festival programma oktober november 2011
festival programma oktober november 2011
festival programma oktober november 2011
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>festival</strong><br />
<strong>programma</strong><br />
<strong>oktober</strong><br />
<strong>november</strong> <strong>2011</strong><br />
met o.a.<br />
Cultuur:<br />
het visitekaartje<br />
van Brazilië<br />
Braziliaanse<br />
muziekcocktails<br />
Verleiden op z’n<br />
Braziliaans<br />
brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
Promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong>
Passie<br />
voor kleur<br />
Kleur, passie en energie: het zijn<br />
eigenschappen die Brazilië en<br />
AkzoNobel delen.<br />
Daarom werkt AkzoNobel in Brazilië<br />
samen met lokale bewoners aan<br />
‘Let’s Color’ projecten. Met die<br />
projecten brengen we letterlijk en<br />
guurlijk kleur terug in dorpen zoals<br />
Porto Alegre, maar ook in het<br />
centrum van Salvador de Bahia,<br />
een UNESCO-werelderfgoed.<br />
AkzoNobel levert voor deze projecten<br />
niet alleen de benodigde verf maar<br />
ook de kennis.<br />
Tudo de cor para voce!<br />
www.akzonobel.com
Wanneer komt Brazilië<br />
hier in het nieuws? Als er<br />
presidentsverkiezingen<br />
zijn, of als Brazilianen op<br />
drift raken tijdens carnaval<br />
en het WK, of wanneer<br />
de gemoederen opspelen<br />
rondom de houtkap in het<br />
Amazonegebied. Verder<br />
speelt dit immense land<br />
met zijn bijna tweehonderd<br />
miljoen inwoners over het<br />
algemeen een bescheiden<br />
rol op het wereldtoneel. Ten<br />
onrechte, want Brazilië is<br />
volop in ontwikkeling.<br />
brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
de rijkdommen van modern Brazilië<br />
<strong>oktober</strong>-<strong>november</strong> <strong>2011</strong><br />
De laatste tien jaar is er in Brazilië op sociaal-economisch gebied een grote<br />
vooruitgang geboekt en is de middenklasse – en daarmee het zelfvertrouwen –<br />
flink gegroeid. Op inventieve wijze gaan de Brazilianen hun landelijke problemen<br />
te lijf en nemen zij het heft in eigen handen. In meerdere opzichten is het een<br />
land waar wij, Hollanders, de (levens)kunst van af zouden kunnen kijken, zeker nu<br />
ons eigen kunstklimaat sterk onder druk staat en nu de veelkleurigheid van onze<br />
maatschappij steeds minder als een verrijking, maar meer als een last wordt gezien.<br />
Het Brasil Festival Amsterdam dat hier deze herfst plaatsvindt, toont aan dat het<br />
ook anders kan: blijmoedig, creatief en soms zelfs risicovol: the bright side of life!<br />
In navolging van de succesvolle <strong>festival</strong>s met China en India in het middelpunt,<br />
komt nu Brazilië volop in de schijnwerpers te staan. Met dit <strong>festival</strong>, waarin het<br />
publiek zich kan laven aan Braziliaanse muziek, beeldende kunst, film, dans,<br />
theater, architectuur, literatuur en zelfs culinaire kunst, wordt getoond hoe divers de<br />
Braziliaanse cultuur is en hoe zij op handen wordt gedragen door alle lagen van de<br />
Braziliaanse bevolking. Want in Brazilië is kunst er voor iedereen, voor jong en oud,<br />
voor de puissant rijken en de straatarmen. Cultuur is er een eerste levensbehoefte.<br />
En zo hoort het ook.<br />
Brazilianen zijn geen hokjesdenkers maar mengen ongegeneerd alles wat ze<br />
mooi vinden. ‘Puurheid is een mythe,’ zegt de beroemde zanger Caetano Veloso.<br />
Daarmee verwoordt hij iets essentieels voor de Braziliaanse cultuur: eeuwen<br />
voordat bij ons het gewichtige woord ‘crossover’ ter wereld kwam, werden er in<br />
Brazilië al Europese, Indiaanse en Afrikaanse culturen vermengd tot een uniek<br />
geheel. En niemand die er raar van opkijkt wanneer een prestigieus kunstenaar zich<br />
laat inspireren door anonieme volkskunst van het achterland.<br />
Kunst is geen zaak voor de elite maar een geestverruimende cocktail waar elke<br />
Braziliaan van drinkt en er vaak ook het zijne aan toevoegt. Dit <strong>festival</strong> biedt volop<br />
de gelegenheid om teugjes van die cocktail te nemen en u door verschillende<br />
smaaksensaties te laten verrassen.<br />
Ik wens u een onvergetelijk en inspirerend <strong>festival</strong> toe!<br />
Simon Reinink, voorzitter Stichting Brasil Festival Amsterdam<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 3
English summary<br />
Best of B r a z i l<br />
The Concertgebouw and partners invite you to<br />
attend our autumn <strong>festival</strong> of Brazilian arts and<br />
culture. This colourful, exciting event features a<br />
rich sample of art forms from this vibrant Latin<br />
American country ranging from dance, the<br />
visual arts, film and architecture to economics,<br />
gastronomy, theatre and music.<br />
Brazil is widely known for its football, caipirinhas,<br />
sambas, carnival and capoeira, but the Brasil<br />
Festival Amsterdam goes beyond clichés. Brazil<br />
is currently one of the world’s major growth<br />
markets and boasts a broad spectrum of<br />
remarkable culture which has grown out of three<br />
major traditions – European, Indian and African.<br />
Music is the best showcase for this dramatic<br />
fusion. Brazil offers a wide range of different<br />
styles: bossa nova, samba and Música Popular<br />
Brasileira in contrast to the innovative Tropicália,<br />
the emotive choro, Brazilian jazz, the art music<br />
of composers like Villa-Lobos, contemporary<br />
music, sultry Brazilectro and the Afro-Brazilian<br />
maracatu all feature in our wide range of<br />
performances by major Brazilian artists.<br />
Brazil is a modern country in which tradition<br />
and the avant-garde go hand in hand – from<br />
innovative theatre and cutting-edge design to<br />
rough street art and jazz of the highest calibre.<br />
Come and join us and experience for yourself<br />
all the exciting facets of Brazilian culture at the<br />
Brasil Festival Amsterdam.<br />
For locations, programme information and ticket<br />
sales, please log on to www.brasil<strong>festival</strong>.nl.<br />
4 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
Sponsors:<br />
Subsidiënten:<br />
Het Brasil Festival Festival Amsterdam wordt mede mogelijk gemaakt door:<br />
Nederlandse Ambassade in Brasília, Brazilië<br />
Ambassade van Brazilië in Den Haag<br />
Nederlands Consulaat-generaal in São Paulo, Brazilië<br />
Nederlands Consulaat-generaal in Rio de Janeiro, Brazilië<br />
Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie<br />
Ministerie van Buitenlandse Zaken<br />
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap<br />
Ministry of External Relations, Cultural Department, Brazilië<br />
Ministry of Culture, International Affairs, Brazilië<br />
São Paulo State, Ministry of Culture<br />
VNO-NCW<br />
Europalia, Brussel<br />
Braziliaans Verkeersbureau in Den Haag<br />
Claudia Toni, São Paulo<br />
Carlos Sandroni, Recife<br />
Partners:<br />
De Volkskrant<br />
Rede Pulsa Brasil<br />
Salsa.nl<br />
Mixed World Music
Inhoud<br />
6 Cultuur: het visitekaartje van Brazilië<br />
Brazilianen dragen hun kunstenaars op handen, kunst en cultuur<br />
zijn er een eerste levensbehoefte. Een slimme constructie van de<br />
overheid, het bedrijfsleven en het mecenaat staat garant voor een<br />
rijk en hoogwaardig kunstaanbod, soms zelfs gratis toegankelijk.<br />
Ineke Holtwijk<br />
10 Uitzicht op een nieuwe toekomst<br />
Eindelijk kan er in Brazilië voorzichtig worden gesproken van<br />
economische stabiliteit. De middenklasse vaart er wel bij, het<br />
zelfvertrouwen ook. Zelfs voor sommigen uit de sloppenwijken<br />
liggen hier en daar kansen. Philip de Wit<br />
14 Elke Braziliaan zijn eigen muziekcocktail<br />
Al eeuwen voordat men hier sprak van ‘wereldmuziek’ en<br />
‘crossovers’, werd er in Brazilië muziek gemengd door<br />
Europeanen, Indianen en Afrikanen. Nog steeds wordt de kunst<br />
van het mengen beoefend, met vaak verrassende resultaten.<br />
Armand Serpenti<br />
20 Kijken en bekeken worden<br />
Verleiden is in Brazilië een spel dat je slim moet spelen. Getuigt<br />
de seksuele eetlust er van levensdrift, of is het een traditionele<br />
overlevingstactiek? Botox is in elk geval onvermijdelijk.<br />
Ineke Holtwijk<br />
24 De erfenis van Johan Maurits de Braziliaan<br />
Amsterdam en Recife hebben een opmerkelijke relatie. In beide<br />
steden speelt het water een grote rol en daarbij delen ze ook<br />
hetzelfde stukje geschiedenis, met dank aan Johan Maurits van<br />
Nassau, bijgenaamd Mauricio o Brasileiro. Stijntje Blankendaal<br />
26 Brasil Festival Amsterdam:<br />
beknopt <strong>programma</strong>overzicht<br />
30 Brasil Festival Amsterdam:<br />
het complete <strong>programma</strong><br />
49 De <strong>festival</strong>locaties in Amsterdam<br />
51 Kaartverkoop informatie<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 5
6<br />
Tips uit de Festivalagenda:<br />
Openlucht galerie K2G, Amstelveen,<br />
za 1 okt<br />
Júlia dos Santos Baptista:<br />
Braziliaanse ‘soul’ in kleur p.47<br />
Huize Frankendael, za 8 t/m zo 23 okt<br />
Into the Green (tentoonstelling) p. 35<br />
IDFA, wo 16 t/m zo 27 nov<br />
Cinema do Brasil p. 36<br />
Rio by Night<br />
Feestelijke opening door prinses Máxima<br />
Kom op maandag 3 <strong>oktober</strong> naar de<br />
spectaculaire openingsavond van het Brasil<br />
Festival Amsterdam.<br />
Geniet van een carnavalsparade door de Van<br />
Baerlestraat vanaf 18.45 uur. De parade - met<br />
drummers, capoeiradansers, praalwagens,<br />
carnavalskostuums en lichteffecten zorgt<br />
voor een bijzondere show die eindigt op het<br />
Museumplein.<br />
Daar komt alles samen rond een Braziliaanse<br />
‘Sambadrome’, gecreëerd door de Brazliaanse<br />
ontwerper Ronaldo Fraga, in samenwerking<br />
met de AkzoNobel Art Foundation. Hier zal<br />
de officiële opening door prinses Máxima<br />
plaatsvinden.<br />
Om 20.15 uur start vervolgens het<br />
openingsconcert met de Assad Family in de<br />
Grote Zaal van Het Concertgebouw.
