van de wijsheid M<strong>in</strong>erva<br />
Pallas Athene<br />
– In haar rechterhand een slangenstaf ,<br />
het vredessymbool van Mercurius,<br />
met daarboven het alziend oog van<br />
God<br />
– Rondom M<strong>in</strong>erva de god<strong>in</strong>nen<br />
Jus33a, Charitas, Poëzie en<br />
Temperan3a als verwijz<strong>in</strong>g daar<br />
burgerlijke deugden<br />
De god<strong>in</strong> Pallas Athene daalt neder met <strong>in</strong> haar<br />
rechterhand Gods alziend oog – Erasmus Quell<strong>in</strong>us, 1656
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
• In het nieuwe stadhuis<br />
komen alle taken van<br />
stadbestuur samen:<br />
– Gemeentebestuur<br />
– Rechtspraak<br />
– F<strong>in</strong>ancieel beheer<br />
• Rechtspraak wordt<br />
uitgeoefend door een<br />
college van schepenen<br />
Het <strong>in</strong>terieur van de Schepenzaal
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
Burgemeesterskamer Jus..ekamer<br />
PlaLegrond Stadhuis op de Dam<br />
1. Commissarissen kle<strong>in</strong>e zaken<br />
2. Schepenzaal<br />
3. Schepenen Extraord<strong>in</strong>aris<br />
4. Secretarie<br />
5. Galerij<br />
6. B<strong>in</strong>nenplaats<br />
7. Burgerzaal<br />
8. Desolate Boedelskamer<br />
9. Assuran3ekamer<br />
10. Oud-‐Raadszaal<br />
11. Vierschaar<br />
12. Pui<br />
13. Vroedschapskamer
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
• Schepenzaal<br />
– Grootste rechtszaal waar<br />
door schepenen<br />
vonnissen werden<br />
uitgesproken<br />
– Centrale ligg<strong>in</strong>g aan de<br />
achterzijde van het<br />
Stadhuis<br />
– Decora3e verwijst naar<br />
aardse en hemels wegen<br />
Het <strong>in</strong>terieur van de Schepenzaal
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
Fries uit de schouw <strong>in</strong> de Schepenzaal met de dans om het Gouden Kalf -‐ Artus Quell<strong>in</strong>us, 1656<br />
Deze fries waarschuwde de hier werkzame schepenen om Gods weTen te respecteren
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
• Mozes daalt hier voor de<br />
tweede keer van de berg S<strong>in</strong>aï<br />
af met de stenen tablegen<br />
waarop hij de door God<br />
gedicteerde 3en geboden had<br />
gebeiteld. Een trouw en<br />
godsvruch3g volk knielt aan de<br />
voet van de berg<br />
• Dit schilderij en het fries van<br />
Quell<strong>in</strong>us vormen een<br />
onlosmakelijke eenheid<br />
Mozes daalt met de tafelen der wet van<br />
de berg S<strong>in</strong>aï – Ferd<strong>in</strong>and Bol, 1662
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
• Vierschaar<br />
– Openbaar gerechtshof<br />
voor het uitspreken van<br />
doodvonnissen<br />
– Het publiek kon de<br />
rechtszaak vanaf de Dam<br />
door de bronzen tralies<br />
volgen<br />
– Puur ceremoniële<br />
func3e; de rechtszaak en<br />
veroordel<strong>in</strong>g vonden<br />
elders plaats<br />
Gillis Wybrands – de bronzen deuren en<br />
het traliewerk van de Vierschaar, 1660
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
• Vierschaar:<br />
– De decora3es moesten<br />
diepe ernst geven aan de<br />
ceremonie en stond <strong>in</strong><br />
dienst van het gebruik<br />
van de ruimte<br />
– Bijvoorbeeld: de<br />
kronkelende slang van<br />
de Zondeval w<strong>in</strong>dt zich<br />
om de middelste tralie<br />
van de bronzen poort en<br />
houdt zo de deuren<br />
gesloten<br />
Het <strong>in</strong>terieur van de Vierschaar
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
De reliëfs van voorbeeldige rechtspraak <strong>in</strong> de Vierschaar -‐ Artus Quell<strong>in</strong>us, 1650<br />
De karia.den (zuilen <strong>in</strong> de vorm van vrouwenfiguren) symboliseren de Griekse en<br />
tevens christelijke mo.even, schuld en berouw. De drie gebeeldhouwde scènes tussen<br />
de vrouwen tonen historische voorbeelden van rechtspraak
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
