festival programma oktober november 2011

atletisch gedanste lambada. Of frevo:
razendsnelle dansmuziek voortgekomen uit
capoeira. En maracatú: in Afro-Braziliaanse
religie wortelende zang en dans. Als de
maracatú-groepen met hun grote basdrums
langstrekken, dreunen de beats tot diep in
je onderbuik. Ook klinkt er veel Axé, nieuwe
mixmuziek met Afro-Caraïbische invloeden.”
Eind jaren vijftig van de vorige eeuw steekt er
weer een nieuwe muzikale wind op. Vanuit
en als reactie op de samba-canção ontstaat
de bossanova. Het ‘Treur niet, wees blij met
je mooie vrouwen en stranden’-genre kent
drie zwaargewichten: tekstdichter Vinicius
de Moraes en de musici-componisten João
Gilberto en Tom Jobim.
Caio Amon: “Aan Gilberto dankt de
bossanova de gitaargestuurde beat. Zijn
manier van zingen, met een beetje vals
klinkende noten zoals in de jazz, wordt
karakteristiek voor de bossanovavocalen.
De klassieke kant van de bossanova is
aan Jobim toe te schrijven. Een oplettende
luisteraar kan in zijn bossanova’s een Chopinachtige
kwaliteit horen.”
18 www.brasilfestival.nl
< Tom Jobim.
>> Platenhoes van
de bossanovahit
The Girl from
Ipanema, in 1962
internationaal
doorgebroken
dankzij Stan Getz
& Astrud Gilberto.
De Braziliaanse muziekcultuur is als een
levend organisme in een kookpot waaruit
de meest uiteenlopende geuren opborrelen.
‘Cultureel kannibalisme’ wordt de ironische
kreet van de muzikale omnivoren. Zijn het
eerst Villa-Lobos cum suis die deze hybride
producten aan de wereld opdissen, zo’n
vier decennia later zullen de exponenten van
wat tropicália wordt genoemd er hun eigen
bijtende saus overheen gieten.
Tropicália
Mede door de introductie van televisie winnen
rock-’n-roll en pop terrein op de bossanova.
Muziekwedstrijden worden kijkcijferhits.
Censuur van de militaire machthebbers
drukt nog even geen stempel waardoor ook
protestzangers aan de competities kunnen
deelnemen, samen met een nieuwe lichting
singer-songwriters die zich schaart onder de
parapluterm MPB: Música Popular Brasileira.
Het zijn haast allemaal mannen, met
uitzondering van zangeres Elis Regina, het
passionele tegenwicht van de onderkoelde
bossanova.
In 1967 maken de kijkers van de
muziekshows kennis met tropicália, een
beweging die de Braziliaanse muziek radicaal
wil veranderen. Leidende figuren zijn –
naast theatermakers, schrijvers, filmers en
performanceartiesten – de singer-songwriters
Gilberto Gil en Caetano Veloso. De vrienden
komen vanuit Salvador in het noordoosten
naar Rio om korte metten te maken met de
houdgreep van deze miljoenenstad op de
muziek van hun land.
De muziek is luid en
rauw, de teksten over
drugs, dealers en pooiers
omstreden
Met controversiële teksten keren zij zich
tegen de militaire dictatuur (1964-1985) en
tegelijkertijd tegen de dogmatiek van elitair
links, dat hen veroordeelt voor hun gebruik
van westerse ‘kapitalistische symbolen’, zoals
de elektrische gitaar en hun verwijzingen naar
de muziek van popgroepen als The Beatles,
popart en de glamourkitsch van Carmen
Miranda, de Braziliaanse Hollywood-ster
uit de jaren veertig. Een geval van cultureel
kannibalisme, want: “Wij aten bijna alles”,
stelt Veloso in zijn boek Tropical Truth. Als
de overheidscensuur scherp gaat snijden
in anti-militaire culturele uitingen worden Gil
en Veloso het land uitgezet. Beiden zullen
later gerehabiliteerd terugkeren en Gil wordt
zelfs Minister van Cultuur, de eerste zwarte
minister van Brazilië.
Nu samba is doorgedrongen tot de
mainstream en samen met onder meer
bossanova en MPB in de betere buurten