Brazilianen koesteren hun kunstenaars<br />
Is kunst in Brazilië een typisch ‘linkse hobby’? Niks ervan. Het culturele leven bruist er en is er voor<br />
iedereen. Cultuur is ook het visitekaartje van Brazilië aan de wereld. Mixen, experimenteren en<br />
improviseren kenmerken de culturele productie. Ooit werd de beroemde zanger Caetano Veloso<br />
in Amsterdam uitgejoeld omdat hij ook Engelstalig repertoire zong, maar Brazilianen zijn geen<br />
hokjesdenkers, zij mengen ongegeneerd alles wat ze mooi vinden. ‘Puurheid is een mythe,’ zegt<br />
Veloso. Daar valt iets van te leren. Door Ineke Holtwijk<br />
Naast de beroemde mixcultuur is de<br />
fascinatie voor de eigen oorsprong en<br />
tradities ook een constante. Het belangrijkste<br />
symfonieorkest van Brazilië, het Orquestra<br />
Sinfônica do Estado de São Paulo (OSESP),<br />
heeft speciaal voor Braziliaanse composities<br />
een muziekuitgeverij opgericht. In de<br />
deelstaat Pernambuco laten jonge graffitiartiesten<br />
zich inspireren door traditionele<br />
zwart-wit houtsnedes en regionale sages. De<br />
koloniale kerkjes in Minas Geraís brachten de<br />
gevierde kunstenares Adriana Varejão ertoe<br />
om tot gigantische proporties opgeblazen<br />
Portugese tegels te beschilderen. In São<br />
Paulo gebruikt het internationaal succesvolle<br />
designersduo Humberto en Fernando<br />
Campana lapjespoppetjes die vrouwen op<br />
het platteland in Noordoost-Brazilië maken<br />
om er een moderne stoel van te fabriceren;<br />
Multidão (Menigte) heet de stoel.<br />
Topontwerpster Bia Lessa raakte<br />
gefascineerd door de religiositeit van haar<br />
landgenoten toen ze een tentoonstelling<br />
over barokbeelden uit kerken maakte.<br />
Alvorens de bezoekers oog in oog met de<br />
beelden stonden, liet ze hen daarom door<br />
een donkere zaal schuivelen met de geluiden<br />
van een processie om hen heen. Boven<br />
hen deinde een dak van tienduizenden<br />
wenslintjes. Vroeger scheurde men een<br />
stukje van de kleding van heiligen(beelden)<br />
af in de hoop zo beschermd te zijn tegen<br />
onheil.<br />
Het dagelijks leven in Brazilië is voor<br />
kunstenaars eveneens een mer à boire.<br />
Neem Marepe, een succesvolle beeldend<br />
kunstenaar, die opgroeide op het droge<br />
platteland van Bahia. Hij transformeert<br />
alledaagse objecten uit zijn jeugd naar zijn<br />
kunst. Beeldend kunstenaar Vik Muniz<br />
Verrassend genoeg<br />
investeert de Braziliaanse<br />
overheid nauwelijks direct<br />
in cultuur<br />
wilde de levenskracht van arme Brazilianen<br />
vangen. Hij maakte met vuilnissorteerders<br />
uit Rio de Janeiro liggende ‘schilderijen’ van<br />
vuilnis, die de sorteerders zelf als mythische<br />
grootheden afbeeldden. Zijn kunst en de<br />
dilemma’s bij het werken met de havenots<br />
van de vuilnisbelt waren onderwerp<br />
van de documentaire Wasteland, dit jaar<br />
genomineerd voor een Oscar.<br />
Het leven van alledag is ook onderwerp van<br />
grote literatoren die regelmatig een kroniek<br />
in de krant schrijven, zoals bij ons Arnon<br />
Grunberg dat in de Volkskrant doet. In het<br />
verleden deden Machado de Assis, Moacyr<br />
Scliar, Nelson Rodriguez, Rubem Braga<br />
en Raquel de Queiroz dat bijvoorbeeld.<br />
Deze traditie wordt vandaag de dag hoog<br />
gehouden door onder meer João Ubaldo<br />
Ribeiro en Luiz Fernando Vérissimo, beide<br />
bestseller-auteurs.<br />
Halfgoden<br />
Een discussie over cultuur als ‘hobby van<br />
de elite’ zoals die nu in Nederland wordt<br />
gevoerd, is in Brazilië ondenkbaar. Daar is de<br />
omgekeerde trend zichtbaar. De regering wil<br />
dit jaar zelfs een vale cultura, een tegoedbon<br />
voor cultuur, introduceren voor de laagst<br />
verdienenden. Men ziet cultuur daar als<br />
economische motor.<br />
Cultuur leeft in Brazilië. In de deelstaat<br />
Pernambuco in het arme noordoosten heeft<br />
slechts één op de tien gemeenten een<br />
bioscoop, maar zijn er wel tweeduizend<br />
muziekgroepen waaronder orkesten.<br />
Brazilië staat bekend als een land dat niet<br />
leest, maar de organisatoren van de Nestlé<br />
Literatuur Biënnale werden wel bedolven<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 7
onder inzendingen en moesten de regels<br />
aanpassen; per editie lagen er namelijk voor<br />
de grote literatuurprijs meer dan achtduizend<br />
werken ter beoordeling.<br />
Brazilianen zijn trots op hun cultuur en<br />
koesteren hun kunstenaars met succes.<br />
Bij Vik Muniz stonden lange rijen voor het<br />
museum. Regisseurs van tv-soaps zijn<br />
meestal net zo bekend als de acteurs.<br />
Iedereen kent dichtregels van Vinicius de<br />
Moraes uit het hoofd. Concerten van geliefde<br />
artiesten eindigen steevast in een singsong<br />
van publiek. Staand zingt men mee en dat<br />
coupletten lang.<br />
Stervoetballers zijn halfgoden, maar<br />
musici komen dicht in de buurt. Toen Tom<br />
Jobim (componist van onder meer The<br />
Girl of Ipanema) overleed, werd meteen<br />
de luchthaven van zijn woonplaats Rio<br />
de Janeiro naar hem vernoemd. Toen<br />
zanger Chico Buarque zich vorig jaar in de<br />
campagne van presidentskandidate Dilma<br />
Roussef stortte, steeg ze meteen in de<br />
peilingen. Rio was in rouw toen Paulo Moura,<br />
een even beminnelijke als begenadigde<br />
klarinettist en saxofonist, vorig jaar stierf.<br />
En dit jaar was zijn leven al onderwerp voor<br />
de carnavalsoptocht. Carmen Miranda<br />
(zangeres), Jorge Amado (auteur), Iberê<br />
Camargo (schilder), Luiz Gonzaga (muzikant)<br />
en nog een handjevol kunstenaars kregen<br />
mede dankzij de fans hun ‘eigen’ museum<br />
8 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
na hun dood. Zanger Gilberto Gil was enkele<br />
jaren een (populaire) Minister van Cultuur.<br />
Nauwelijks overheidsgeld<br />
Verrassend genoeg investeert de Braziliaanse<br />
overheid verhoudingsgewijs nauwelijks<br />
in cultuur. Vijfennegentig procent van het<br />
geld in de cultuursector komt van bedrijven<br />
en particulieren, maar indirect is het<br />
belastinggeld. Bedrijven en particulieren<br />
kunnen namelijk een percentage van hun<br />
belastingen kwijtgescholden krijgen als<br />
zij hetzelfde investeren in cultuur. Zowel<br />
gemeenten als deelstaten en de centrale<br />
overheid hebben daarvoor regelingen. De<br />
bekendste is de landelijke Wet Rouanet.<br />
Deze anonieme genieën<br />
zijn Brazilië’s echte<br />
helden.<br />
Daardoor zijn er tienduizenden ‘culturele<br />
loketten’, want ieder bedrijfje neemt de kans<br />
te baat zo sympathie te generen.<br />
Hoe ziet het culturele circuit er dan uit? Je<br />
luistert naar muziek in de HBSC Arena of de<br />
Citibank Hall. Of je hebt een abonnement bij<br />
de Petrobras Sinfônica. Als je naar het toneel<br />
gaat, houd je in de gaten wie genomineerd is<br />
voor de Prêmio Shell; dat is de belangrijkste<br />
^ Multidão, stoel van Humberto en Fernando Campana.<br />
< Liggend schilderij van vuilnis, gemaakt door Braziliaanse<br />
vuilsorteerders onder begeleiding van de kunstenaar Vik Muniz.<br />
toneelprijs. Tien tegen een dat je voor de<br />
voorstellling zelf naar een winkelcentrum<br />
moet; daar vind je de commerciële theaters.<br />
De voorstellingen zijn vrije producties, het<br />
niveau is zeer hoog, de belangstelling groot<br />
en de infrastructuur belazerd. Je zit dij aan dij<br />
en in de pauze moet je voor een kopje koffie<br />
in de rij bij de McDonalds.<br />
Voor het experimentele werk kom je vanzelf<br />
uit bij een SESC. De SESC (Serviço Social do<br />
Comércio) is een netwerk van laagdrempelige<br />
clubs voor sport, cursussen en cultuur. Ze<br />
worden betaald via een (door de overheid)<br />
verplichte afdracht op salarissen in de<br />
dienstensector. Het systeem bestaat al meer<br />
dan een halve eeuw. De overheid heeft geen<br />
directe bemoeienis met de SESC’s en dat is<br />
volgens velen het geheim van het succes. De<br />
grote SESC’s hebben vaak prachtige theaters<br />
waar de kaartjes nog goedkoper zijn dan die<br />
voor de bioscoop. Er gaat heel veel geld in<br />
om. De SESC’s in São Paulo hadden vorig<br />
jaar bijvoorbeeld omgerekend 535 miljoen<br />
euro te besteden.<br />
Culturele walhalla’s<br />
Zin in een tentoonstelling? In het cultureel<br />
centrum van de staatsbank Banco do<br />
Brasil zijn er altijd meerdere en ze zijn goed.<br />
Toegang is gratis. Op een regenachtige<br />
zaterdag is het CCBB, zoals het genoemd<br />
wordt, drukker dan een winkelcentrum.