Karia9de en het hoofd van Medusa <strong>in</strong> de Vierschaar -‐ Artus Quell<strong>in</strong>us, 1650
Stadhuis als gerechtsgebouw<br />
• Vierschaar:<br />
– Boven ‘de reliëfs van<br />
voorbeeldige rechtspraak’ had<br />
een drieluik moeten komen<br />
met als onderwerp het Laatste<br />
Oordeel<br />
– Als alle plannen van de<br />
architect Jacob van Campen<br />
waren uitgevoerd, had deze<br />
zaal een veel kleurrijker aanzien<br />
gehad<br />
Het Laatste Oordeel – Jacob van Campen, ca. 1653<br />
(St. Joriskerk te Amersfoort)
Geloof zonder opsmuk<br />
• Beeldenstorm <strong>in</strong> de<br />
<strong>Nederland</strong>en:<br />
– Begon op 10 augustus<br />
1566 en duurde 3 weken<br />
– Boze protestanten<br />
vernielden de Katholieke<br />
kerken (o.a. beelden,<br />
schilderijen, kerkelijke<br />
boeken en orgels)<br />
– Aanleid<strong>in</strong>g: ontbreken<br />
van geloofsvrijheid en<br />
poli3eke vrijheid en<br />
armoede à kortom<br />
ontevredenheid onder de<br />
burgers
Geloof zonder opsmuk<br />
• Beeldenstorm<br />
– De katholieke kon<strong>in</strong>g van<br />
Spanje Filips II stuurt het<br />
leger van Hertog van Alva<br />
om de opstand van de<br />
kegers hardhandig neer te<br />
slaan<br />
– Willem van Oranje de leider<br />
van de opstand vecht echter<br />
terug<br />
– Gevolg: uitbreken<br />
tach3gjarige oorlog tegen<br />
Spaanse overheers<strong>in</strong>g<br />
Beeldenstorm <strong>in</strong> een kerk – Dirck van Delen, 1630
Geloof zonder opsmuk<br />
Stevenskerk <strong>in</strong><br />
Nijmegen:<br />
Memoriesteen ter<br />
nagedachtenis van<br />
een oom en tante<br />
van Petrus<br />
Canisius,<br />
aanbidd<strong>in</strong>g der<br />
kon<strong>in</strong>gen met<br />
s9chterfiguren aan<br />
de zijkanten (de<br />
hoofden werden<br />
9jdens de<br />
beeldenstorm<br />
weggehakt)
Geloof zonder opsmuk<br />
• Architectuurschilder<br />
Pieter Saenredam<br />
(1597-‐1665)<br />
– Calv<strong>in</strong>is3sche deugden als<br />
voorzich3gheid en<br />
ma3gheid komen door<br />
middel van zijn<br />
<strong>in</strong>gehouden l<strong>in</strong>eaire s3jl<br />
tot ui3ng.<br />
– Elke drama3sche of<br />
theatrale lad<strong>in</strong>g ontbreekt<br />
Buurkerk <strong>in</strong> Utrecht – Pieter Saenredam, 1654
Geloof zonder opsmuk<br />
Interieur van de Nieuwe of S<strong>in</strong>t Annakerk<br />
te Haarlem – Pieter Saenredam, 1652<br />
Dom <strong>in</strong> Utrecht – Pieter Saenredam, 1636
Geloof zonder opsmuk<br />
Interieur van de S<strong>in</strong>t Bavokerk te Haarlem –<br />
Pieter Saenredam, 1628<br />
Het middenschip en koor van de Mariakerk te<br />
Utrecht – Pieter Saenredam, 1641
Geloof zonder opsmuk<br />
• Kerken zijn openbaar bezit<br />
• Stadsbestuur benoemd<br />
organisten<br />
• Stadsorganisten geven<br />
publieke concerten met een<br />
breed repertoire:<br />
– Vrije improvisa3es<br />
– Psalmen<br />
– Dansmuziek<br />
– Varia3es op wereldlijke<br />
melodieën<br />
– Bewerk<strong>in</strong>gen Italiaanse<br />
madrigalen (vocale<br />
muziekvorm)<br />
Orgelluiken <strong>in</strong> de Nieuwe kerk <strong>in</strong> Amsterdam –<br />
Jan Gerritsz. van Bronckhorst, 1655
Geloof zonder opsmuk<br />
• Jan Pietersz. Sweel<strong>in</strong>ck<br />
(1562-‐1621)<br />
– Uitmuntend organist en<br />
componist<br />
– Beroemd tot over de<br />
grenzen (Duitsland à<br />
waaronder Bach) door<br />
knappe orgelvaria3es en<br />
psalmen<br />
– Toccata <strong>in</strong> C<br />
Jan Pieterszoon Sweel<strong>in</strong>ck –<br />
kopergravure van J. Müller, 1624
Jacob van Eyck<br />
Geloof zonder opsmuk<br />
Beiaard Dom<br />
Utrecht, anno nu<br />
• Jacob van Eyck<br />
(1589/1590-‐1657)<br />
– Bl<strong>in</strong>de beiaardier, flui3st<br />
en componist met een<br />
feilloos gehoor<br />
– Beiaard Domtoren <strong>in</strong><br />
Utrecht<br />
– Der Fluyten Lust-‐hof
De rederijkers<br />
