festival programma oktober november 2011

^ Kinderen in de favela Vila Cruzeiro in het noorden van
Rio de Janeiro (foto: Su Tomesen).
> Uitzicht over Rio de Janeiro (foto: Andrew Lenz).
Fernando Henrique Cardoso ingevoerd toen
hij nog Minister van Financiën was. In de
tweede helft van de jaren negentig brachten
de Braziliaanse deelstaatregeringen hun
administraties op orde, de noodzaak van
het handhaven van een strakke begrotingsdiscipline
werd wettelijk vastgelegd, de
meeste staatsbanken en andere staatsbedrijven
werden geprivatiseerd.
Zelf werd Luna militair na de middelbare
school, omdat hij zo een stabiel inkomen
en pensioen zou krijgen. Maar als militair
werd hij door collega’s met hogere rangen
aangespoord om te studeren in de avond.
Het werd rechten. Hij was de eerste van
zijn familie die naar een universiteit ging, en
dat terwijl zijn ouders, die van het platteland
kwamen, amper konden lezen en schrijven.
Hij haalde zijn bachelors diploma maar zag
er van af om in de advocatuur te gaan, bij
gebrek aan startkapitaal voor een eigen
kantoor. Hij zegt: “Een favelabewoner zal
niet snel van een bank een lening krijgen
om een kantoor te openen. Ik heb natuurlijk
ook niet echt bezit om als onderpand te
geven. Wat dat betreft moet hier nog wel
veel veranderen, zodat mensen met weinig
geld toch makkelijker aan financiering kunnen
komen.”
Daarom begon hij een eigen bedrijfje,
en legt hij bruiloften en partijen voor de
middenklasse vast op video. Eveneens werkt
hij in zijn vrije tijd bij een rechtbank in de
buurt, als vrijwillige bemiddelaar bij juridische
conflicten. Desalniettemin is hij zich aan het
12 www.brasilfestival.nl
Zwart, blank, geel en bruin
Sinds 1872 houdt Brazilië volkstellingen. De laatste had vorig jaar plaats. Tijdens
de telling wordt ook aan de mensen gevraagd of ze blank, bruin, zwart, geel
(Aziatisch) of inheems zijn. Want Brazilië is natuurlijk vooral een mix van rassen
en kleuren, van blanken, indianen, Afro-Brazilianen, tot Japanners; de grootste
groep Japanners buiten Japan woont in Brazilië, in totaal anderhalf miljoen
mensen.
Uit het onderzoek bleek onder meer dat het aantal bruine Brazilianen sinds
2000 is gegroeid van 38,4 procent naar 43,1 procent in 2010. Het aantal zwarten
groeide van 6,2 procent naar 7,6 procent. Het aantal blanken in 2010 was 47,7
procent van de totale bevolking; tien jaar geleden was dat nog meer dan 50
procent.
Wat daarbij opvalt, is dat het aantal arme bruine en zwarte Brazilianen, veelal
van Afrikaanse afkomst, bijna drie keer zo groot is als de groep arme blanken.
In de sloppenwijken is dat goed zichtbaar: daar zijn de meeste mensen gekleurd.
Hoewel Brazilië vaak wordt gezien als de ideale smeltkroes, zijn het meestal
de blanken, de afstammelingen van Europese herenboeren, handelaren en
ambtenaren, die de hogere posities bekleden. In de politiek en het zakenleven
zijn bruine of zwarte leidinggevenden vrij zeldzaam, terwijl bruine en zwarte
Brazilianen toch bijna de helft van de bevolking uitmaken.
Een probleem voor de armere, gekleurde bevolking blijft het openbaar
onderwijs in het land; dat is doorgaans zeer slecht. Vermogende, en dus meestal
blanke Brazilianen sturen hun kinderen daarom naar particuliere scholen,
zodat ze zich optimaal kunnen voorbereiden op het toelatingsexamen tot de
universiteit. Voor scholieren van het openbaar onderwijs is het dus veel lastiger
om toegang te krijgen tot de universiteit en zo hoger op de maatschappelijke
ladder te klimmen.
voorbereiden op een overheidsexamen,
waardoor hij een baan kan krijgen bij de
staat, bijvoorbeeld als openbaar aanklager.
“Dat is voor mij een mogelijkheid om
in één keer een ander leven binnen
te stappen”, zegt Luna. “Je krijgt een
goed salaris, pensioen en een solide
ziektekostenverzekering.”
Volwassenwording
Wat Luna vooral opvalt in het hedendaagse
Brazilië, is dat de kansen om hoger te
komen op de maatschappelijke ladder zijn
toegenomen. Nog altijd is Brazilië een land
met een zeer ongelijke welvaartsverdeling,
waarbij de overgrote meerderheid van het
bezit in handen is van een kleine elite. Maar
met een groeiende middenklasse is dat
langzaam maar zeker aan het veranderen.
Ook in Rocinha is de toegenomen welvaart
zichtbaar. Er is een Bradesco Bank, er zijn
drogisten, restaurants waar met creditcard
kan worden betaald. In de steile kronkelstraatjes
geven kleine raampjes zicht op
huiskamers met televisies en dvd-spelers.
In keukens staan koelkasten en soms zelfs
een magnetron.
De economische stabiliteit heeft er voor
gezorgd dat de Braziliaanse economie de
afgelopen jaren is blijven groeien; in 2010
zelfs met 7,5 procent. En toen president
Cardoso begin 2003 werd opgevolgd door
de linkse vakbondsactivist Lula, ging de
laatste gewoon verder op de ingeslagen
weg. Dat was vanuit politiek perspectief een
Het regenwoud
De toekomst, of de bedreiging, van de
Amazone blijft altijd een terugkerend
onderwerp in internationale
milieudebatten. De afgelopen jaren is
de illegale houtkap in het regenwoud
behoorlijk afgenomen. Door strenger
toezicht van de overheid, maar
eveneens door de afgenomen vraag
naar grondstoffen als gevolg van de
internationale kredietcrisis. In het oerwoud
wordt namelijk vaak gekapt ten behoeve
van de veehouderij en de sojateelt. Vlees
en soja zijn producten waar grote vraag
naar is, in het bijzonder uit Azië. En omdat
het regenwoud zo omvangrijk is en de
overheid niet over genoeg middelen
beschikt om alles goed te controleren,
blijft illegale ontbossing een terugkerend
verschijnsel, ook weer de laatste maanden.
Het bos blijft veel migranten lokken uit
andere, armere delen van het land die
er een nieuw leven willen opbouwen.
Ze hopen er een eigen stukje grond te
bemachtigen, eigen baas te zijn, zonder te
hoeven werken voor een grote herenboer
die het vaak niet zal nalaten ze uit te
buiten.
‘Waarom zouden wij geen bomen mogen
kappen, als we daarmee onze buiken
kunnen vullen?’, zo luidt hun redenering;
‘dat hebben ze toch ook in andere delen
van de wereld gedaan?’ Daar ligt de
uitdaging voor Brazilië, maar ook voor
het buitenland: hoe bescherm je het
regenwoud en ontwikkel je tegelijkertijd de
economie op duurzame wijze?