Helaas heeft de (staats)bank slechts drie van<br />
deze culturele walhalla’s, in heel Brazilië.<br />
De belangrijkste musea zijn privé. De<br />
overheid heeft geen geld voor collecties.<br />
Verzamelaars geven hun collectie in bruikleen<br />
aan een museum en vaak beschouwen ze<br />
het daarna een beetje als hun eigen museum.<br />
Voor de musea is het dus zaak om behalve<br />
bedrijven ook belangrijke verzamelaars aan<br />
zich te binden. Zo kreeg het Museum voor<br />
Contemporaine Kunst (MAC) in São Paulo de<br />
gigantische collectie van een mecenas die<br />
ruzie met een museum elders had gekregen.<br />
Mecenassen zijn er in alle soorten en maten.<br />
De verzamelaar die nu het meeste furore<br />
maakt is Bernardo Paz, een ondernemer<br />
die zijn geld in de ijzer- en staalindustrie<br />
vergaarde. Paz, het type zenboeddhistische<br />
hippie, besloot op een enorm terrein dat hij<br />
bezat in het binnenland van de deelstaat<br />
Minas Geraís een museumpark te maken.<br />
In Inhotim, zoals dit prachtige park heet,<br />
zijn zeventien onder architectuur gebouwde<br />
paviljoens met spectaculaire kunst. ‘Een<br />
wonder’, noemde de New York Times het.<br />
De verlegen Paz is een tikje megalomaan<br />
en grossiert in grote namen; de mondaine<br />
verzamelaarster Vilma Eid uit São Paulo<br />
daarentegen is een praktische idealist. Zij<br />
hield de zakenwereld voor gezien en is nu<br />
een van de belangrijkste pleitbezorgers van<br />
volkskunst in Brazilië. Talenten die ze op<br />
het spoor komt, haalt ze uit de<br />
anonimiteit. Sommigen hebben<br />
nog nooit een voet buiten hun<br />
dorp gezet en staan opeens in<br />
de schijnwerpers in haar galerie<br />
Estação in São Paulo. En ja, ze gaat<br />
ook een bril met ze kopen of naar<br />
de dokter. “De verbeeldingskracht<br />
van armen is oneindig”, zegt een<br />
stralende Eid. Zij is ervan overtuigd:<br />
“Deze anonieme genieën zijn<br />
Brazilië’s echte helden.”<br />
Ineke Holtwijk is consultant en<br />
Latijns-Amerika kenner. Ze schreef<br />
gelauwerde boeken over Brazilië<br />
en was jaren correspondent<br />
Zuid-Amerika voor de Volkskrant en<br />
het NOS-Journaal.<br />
Zie verder: www.inekeholtwijk.nl<br />
^ Desempoladeira 4, door Marepe (foto Jörg von Bruchhausen).<br />
< zanger en componist Gilberto Gil (1942), tevens van 2003 tot<br />
medio 2008 Minister van Cultuur.<br />
Oscar Niemeyer<br />
De bekendste Braziliaanse architect aller tijden<br />
is Oscar Niemeyer. Meer dan een halve eeuw<br />
geleden deed hij collega’s wereldwijd versteld<br />
staan met zijn ontwerpen voor de hoofdstad<br />
Brasilia. Niemeyer is 103, broos en klein, maar<br />
hij werkt nog steeds. Dit jaar werd een groot<br />
cultureel complex in Avilés (Spanje) van zijn hand<br />
opgeleverd. Spanje had haast, want het had nog<br />
niks van deze Picasso van de architectuur. ‘El<br />
Niemeyer’, zoals het complex al in de volksmond<br />
heet, heeft veel wit en golvende lijnen. Rechte<br />
lijnen vindt Niemeyer stijf, koud en gemaakt.<br />
Vrijheid in vorm maar ook de integratie van<br />
natuur en bouwwerk werden dankzij Niemeyer<br />
het kenmerk van Braziliaanse architectuur.<br />
Voor Brasilia ontwierp hij een kerk als handen<br />
opengespreid naar de hemel; een presidentieel<br />
paleis dat lijkt te drijven in water; pilaren die als<br />
witte vleugels uit de vloer omhoog komen; een<br />
museum dat lijkt op een vogel. Hij fantaseert<br />
met zijn potlood, bekende de architect toen ik<br />
hem jaren geleden in zijn kantoor in Rio de<br />
Janeiro interviewde. Eerst is er de tekening.<br />
Daarna bedenkt hij een reden waarom een<br />
wand bijvoorbeeld schuin loopt, want je moet als<br />
architect een verhaal hebben.<br />
Hij is een architect van de buitenkant. Begin niet<br />
over de slechte afwerking. Of dat zijn gebouwen<br />
te donker, te heet of te gehorig zijn om er prettig te<br />
kunnen werken of wonen. Niemeyer: ‘Schoonheid<br />
is de belangrijkste functie van een gebouw. Want<br />
een gebouw blijft. Functies veranderen. Over<br />
honderd jaar is dat paleis misschien een school.’<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 9
Groeiende middenklasse sterkt het zelfvertrouwen van Brazilië<br />
Nog altijd is Brazilië een land met een ongelijke welvaartsverdeling,<br />
waarbij de overgrote meerderheid van het bezit in handen is van een<br />
kleine elite. Toch is dat duidelijk aan het veranderen, dankzij een snel<br />
groeiende middenklasse. Zelfs armen durven tegenwoordig verder te<br />
kijken dan de bergen waar hun sloppenwijken tegen zijn gebouwd.<br />
Ana Beatriz Luna is vijftien jaar. Voor haar<br />
vriendinnen is zij Bia. Het is een stralende<br />
ochtend in de strandwijk São Conrado in Rio<br />
de Janeiro. Bia staat op de bus te wachten<br />
die haar naar school zal brengen. Ze heeft<br />
donker krullend haar, lichtbruine ogen,<br />
draagt een spijkerbroek, Nikes en een T-shirt<br />
met daarop de naam van haar school.<br />
Bia is de jongste van een generatie Luna’s<br />
die ooit uit het noordoosten van Brazilië<br />
naar Rio trokken in de hoop op een beter<br />
leven. Anno <strong>2011</strong> is deze hoop nog nooit zo<br />
realistisch geweest. Bia: “De toekomst voor<br />
Brazilië ziet er goed uit. Je moet er wel voor<br />
werken, maar de kansen zijn er zeker.”<br />
Vlakbij de drukke bushalte zijn peperdure<br />
appartementenblokken van de Braziliaanse<br />
middenklasse en elite zichtbaar. Maar Bia<br />
woont aan de andere kant van de weg.<br />
Daar ligt, tegen een berg opgebouwd,<br />
de wijk Rocinha, wellicht de grootste<br />
sloppenwijk van Latijns-Amerika. “Als ik<br />
later zelf geld verdien, zou ik graag daar een<br />
appartement willen kopen.” Haar arm gaat<br />
omhoog en wijst naar een van de omheinde<br />
condominiums, waar camera’s en portiers<br />
ongewenste bezoekers in de gaten houden.<br />
Vraag Bia Luna wat zij later wil worden, en<br />
het antwoord zal verrassen. De carrière<br />
van een meisje uit een arme wijk was<br />
vroeger altijd voorspelbaar, als zij niet al<br />
op de middelbare school zwanger raakte.<br />
10 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
Correspondent Philip de Wit peilt de huidige situatie aan de hand<br />
van gesprekken met een ‘familie modaal’ uit Rio de Janeiro.<br />
Ze werd schoonmaakster of babysitter bij<br />
een rijke familie. Ze ging aan het werk als<br />
caissière of inpakker in een supermarkt.<br />
Ze kon terecht in de bediening in een<br />
restaurant of ging reclamefolders uitdelen op<br />
straat. Het salaris: misschien 250 dollar per<br />
maand, soms iets meer. En dat voor lange<br />
werkdagen, meestal ver van huis.<br />
De toekomst voor<br />
Brazilië ziet er goed uit.<br />
“Je moet er wel voor<br />
werken, maar de kansen<br />
zijn er zeker.”<br />
Maar de 15-jarige Bia Luna heeft andere<br />