• Amateurdichters en<br />
voordrachtskunstenaars die zich<br />
vanaf de late middeleeuwen<br />
g<strong>in</strong>gen organiseren <strong>in</strong><br />
verenig<strong>in</strong>gen (gilden)<br />
• Ze organiseren voorleesavonden,<br />
dichtwedstrijden en<br />
toneelavonden <strong>in</strong><br />
rederijkerskamers à voorloper<br />
van de schouwburg<br />
Blazoen van de Eglan9er te Amsterdam –<br />
belangrijkste rederijkerskamer uit de 17 e eeuw
• Geschiedenis<br />
De rederijkers<br />
– Beg<strong>in</strong> 15 e eeuw ontstaan vanuit kerkelijke/ geestelijke<br />
broederschappen à ze leveren een belangrijke<br />
bijdrage aan processie-‐, mirakel-‐ en heiligenspelen.<br />
– In de 16 e eeuw verlegden de rederijkers hun<br />
werkterre<strong>in</strong> naar wereldlijke onderwerpen à ze zijn<br />
maatschappijkri3sch en hebben daardoor een grote<br />
<strong>in</strong>vloed op kerk en staat.<br />
– In de 17 e eeuw verliezen de rederijkers hun<br />
vooraanstaande rol <strong>in</strong> het stedelijk leven à voor de<br />
rederijkers wordt de omgang met taal een hobby/<br />
spel.
• Medicea Hospes:<br />
ontvangst van de Franse<br />
ex-‐vors3n Maria de<br />
Medici <strong>in</strong> Amsterdam <strong>in</strong><br />
1638<br />
• Rederijkers hebben veel<br />
bemoeienis met de<br />
feestelijke opluister<strong>in</strong>g<br />
van belangrijke stedelijke<br />
ontvangsten en<br />
gebeurtenissen:<br />
– Optochten<br />
– Spektakelstukken<br />
– Grote feesten<br />
De rederijkers<br />
“De twee voorgaende dagen stond het land, op'<br />
dezen dagh het water haere Majesteit ten<br />
dienst... Toen g<strong>in</strong>gen twee sluizen recht tegens<br />
over malkanderen open. De Kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong> quam door<br />
de eene, de Grimmenesse sluis genaemt, <strong>in</strong> den<br />
Amstel, (het Rok<strong>in</strong>).” Kopergravure van S. Savry<br />
naar een teken<strong>in</strong>g van S. de Vlieger
• Medicea Hospes<br />
– Langs de route van de<br />
optochten staan klassieke<br />
triomhogen<br />
– Rederijkers vertonen als<br />
levende beelden<br />
historische<br />
gebeurtenissen of<br />
moraliserende begrippen<br />
à tableau vivant<br />
De rederijkers<br />
Triomfpoort op de Varkenssluis, met een<br />
voorstell<strong>in</strong>g van de kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong> op een<br />
zegewagen, <strong>in</strong> de gedaante van Berecynthia, de<br />
Heidense Goden moeder, getrokken door<br />
leeuwen. Kopergravure van S. Savry naar een<br />
teken<strong>in</strong>g van Cl. L. Moyaert
Genres van de Rederijkers:<br />
• Klucht:<br />
– Flauwe Humor<br />
– Makkelijke te imiteren<br />
domme typetjes<br />
– Gebeurtenissen volgen<br />
elkaar snel op<br />
• Komedie<br />
– Humor (cabaret)<br />
– Speler hebben karakter<br />
– Vlot speeltempo<br />
– Happy end<br />
De rederijkers<br />
• S<strong>in</strong>nespel:<br />
– Kijker leert een les <strong>in</strong><br />
deugdelijk ‘christelijk’<br />
gedrag<br />
– De s<strong>in</strong>nekes waren<br />
karakters die slechte<br />
eigenschappen vertoonden<br />
• Tragi-‐komedie<br />
– Beg<strong>in</strong>t als drama e<strong>in</strong>digt als<br />
komedie<br />
• Treurspel<br />
– Drama van beg<strong>in</strong> tot e<strong>in</strong>d<br />
– Verlies door dood of<br />
gebrek aan liefde
De rederijkers<br />
• Gerbrand Ardriaensz.<br />
Bredero (1585-‐1618) –<br />
Het blijspel Moortje<br />
(1615)<br />
Mooy-‐aal en haar aanbidders, mogelijk<br />
geschilderd door de Amsterdammer<br />
Nicolaes Moeyaert (ca. 1592-‐1655). Van<br />
l<strong>in</strong>ks af: Kackerlack, Moy-‐aal, Ritsert en<br />
Roemert. De scène komt niet voor <strong>in</strong><br />
Moortje. De schilder geee een eigen draai<br />
aan het verhaal: Moy-‐aal wijst de rijke<br />
Roemert en de knappe Ritsert af en kiest<br />
voor de eenvoudige Kackerlack.