plannen. Wat ze wil worden? “Psycholoog”,<br />
zegt ze zonder blikken of blozen. Mensen<br />
helpen, een mooier vak bestaat er niet.<br />
En bovendien ziet zij om haar heen zoveel<br />
mensen die hulp kunnen gebruiken. Nuchter<br />
zegt zij: “Iedereen heeft problemen.”<br />
Psycholoog word je niet zo maar. Daar<br />
moet je voor studeren. Huiswerk maken na<br />
school, elke dag weer. Bia doet het allemaal.<br />
Met de invoering van een quotasysteem<br />
op basis van positieve discriminatie is het<br />
sinds 2003 makkelijker geworden voor<br />
arme scholieren om toegang te krijgen tot<br />
Olie<br />
De afgelopen jaren zijn nieuwe<br />
olievelden gevonden voor de<br />
Braziliaanse kust. Daarmee staat<br />
het land voor een nieuw tijdperk.<br />
De omvangrijke voorraden kunnen<br />
Brazilië zo maar in de top tien van<br />
olieproducerende landen lanceren.<br />
Nu is het nog het vijftiende<br />
olieproducerende land met 2,6 miljoen<br />
vaten ruwe olie per dag. Vijf jaar<br />
geleden is Brazilië overigens voor het<br />
eerst zelfvoorzienend in olie geworden.<br />
In totaal heeft het zo’n 12,6 miljard<br />
vaten aan bewezen reserves (1 procent<br />
van de mondiale reserves). De nieuwe<br />
velden kunnen leiden tot een ruime<br />
verdubbeling, tot 25 à 30 miljard vaten.<br />
De ontwikkeling van deze<br />
zogenoemde pre-zout olievelden<br />
wordt binnen de industrie gezien<br />
als een technisch hoogstandje. De<br />
obstakels zijn omvangrijk. Ten eerste<br />
liggen de velden op een paar honderd<br />
kilometer van de kust. Vervolgens<br />
moet de olie worden gevonden op<br />
een diepte van soms 5.000 tot 6.000<br />
meter, onder zoutlagen. Honderden<br />
miljarden zijn met de complexe<br />
oliewinning gemoeid. Het Braziliaanse<br />
staatsbedrijf Petrobras heeft dit jaar de<br />
eerste olie van de pre-zout velden naar<br />
boven gehaald.
Tips uit de Festivalagenda:<br />
Economisch <strong>programma</strong>, do 6 okt <strong>2011</strong><br />
Netherlands-Brasil Business Meet <strong>2011</strong> p. 37<br />
Contemporary Art Museum in Niterói van Oscar Niemeyer (foto Su Tomesen)<br />
bepaalde openbare universiteiten.<br />
Natuurlijk zit een puber als Bia eigenlijk liever<br />
achter de computer, op Facebook, op Orkut<br />
(een soort Braziliaanse Hyves), teksten te<br />
schrijven, te chatten met haar vriendinnen,<br />
over welke film ze heeft gezien, of over<br />
de laatste clip van Lady Gaga. “Wij zitten<br />
allemaal op Facebook”, zegt ze.<br />
Bia Luna is wellicht het gezicht van het<br />
nieuwe Brazilië: optimistisch, gemotiveerd,<br />
technologisch bij de tijd, met vertrouwen<br />
in zichzelf en in haar land. Het Brazilië van<br />
<strong>2011</strong> is een land waar ook armen durven te<br />
dromen van betere levens en verder durven<br />
te kijken dan de toppen van de bergen waar<br />
hun sloppenwijken op zijn gebouwd. Het is<br />
een land waar zo’n 30 miljoen mensen de<br />
afgelopen zeven jaar zijn toegetreden tot de<br />
opkomende middenklasse. Inmiddels bestaat<br />
deze groep uit 90 miljoen mensen, de helft<br />
van de landelijke populatie.<br />
Van hyperinflatie naar<br />
begrotingsdiscipline<br />
Bia Luna werd een jaar geboren nadat de<br />
Braziliaanse president Fernando Henrique<br />
Cardoso in 1995 aan de macht kwam.<br />
Cardoso was de president die het fundament<br />
voor de economische stabiliteit in het land<br />
heeft gelegd.<br />
Brazilië had begin jaren negentig een<br />
turbulente tijd achter de rug. In die periode<br />
Openbare Bibliotheek Amsterdam,<br />
za 1 okt t/m wo 30 nov<br />
Streets of São Paulo - Foto’s van<br />
Bas Losekoot p. 39<br />
kwam het woord begrotingsdiscipline niet<br />
in de vocabulaire van de overheid voor.<br />
Hyperinflatie hield het dagelijks leven in een<br />
wurggreep. In de eerste negen jaar na de<br />
terugkeer naar de democratie (Brazilië was<br />
een dictatuur van 1964 tot 1985) kende<br />
het land drie verschillende munten. In 1994<br />
bereikte de inflatie een record van meer dan<br />
2.000 procent.<br />
Daarmee behoort Bia Luna ook tot de<br />
generatie die nooit hoge inflatie heeft gekend,<br />
een karakteristiek die oudere generaties juist<br />
getekend heeft. Alleen al terugdenken aan<br />
die onzekere tijden doet bijvoorbeeld Bia’s<br />
vader Alexandre (32) de koude rillingen over<br />
de rug lopen. Hij zegt: “Ik was nog jong, maar<br />
ik herinner me hoe moeilijk iedereen het had<br />
in die tijd. Elke keer als je geld had, ging je<br />
er snel iets mee kopen. Je wist maar nooit<br />
hoeveel het de volgende dag waard zou zijn.”<br />
Alexandre Luna is een bedachtzame man die<br />
er met zijn brilletje, poloshirt en spijkerbroek<br />
uitziet als een student van in de twintig. Hij<br />
is lid van de Evangelische Kerk, de snelst<br />
groeiende kerkgemeenschap in het land.<br />
Zijn kerk ligt aan de voet van de favela. Daar<br />
leren de mensen vooral dat hard werken een<br />
deugd is, drinken en roken een zonde is en<br />
geloof in God tot een beter leven leidt.<br />
Luna werd volwassen met de real, de<br />
munteenheid die symbool staat voor de<br />
economische stabiliteit, in 1994 door<br />
Foam, vr 2 sept t/m wo 26 okt<br />
Foam 3h: Breno Rotatori p. 35<br />
Melkweg, vr. 28 <strong>oktober</strong><br />
Morrinho - Favela’s buitenspel? p. 38<br />
Ethanol<br />
Brazilië is een van de voorlopers op het<br />
gebied van gebruik van biobrandstoffen.<br />
In de jaren zeventig moest Brazilië zo’n<br />
80 procent van zijn olie importeren uit het<br />
buitenland. Om die afhankelijkheid van het<br />
buitenland te verminderen, introduceerde<br />
de staat, destijds de militaire dictatuur, een<br />
nationaal <strong>programma</strong> dat de productie<br />
van ethanol moest stimuleren. Een van de<br />
onderdelen was dat benzine 22 procent<br />
ethanol moet bevatten.<br />
Door de jaren heen is Brazilië ethanol,<br />
gemaakt van suikerriet, blijven produceren.<br />
In 1974 werd op de Braziliaanse markt de<br />
Fiat 147 gelanceerd die alleen op ethanol<br />
reed. Eind jaren tachtig gebruikte de<br />
overgrote meerderheid van de auto’s<br />
voornamelijk ethanol. Groeiende ethanoltekorten<br />
in de jaren negentig brachten<br />
verandering in dit beeld. Tegenwoordig<br />
hebben bijna alle auto’s, van Japanse,<br />
Italiaanse tot Amerikaanse merken, een<br />
flex-motor. Dat betekent dat ze op benzine,<br />
ethanol of een mix van beide kunnen rijden.<br />
Ethanol is doorgaans goedkoper dan<br />
benzine en in Brazilië wordt deze brandstof<br />
op zijn goedkoopst geproduceerd. Maar<br />
wat vooral geldt: de biobrandstof is veel<br />
schoner. De uitstoot van broeikasgassen is<br />
90 procent lager dan die van benzine. En<br />
daarmee loopt Brazilië ver voor op de rest<br />
van de wereld.<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 11
^ Kinderen in de favela Vila Cruzeiro in het noorden van<br />
Rio de Janeiro (foto: Su Tomesen).<br />
> Uitzicht over Rio de Janeiro (foto: Andrew Lenz).<br />
Fernando Henrique Cardoso ingevoerd toen<br />
hij nog Minister van Financiën was. In de<br />
tweede helft van de jaren negentig brachten<br />
de Braziliaanse deelstaatregeringen hun<br />
administraties op orde, de noodzaak van<br />
het handhaven van een strakke begrotingsdiscipline<br />
werd wettelijk vastgelegd, de<br />
meeste staatsbanken en andere staatsbedrijven<br />
werden geprivatiseerd.<br />
Zelf werd Luna militair na de middelbare<br />
school, omdat hij zo een stabiel inkomen<br />
en pensioen zou krijgen. Maar als militair<br />
werd hij door collega’s met hogere rangen<br />
aangespoord om te studeren in de avond.<br />
Het werd rechten. Hij was de eerste van<br />
zijn familie die naar een universiteit ging, en<br />
dat terwijl zijn ouders, die van het platteland<br />
kwamen, amper konden lezen en schrijven.<br />
Hij haalde zijn bachelors diploma maar zag<br />
er van af om in de advocatuur te gaan, bij<br />
gebrek aan startkapitaal voor een eigen<br />
kantoor. Hij zegt: “Een favelabewoner zal<br />
niet snel van een bank een lening krijgen<br />
om een kantoor te openen. Ik heb natuurlijk<br />
ook niet echt bezit om als onderpand te<br />
geven. Wat dat betreft moet hier nog wel<br />
veel veranderen, zodat mensen met weinig<br />
geld toch makkelijker aan financiering kunnen<br />
komen.”<br />
Daarom begon hij een eigen bedrijfje,<br />
en legt hij bruiloften en partijen voor de<br />
middenklasse vast op video. Eveneens werkt<br />
hij in zijn vrije tijd bij een rechtbank in de<br />
buurt, als vrijwillige bemiddelaar bij juridische<br />
conflicten. Desalniettemin is hij zich aan het<br />
12 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
Zwart, blank, geel en bruin<br />
Sinds 1872 houdt Brazilië volkstellingen. De laatste had vorig jaar plaats. Tijdens<br />
de telling wordt ook aan de mensen gevraagd of ze blank, bruin, zwart, geel<br />
(Aziatisch) of inheems zijn. Want Brazilië is natuurlijk vooral een mix van rassen<br />
en kleuren, van blanken, indianen, Afro-Brazilianen, tot Japanners; de grootste<br />
groep Japanners buiten Japan woont in Brazilië, in totaal anderhalf miljoen<br />
mensen.<br />
Uit het onderzoek bleek onder meer dat het aantal bruine Brazilianen sinds<br />
2000 is gegroeid van 38,4 procent naar 43,1 procent in 2010. Het aantal zwarten<br />
groeide van 6,2 procent naar 7,6 procent. Het aantal blanken in 2010 was 47,7<br />
procent van de totale bevolking; tien jaar geleden was dat nog meer dan 50<br />
procent.<br />
Wat daarbij opvalt, is dat het aantal arme bruine en zwarte Brazilianen, veelal<br />
van Afrikaanse afkomst, bijna drie keer zo groot is als de groep arme blanken.<br />
In de sloppenwijken is dat goed zichtbaar: daar zijn de meeste mensen gekleurd.<br />
Hoewel Brazilië vaak wordt gezien als de ideale smeltkroes, zijn het meestal<br />
de blanken, de afstammelingen van Europese herenboeren, handelaren en<br />
ambtenaren, die de hogere posities bekleden. In de politiek en het zakenleven<br />
zijn bruine of zwarte leidinggevenden vrij zeldzaam, terwijl bruine en zwarte<br />
Brazilianen toch bijna de helft van de bevolking uitmaken.<br />
Een probleem voor de armere, gekleurde bevolking blijft het openbaar<br />
onderwijs in het land; dat is doorgaans zeer slecht. Vermogende, en dus meestal<br />
blanke Brazilianen sturen hun kinderen daarom naar particuliere scholen,<br />
zodat ze zich optimaal kunnen voorbereiden op het toelatingsexamen tot de<br />
universiteit. Voor scholieren van het openbaar onderwijs is het dus veel lastiger<br />
om toegang te krijgen tot de universiteit en zo hoger op de maatschappelijke<br />
ladder te klimmen.<br />
voorbereiden op een overheidsexamen,<br />
waardoor hij een baan kan krijgen bij de<br />
staat, bijvoorbeeld als openbaar aanklager.<br />
“Dat is voor mij een mogelijkheid om<br />
in één keer een ander leven binnen<br />
te stappen”, zegt Luna. “Je krijgt een<br />
goed salaris, pensioen en een solide<br />
ziektekostenverzekering.”<br />
Volwassenwording<br />
Wat Luna vooral opvalt in het hedendaagse<br />
Brazilië, is dat de kansen om hoger te<br />
komen op de maatschappelijke ladder zijn<br />
toegenomen. Nog altijd is Brazilië een land<br />
met een zeer ongelijke welvaartsverdeling,<br />
waarbij de overgrote meerderheid van het<br />
bezit in handen is van een kleine elite. Maar<br />
met een groeiende middenklasse is dat<br />
langzaam maar zeker aan het veranderen.<br />
Ook in Rocinha is de toegenomen welvaart<br />
zichtbaar. Er is een Bradesco Bank, er zijn<br />
drogisten, restaurants waar met creditcard<br />
kan worden betaald. In de steile kronkelstraatjes<br />
geven kleine raampjes zicht op<br />
huiskamers met televisies en dvd-spelers.<br />
In keukens staan koelkasten en soms zelfs<br />
een magnetron.<br />
De economische stabiliteit heeft er voor<br />
gezorgd dat de Braziliaanse economie de<br />
afgelopen jaren is blijven groeien; in 2010<br />
zelfs met 7,5 procent. En toen president<br />
Cardoso begin 2003 werd opgevolgd door<br />
de linkse vakbondsactivist Lula, ging de<br />
laatste gewoon verder op de ingeslagen<br />
weg. Dat was vanuit politiek perspectief een<br />
Het regenwoud<br />
De toekomst, of de bedreiging, van de<br />
Amazone blijft altijd een terugkerend<br />
onderwerp in internationale<br />
milieudebatten. De afgelopen jaren is<br />
de illegale houtkap in het regenwoud<br />
behoorlijk afgenomen. Door strenger<br />
toezicht van de overheid, maar<br />
eveneens door de afgenomen vraag<br />
naar grondstoffen als gevolg van de<br />
internationale kredietcrisis. In het oerwoud<br />
wordt namelijk vaak gekapt ten behoeve<br />
van de veehouderij en de sojateelt. Vlees<br />
en soja zijn producten waar grote vraag<br />
naar is, in het bijzonder uit Azië. En omdat<br />
het regenwoud zo omvangrijk is en de<br />
overheid niet over genoeg middelen<br />
beschikt om alles goed te controleren,<br />
blijft illegale ontbossing een terugkerend<br />
verschijnsel, ook weer de laatste maanden.<br />
Het bos blijft veel migranten lokken uit<br />
andere, armere delen van het land die<br />
er een nieuw leven willen opbouwen.<br />
Ze hopen er een eigen stukje grond te<br />
bemachtigen, eigen baas te zijn, zonder te<br />
hoeven werken voor een grote herenboer<br />
die het vaak niet zal nalaten ze uit te<br />
buiten.<br />
‘Waarom zouden wij geen bomen mogen<br />
kappen, als we daarmee onze buiken<br />
kunnen vullen?’, zo luidt hun redenering;<br />
‘dat hebben ze toch ook in andere delen<br />
van de wereld gedaan?’ Daar ligt de<br />
uitdaging voor Brazilië, maar ook voor<br />
het buitenland: hoe bescherm je het<br />
regenwoud en ontwikkel je tegelijkertijd de<br />
economie op duurzame wijze?