De rederijkers<br />
• Jan Steen (1626-‐1679) – ‘Homo bulla’; de mens is een<br />
zeepbel (lichtvoe3g vermaak eist zijn tol)<br />
Vrolijk huisgez<strong>in</strong> -‐ Jan Havickz. Steen,<br />
1668<br />
Het offer van Iphigenia -‐ Jan Havickz.<br />
Steen, 1671
De schouwburg<br />
• In het beg<strong>in</strong> van de 17 e eeuw neemt <strong>in</strong><br />
Amsterdam de publieke belangstell<strong>in</strong>g voor<br />
toneelvoorstell<strong>in</strong>gen toe. Gevolgen:<br />
– De niet-‐professionele rederijkerskamers zijn niet<br />
tegen deze belangstell<strong>in</strong>g opgewassen<br />
– De oprich3ng De Nederdytsche Academie <strong>in</strong> 1617<br />
door Bredero à later rederijkerkamer Het Wit<br />
Lavendel<br />
– In 1637 wordt ‘de academie’ gesloopt en de<br />
schouwbrug van Van Campen naar Italiaanse<br />
voorbeelden gebouwd
De schouwburg<br />
• De oorspronkelijke schouwburg (1637) van Jacob van<br />
Campen is gebouwd als een klassiek amfitheater<br />
PlaLegrond schouwburg van Jaco van Campen, 1637<br />
Theater volgens Vitruvius
De schouwburg<br />
• Het <strong>in</strong>terieur van de schouwburg (1637) van<br />
Jacob van Campen<br />
Classicis9sche achterwand met een<br />
middentoneel en twee zijtonelen<br />
Hoge heren: loges – welgestelden tribune –<br />
gewone volk: staplaatsen
De schouwburg<br />
• Inwijd<strong>in</strong>g schouwburg<br />
met het stuk Gysbreght<br />
van Aemstel van Joost<br />
van den Vondel.<br />
• Geschreven als een<br />
Griekse tragedie; vorm<br />
en <strong>in</strong>houd zijn hierdoor<br />
klassiek<br />
Anno 1637; de <strong>in</strong>wijd<strong>in</strong>g van de Amsterdamse<br />
schouwburg – Johannes H<strong>in</strong>derikus Egenberger,<br />
1837-‐1897
De schouwburg<br />
• De schouwburg wordt al <strong>in</strong> 1665 verbouwd à de<br />
lengte van de zaal wordt een diep toneel<br />
PlaLegrond van de<br />
verbouwde schouwburg<br />
met een aantal kunst-‐<br />
en vliegwerken.<br />
Wederom na Italiaanse<br />
gebruik, maakt<br />
Amsterdam kennis met<br />
het lijs&oneel
• Kunst en vliegwerk<br />
De schouwburg<br />
"De rotsen en de woelende zee", één van de decors van de Amsterdamse<br />
Schouwburg na 1665. Scène uit " Facton of reuckloze stoutheid" (1663) van<br />
Joost van den Vondel; Facton stort na een roekeloze pog<strong>in</strong>g om <strong>in</strong> de<br />
wagen van zijn vader de zonnegod Helios te rijden, <strong>in</strong> zee neer.
Change language