teken van de verdere volwassenwording<br />
van de Braziliaanse democratie. In plaats<br />
van alles af te breken wat zijn voorganger<br />
had opgebouwd, zoals traditioneel vaak<br />
geschiedt in Latijns-Amerika, handhaafde<br />
Lula Cardoso’s politiek ten aanzien van lage<br />
inflatie en economische stabiliteit.<br />
De moeder van Alexandre Luna, de oma<br />
van Bia, is een grote fan van Lula. Zelf komt<br />
de 59-jarige Maria Rosana uit Paraíba, in<br />
het noordoosten van Brazilië. Volgens haar<br />
heeft Lula’s benoeming veel bij de armere<br />
Brazilië is echt aan het<br />
veranderen;<br />
een vrouw leidt ons land!<br />
bevolking losgemaakt: “Hij heeft bewezen<br />
dat het toch mogelijk is voor een voormalige<br />
fabrieksarbeider om het zo ver te schoppen.<br />
Hij kwam ook uit het noordoosten, net als<br />
wij.”<br />
Lula introduceerde bovendien een speciaal<br />
sociaal zekerheids<strong>programma</strong>, de Bolsa<br />
Familia, waarmee miljoenen Brazilianen<br />
uit de extreme armoede werden gehaald.<br />
Tegelijkertijd bleef hij goede vrienden<br />
met het Braziliaanse bedrijfsleven.<br />
Het land is vervolgens met zijn grote<br />
consumentenmarkt steeds aantrekkelijker<br />
geworden voor buitenlandse investeerders.<br />
Dit jaar is Lula opgevolgd door Dilma<br />
Rousseff, de eerste vrouwelijke president<br />
van Brazilië. “Brazilië is echt aan het<br />
veranderen”, constateert Maria Rosana:<br />
“Een vrouw leidt ons land!”<br />
Maria Rosana heeft altijd als schoonmaakster<br />
gewerkt en dat doet ze nog steeds,<br />
in de luxeappartementen op loopafstand<br />
van de sloppenwijk. Zij zegt: “Ik groeide op<br />
in een gehucht. Wij renden het huis uit als<br />
er een vliegtuig over vloog. Dan dachten<br />
we dat de wereld verging. Het kwam voor<br />
dat we maar één maaltijd per dag hadden,<br />
gewoon omdat er niets meer te eten was.”<br />
Sinds de jaren zestig is Brazilië in rap tempo<br />
verstedelijkt. Tegenwoordig woont rond<br />
de 84 procent van de mensen in de grote<br />
stad. Veel migranten, zoals Maria Rosana,<br />
trokken weg uit het arme noordoosten<br />
richting metropolen als São Paulo en Rio de<br />
Janeiro. Zonder diploma’s op zak vonden<br />
zij daar laagbetaalde banen, huisvesting in<br />
sloppenwijken, en waren zij vaak in staat<br />
om dagelijks eten op tafel te zetten. Voordat<br />
de grote verhuizing van Maria Rosana<br />
plaatshad, was het voor haar ondenkbaar<br />
dat haar leven ooit zou veranderen.<br />
Maar nu: “Kijk hoe het nu is: mijn zoon<br />
is videomaker en mijn kleindochter wil<br />
psycholoog worden!”<br />
Philip de Wit is Latijns-Amerika<br />
correspondent van NRC Handelsblad. Hij<br />
woont met vrouw Ana, dochter Inês en<br />
zoon António in Rio de Janeiro.<br />
Bolsa Familia<br />
In 2003 lanceerde de regering van de<br />
voormalige president Lula de Bolsa<br />
Familia (familiebeurs). Dat is een sociaal<br />
zekerheids<strong>programma</strong> dat oudere sociale<br />
<strong>programma</strong>’s integreert en op brede wijze<br />
geïntroduceerd is in Brazilië. Het is onder<br />
meer bestemd voor families met een inkomen<br />
tot 140 real per maand, zo’n 62 euro. Het<br />
<strong>programma</strong> wordt als een succes beschouwd<br />
en is een van de eerste van een dergelijke<br />
omvang in een ontwikkelingsland. Om<br />
toegelaten te worden tot het <strong>programma</strong><br />
zijn de kinderen van de betrokken families<br />
verplicht om naar school te gaan. Daardoor is<br />
de aanwezigheid op scholen van kinderen de<br />
afgelopen jaren in Brazilië flink toegenomen.<br />
Ook dienen de kinderen te worden<br />
gevaccineerd. Miljoenen families maken<br />
gebruik van de Bolsa Familia.<br />
Critici beschrijven de familiebeurs ook als<br />
een vorm van assistentialisme waarmee<br />
de regering kiezers paait. De voorloper<br />
van de familiebeurs heette de schoolbeurs,<br />
waarbij het accent op educatie lag. Door<br />
de naam te veranderen, zo zeggen critici,<br />
is dat aspect naar de achtergrond geraakt,<br />
terwijl het doel juist was om mensen minder<br />
afhankelijk te maken van de staat, door ze<br />
educatie te geven. Dit jaar is het <strong>programma</strong><br />
verder uitgebreid door de opvolger van Lula,<br />
president Dilma Rousseff. Zij heeft in juni het<br />
anti-misère plan gelanceerd, dat tot doel heeft<br />
mensen die honger lijden te helpen. Deze<br />
doelgroep bestaat uit ongeveer 16,2 miljoen<br />
mensen, die leven van inkomens tot 70 real<br />
per maand.<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 13
Duo Gisbranco, bestaande uit de veelzijdige pianisten Bianca Gismonti en Claudia Castelo Branco. Op 2 <strong>oktober</strong> spelen zij in Het Concertgebouw. (foto Bruno Castaing)<br />
14 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
Tips uit de Festivalagenda:<br />
Het Concertgebouw, za 1 okt<br />
Radio Filharmonisch Orkest p. 32<br />
Openbare Bibliotheek Amsterdam,<br />
zo 2 okt<br />
Mrs. Smit and the Boys from<br />
Brasil p. 39<br />
Het Concertgebouw, zo 2 okt<br />
Duo Gisbranco en PianOrquestra<br />
p. 32<br />
Het Concertgebouw, ma 3 okt<br />
Assad Family (openingsconcert<br />
Brasil Festival Amsterdam) p. 32<br />
Het Concertgebouw, di 4 okt<br />
Jazz Orchestra of the<br />
Concertgebouw & Banda<br />
Mantiqueira p. 32<br />
Het Concertgebouw, wo 5 okt<br />
Toots Thielemans & his Brazilian<br />
Friends p. 32<br />
Het Concertgebouw, do 6 okt<br />
Brazilian Strings p. 33<br />
Het Concertgebouw,<br />
do 6 okt & za 8 okt<br />
Cuarteto Latinoamericano p. 33<br />
Het Concertgebouw, vr 7 okt<br />
Antonio Meneses cello en<br />
Cristina Ortiz piano p. 33<br />
Het Concertgebouw, zo 9 okt<br />
Kinderconcert: een swingend<br />
muziekfeest p. 33<br />
Meer tips op pag. 19 >
Na 500 jaar muziekmixen kan de Braziliaanse identiteit niet meer stuk<br />
Brazilië is een continent<br />
binnen een continent. Met zijn<br />
tweehonderd miljoen inwoners<br />
biedt het een ongekende<br />
verscheidenheid aan muzikale<br />
stijlen. De muziekcultuur is als een<br />
levend organisme in een kookpot<br />
waaruit de meest uiteenlopende<br />
geuren opborrelen; een waar<br />
feestmaal waar de zelfbenoemde<br />
‘culturele kannibalen’ van Brazilië<br />
zich vol overgave op storten.<br />
Door Armand Serpenti<br />
‘Sorry dat wij bestaan’<br />
“Wat zingen die inboorlingen met een mooie<br />
nasale helderheid! Dat komt vast door<br />
het zuivere water dat ze hier drinken”, zo<br />
roepen de jezuïeten als ze de oorspronkelijke<br />
bewoners van hun Portugese kolonie<br />
ontmoeten. In hun bekeringsdrift laten ze hun<br />
liturgische teksten los op de gouden keeltjes<br />
van de indianen. Zingend in het Portugees en<br />
ook nog een beetje in hun eigen taal nemen<br />
de indianen deel aan de vroegste vorm van<br />
de mixmuziek die de Braziliaanse klankwereld<br />
kenmerkt. Het is een cocktail van Europese<br />
koloniale en immigrantenculturen, Afrikaanse<br />
muziek, meegebracht door slaven, en een<br />
zuinig scheutje autochtoon geluid.<br />
Aanvankelijk mogen de uit Afrika geïmporteerde<br />
slaven hun muziek blijven maken,<br />
zoals bij de candomblé, ceremonies waar<br />
ze met drums en zang hun eigen goden<br />
aanroepen. De slavenhouders zien het<br />
De cd Rupestres Sonoros van de band Mawaca is een zeldzaam eerbetoon<br />
aan de mensen van het oerwoud. Frontvrouw Magda Dourado Pucci:<br />
“Portugees mag de officiële taal van Brazilië heten, maar wij hebben<br />
tweehonderd autochtone indianenstammen die 180 talen spreken. Met onze<br />
cd willen wij aandacht vestigen op deze enorme diversiteit aan sonoriteiten.<br />
Taal en muziek zijn bij de indianen nauw verstrengeld. De liederen zijn<br />
verhalend, langgerekt, ritmisch volledig vrij en klinken in een zeer traag<br />
tempo. Om het contrast met het snelle verwesterde leven minder groot te<br />
maken, hebben we ze in een sneller tempo getoonzet.”<br />
De invloed van indianen op de muziek in hedendaags Brazilië is<br />
verwaarloosbaar. “Indianen waren altijd terughoudend om hun eigen<br />
muziek aan kolonisten te laten horen”, weet Pucci. “Ze heeft immers vaak<br />
een magische en mythische lading die geheim moest blijven. Dat vergrootte<br />
alleen maar de desinteresse van de ‘nieuwe’ Brazilianen voor de muziek<br />
van de oorspronkelijke bevolking. Het belangrijkste overblijfsel van de<br />
indiaanse muziek, de taal, de liederen, is de nasale toon ervan. Die hoor je<br />
nog steeds in het Portugees dat in Brazilië gesproken en dus ook gezongen<br />
wordt. Enkele instrumenten zijn bewaard gebleven, waaronder de pifano’s<br />
die ze in het Noordoosten spelen, directe nazaten van indianenfluiten.” Met<br />
hun muziek scoren de leden van Mawaca goed bij de mensen van de stad.<br />
Ze weten hen de oren te openen voor de prachtige muziek en verhalen<br />
van hun autochtone voorouders, die nog steeds als derderangsburgers blij<br />
moeten zijn dat ze in hun eigen land mogen bestaan.<br />
als een vorm van vermaak en nostalgie,<br />
maar gaandeweg rijst hun vrees dat de<br />
vieringen verhulde bijeenkomsten zijn van<br />
georganiseerd verzet. Een verbod volgt.<br />
Maar de slaven paaien hun meesters<br />
door te doen of ze met hun ceremonies<br />
niet hun eigen, maar katholieke heiligen<br />
eren. Candomblé zal in modern Brazilië<br />
uitgroeien tot een magische magneet die<br />
zwart én blank aantrekt in een queeste<br />
naar geluk, gezondheid en muzikale<br />
inspiratie. Een andere ‘vermommingstruc’<br />
bedenken de slaven voor hun capoeira.<br />
Met schijnbaar onschuldige muziek en dans<br />
maskeren ze hun fysieke verdedigings- en<br />
overlevingstactieken die goed van pas<br />
komen voor vrijheidszoekers.<br />
Braziliaanse barok<br />
Ondertussen is de muzikale inbreng van<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 15
Leren musiceren<br />
Een conservatoriumcultuur zoals wij die kennen bestaat in Brazilië niet.<br />
Universiteiten vervullen deze rol. “Het gaat er vooral om theorie, minder<br />
om uitvoering”, vertelt cellist Luiz Hernane Barros de Carvalho. “Maar je<br />
kunt er gratis studeren.” “Niet iedere muzikant wil naar de universiteit”,<br />
voegt cultuurkenner Claudia Toni eraan toe. “En niet iedereen die daar<br />
studeert heeft een gedegen vooropleiding. Zo heb je enerzijds musici<br />
die nauwelijks theoretisch onderlegd zijn, anderzijds muziektheoretici<br />
die amper kunnen spelen. Er zijn slechts enkele scholen in São Paulo<br />
die lijken op jullie conservatoria. Daar leer je zowel klassieke muziek<br />
als MPB en jazz. Onze privéscholen zijn van een belabberd niveau.<br />
Natuurlijk zijn er legio sambascholen, maar daar leer je alleen slagwerk<br />
spelen, geen noten lezen. In het binnenland kun je de praktijk leren<br />
in brassbands. Wij hebben vooral veel goede drummers, blazers en<br />
gitaristen in Brazilië. Aan strijkers hebben we hier echt een gebrek. 58%<br />
van de strijkers in het São Paulo Symfonieorkest, de top in Brazilië, is<br />
buitenlands.”<br />
de Europese kolonialen ook niet gering.<br />
Naast militair en profaan muziekrepertoire<br />
klinkt tot medio achttiende eeuw vooral<br />
vocale kerkmuziek. De uit Bahia afkomstige<br />
componist en organist Caetano de Mello<br />
Jesus introduceert de in Lissabon populaire<br />
Italiaanse barokstijl en breekt een lans voor<br />
de gelijkzwevende stemming. Helaas heeft<br />
weinig vroeg-Braziliaans gecomponeerd<br />
materiaal de tand des tijds doorstaan, maar<br />
de architectonische hoogstandjes uit die tijd –<br />
zoals de oude binnenstad van Salvador in de<br />
deelstaat Bahia – getuigen nog altijd van een<br />
rijk cultureel leven.<br />
“Terwijl in Europa de barok tanende was,<br />
floreerde ze eind achttiende eeuw in Brazilië”,<br />
stelt de Braziliaanse muziekdeskundige<br />
Claudia Toni. “Vooral Minas Gerais, de streek<br />
die door ontdekking van bodem-schatten<br />
velen uit Brazilië en Europa aantrok, werd ook<br />
een magneet voor musici die aan het werk<br />
konden in de rijk gedecoreerde kerken.”<br />
Portugese strenge voorschriften drukken<br />
Candomblé zou<br />
uitgroeien tot een<br />
magneet die zwart én<br />
blank aantrekt in een<br />
queeste naar geluk,<br />
gezondheid en muzikale<br />
inspiratie.<br />
officieel een stempel op de religieuze<br />
muziekpraktijk: klassieke stijlen noch<br />
begeleide koorzang worden getolereerd.<br />
Maar muzikantenbloed kruipt waar het niet<br />
gaan kan, dus het klassieke idioom sijpelt<br />
toch door in het sacrale repertoire. Een<br />
definitief antwoord op de barok klinkt vanuit<br />
Rio de Janeiro waar de Portugese koning<br />
16 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
Dom João VI in 1808 met hof en huishouding<br />
neerstrijkt. De muziekminnaar neemt musici<br />
en een omvangrijke muziekbibliotheek mee.<br />
Hofcomponist Francisco Manuel da Silva<br />
sticht er een conservatorium. Al snel bruist<br />
er een opera- en koorcultuur. De scheiding<br />
tussen kerk- en theatermuziek begint door<br />
elkaar te vloeien met komische opera’s en<br />
symfonische orkestmuziek als kleurrijke<br />
ingrediënten.<br />
Choro en música<br />
erudíta<br />
Rond de afschaffing van<br />
de slavernij in 1888 klinkt<br />
in het mondaine Rio<br />
een mix van Europese<br />
en Afro-Braziliaanse<br />
muziek en dans. Hieruit<br />
ontwikkelt zich onder<br />
meer de choro, de eerste<br />
populaire stadsmuziek.<br />
Het is virtuoze muziek<br />
waaraan later de snellere<br />
samba schatplichtig zal<br />
zijn. Alfredo da Rocha<br />
Viana, beter bekend<br />
onder zijn artiestennaam<br />
Pixinguinha, verrijkt de<br />
choro in de twintigste<br />
eeuw met jazzharmonieën<br />
en introduceert het genre<br />
in Parijs.<br />
Heitor Villa-Lobos, kopstuk<br />
van de música erudíta (de<br />
Braziliaanse verzamelterm<br />
voor klassieke muziek),<br />
duidt de choro als<br />
‘de incarnatie van de<br />
Braziliaanse ziel’.<br />
“Villa-Lobos was een<br />
van de eersten die de<br />
populaire muziek en<br />
volksmuziek van Brazilië verbindt met<br />
een Europees neoklassiek idioom”, weet<br />
gitarist Caio Amon. “Hij was kind van een<br />
tijd waarin kunstenaars een Braziliaanse<br />
identiteit zochten. Villa-Lobos vertelde hoe<br />
hij de binnenlanden introk, gevangen werd<br />
genomen door indianen en hun melodieën<br />
leerde. Onzin. Hij ging gewoon naar de<br />
bibliotheek. Het was dichter en musicoloog
Mário de Andrade die talloze veldregistraties<br />
maakte.”<br />
Als reactie op deze muziekstroming,<br />
aangeduid als nationalisme, ontstaat medio<br />
twintigste eeuw de movimento música viva,<br />
‘beweging van de levende muziek’. De stijl<br />
richt zich op avantgardistische experimenten<br />
zoals de Europese twaalftoonsmuziek. “Maar<br />
uiteindelijk blijft de música erudíta na Villa-<br />
Vergeleken met<br />
Europese componisten<br />
weten hun Braziliaanse<br />
vakbroeders veel meer<br />
over de populaire muziek<br />
van hun eigen land.<br />
Lobos opvallend conservatief”, stelt Amon.<br />
“Al verwijzen de harmonieën niet zelden naar<br />
die van samba en bossanova. Vergeleken<br />
met Europese componisten weten hun<br />
Braziliaanse vakbroeders veel meer over de<br />
populaire muziek van hun eigen land.”<br />
Kookpot vol muziek<br />
Ondertussen wordt in de krottenwijken, de<br />
favela’s van Rio, een nieuw genre geboren:<br />
de samba. Dit overbekende genre is te<br />
beschouwen als een kind van choro- en<br />
candomblé-ritmes. In het frequent door<br />
musici bezochte huis van een candomblépriesteres<br />
klinkt in 1917 de eerste sambahit<br />
Pelo Telefone. Er verschijnen de eerste<br />
sambagroepen die daarmee de opmaat<br />
vormen voor de sambascholen.<br />
“Samba is veel méér dan carnavalsmuziek<br />
uit Rio, het is een waaier aan stijlen”, weet<br />
Carlos Asfora, Braziliaans vice-ambassadeur<br />
in Nederland. “Als president Getúlio Vargas<br />
de samba in de jaren dertig symbool maakt<br />
Van sambaschool tot woonschool?<br />
In haar boek Kannibalen in Rio doet voormalig Zuid-Amerika-correspondent Ineke Holtwijk verslag van<br />
criminele besmetting van het carnaval in Rio. Een samenvatting: Sambascholen hebben veel geld nodig, onder<br />
meer voor bekostiging van kostuums en praalwagens die de jaarlijkse carnavalsparades sieren. Geldschieters<br />
zijn bicheiros, gokbazen van een populaire loterij waarin wekelijks miljoenen omgaan. Door te investeren<br />
in sambascholen – sociale bindmiddelen in de favela’s – worden ze de helden van de wijk. Hier wonen de<br />
meeste klanten van hun loterij en tevens huist er de grootste concentratie kiezers. Met hun infiltraties weten<br />
de bicheiros hun voorkeurskandidaten de gemeenteraad binnen te loodsen en maken zo een dubbelslag.<br />
Bovendien is het commerciële carnaval ideaal voor witwaspraktijken. Bicheiros kopen juryleden om die de<br />
winnaar onder de paraderende scholen kiezen. Tel daarbij onderlinge sabotage, diefstal van kostuums voor de<br />
zwarte markt en intimidaties van de sambacomponisten aan het adres van de schoolvoorzitters: die bepalen<br />
immers wiens liedje tijdens de processie klinkt. De toondichters delen in de muziekrechten.<br />
“Er is een flink overheidsoffensief gaande tegen deze infiltraties”, weet cellist Luiz Hernane Barros de Carvalho.<br />
“Er zijn initiatieven om alle sambascholen in Rio op één terrein samen te brengen, om er meer controle op te<br />
hebben: van sambaschool tot woonschool. Ook financiering via de lei rouanet biedt uitkomst. Dat is een wet die<br />
het mogelijk maakt om via de overheid culturele sponsorgelden bij bedrijven los te krijgen. Deze kunnen dat in<br />
mindering brengen op hun inkomstenbelasting. Heel aantrekkelijk voor bedrijven om hun naam te verbinden<br />
aan zo’n wereldvermaard fenomeen als het carnaval van Rio.<br />
voor een Braziliaanse multiculturele identiteit,<br />
wordt het genre ook door de middenklasse<br />
omarmd. Die verlangt echter een meer<br />
melodische en minder luide variant van de<br />
sloppensamba. Dat wordt de samba-canção,<br />
een genre van dik aangezette, sentimentele<br />
liederen.”<br />
“Samba domineert het carnaval in Rio,”<br />
vervolgt Asfora. “Maar samba is meer dan<br />
carnaval en carnaval meer dan samba. Ik<br />
raad iedereen aan om carnaval te vieren in<br />
Pernambuco en Bahia, het door Afrikaanse<br />
invloeden gedomineerde noordoosten van<br />
Brazilië. Daar beleef je een echt straatfeest,<br />
minder formeel dan in Rio en met minder<br />
blote billen-commercie. Je hoort er een<br />
staalkaart van populaire genres, zoals<br />
forró: ritmische muziek, een bron van de<br />
^ Salvador de Bahia,<br />
percussie op het plein<br />
van de muziekschool<br />
(foto Visa Image,<br />
Hollandse Hoogte).<br />
atletisch gedanste lambada. Of frevo:<br />
razendsnelle dansmuziek voortgekomen uit<br />
capoeira. En maracatú: in Afro-Braziliaanse<br />
religie wortelende zang en dans. Als de<br />
maracatú-groepen met hun grote basdrums<br />
langstrekken, dreunen de beats tot diep in<br />
je onderbuik. Ook klinkt er veel Axé, nieuwe<br />
mixmuziek met Afro-Caraïbische invloeden.”<br />
Eind jaren vijftig van de vorige eeuw steekt er<br />
weer een nieuwe muzikale wind op. Vanuit<br />
en als reactie op de samba-canção ontstaat<br />
de bossanova. Het ‘Treur niet, wees blij met<br />
je mooie vrouwen en stranden’-genre kent<br />
drie zwaargewichten: tekstdichter Vinicius<br />
de Moraes en de musici-componisten João<br />
Gilberto en Tom Jobim.<br />
Caio Amon: “Aan Gilberto dankt de<br />
bossanova de gitaargestuurde beat. Zijn<br />
manier van zingen, met een beetje vals<br />
klinkende noten zoals in de jazz, wordt<br />
karakteristiek voor de bossanovavocalen.<br />
De klassieke kant van de bossanova is<br />
aan Jobim toe te schrijven. Een oplettende<br />
luisteraar kan in zijn bossanova’s een Chopinachtige<br />
kwaliteit horen.”<br />
18 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
< Tom Jobim.<br />
>> Platenhoes van<br />
de bossanovahit<br />
The Girl from<br />
Ipanema, in 1962<br />
internationaal<br />
doorgebroken<br />
dankzij Stan Getz<br />
& Astrud Gilberto.<br />
De Braziliaanse muziekcultuur is als een<br />
levend organisme in een kookpot waaruit<br />
de meest uiteenlopende geuren opborrelen.<br />
‘Cultureel kannibalisme’ wordt de ironische<br />
kreet van de muzikale omnivoren. Zijn het<br />
eerst Villa-Lobos cum suis die deze hybride<br />
producten aan de wereld opdissen, zo’n<br />
vier decennia later zullen de exponenten van<br />
wat tropicália wordt genoemd er hun eigen<br />
bijtende saus overheen gieten.<br />
Tropicália<br />
Mede door de introductie van televisie winnen<br />
rock-’n-roll en pop terrein op de bossanova.<br />
Muziekwedstrijden worden kijkcijferhits.<br />
Censuur van de militaire machthebbers<br />
drukt nog even geen stempel waardoor ook<br />
protestzangers aan de competities kunnen<br />
deelnemen, samen met een nieuwe lichting<br />
singer-songwriters die zich schaart onder de<br />
parapluterm MPB: Música Popular Brasileira.<br />
Het zijn haast allemaal mannen, met<br />
uitzondering van zangeres Elis Regina, het<br />
passionele tegenwicht van de onderkoelde<br />
bossanova.<br />
In 1967 maken de kijkers van de<br />
muziekshows kennis met tropicália, een<br />
beweging die de Braziliaanse muziek radicaal<br />
wil veranderen. Leidende figuren zijn –<br />
naast theatermakers, schrijvers, filmers en<br />
performanceartiesten – de singer-songwriters<br />
Gilberto Gil en Caetano Veloso. De vrienden<br />
komen vanuit Salvador in het noordoosten<br />
naar Rio om korte metten te maken met de<br />
houdgreep van deze miljoenenstad op de<br />
muziek van hun land.<br />
De muziek is luid en<br />
rauw, de teksten over<br />
drugs, dealers en pooiers<br />
omstreden<br />
Met controversiële teksten keren zij zich<br />
tegen de militaire dictatuur (1964-1985) en<br />
tegelijkertijd tegen de dogmatiek van elitair<br />
links, dat hen veroordeelt voor hun gebruik<br />
van westerse ‘kapitalistische symbolen’, zoals<br />
de elektrische gitaar en hun verwijzingen naar<br />
de muziek van popgroepen als The Beatles,<br />
popart en de glamourkitsch van Carmen<br />
Miranda, de Braziliaanse Hollywood-ster<br />
uit de jaren veertig. Een geval van cultureel<br />
kannibalisme, want: “Wij aten bijna alles”,<br />
stelt Veloso in zijn boek Tropical Truth. Als<br />
de overheidscensuur scherp gaat snijden<br />
in anti-militaire culturele uitingen worden Gil<br />
en Veloso het land uitgezet. Beiden zullen<br />
later gerehabiliteerd terugkeren en Gil wordt<br />
zelfs Minister van Cultuur, de eerste zwarte<br />
minister van Brazilië.<br />
Nu samba is doorgedrongen tot de<br />
mainstream en samen met onder meer<br />
bossanova en MPB in de betere buurten
Het genre Gismonti<br />
In 1976 komt de eerste plaat van Egberto Gismonti uit in Europa: Dança das Cabeças. “Beste<br />
popplaat van het jaar”, roepen de Britse critici, “beste volksmuziekplaat van het jaar”, stellen<br />
hun Amerikaanse collega’s, “een meesterwerk in de hedendaagse klassieke muziek”, klinkt<br />
het in Duitsland. “Door zijn veelzijdigheid is de Braziliaanse componist, gitarist en pianist niet<br />
te labelen”, stelt gitarist en producer Gustavo Pazos. (Zijn we jazz nog vergeten.) “Zijn muziek<br />
ademt de populaire en volksmuziek van noordoost-Brazilië, economisch arm, muzikaal<br />
puissant rijk en divers”, vervolgt Pazos. “Maar het oeuvre van een van de invloedrijkste<br />
toondichters uit Latijns-Amerika van de afgelopen veertig jaar overschrijdt geografische en<br />
culturele grenzen.”<br />
Gismonti’s gitaarspel is verbluffend. Hij is opgeleid als pianist maar autodidact als gitarist.<br />
De meerstemmige mogelijkheden van de piano weet hij kunstig te transponeren naar de<br />
gitaar. Hij ontwikkelde zijn eigen typen met tien, twaalf, veertien snaren. Geboren in Rio met<br />
Libanees-Palestijnse roots leerde hij in Parijs orkestreren en arrangeren bij Nadia Boulanger<br />
en Jean Barraqué, een leerling van Arnold Schönberg. Terug in Brazilië vond hij zijn liefde bij<br />
de choro van Rio. De muzikale veelvraat slokte legio genres en lokale stijlen op. Hij woonde<br />
een tijd bij de Xingu-indianen in het Amazonegebied om hun klankwereld te proeven en<br />
experimenteerde met jazzkopstukken als Jan Garbarek en Herbie Hancock. In zijn vlegeljaren<br />
ontketende hij een felle pennenstrijd: ‘Hij maakt kunst!’ ‘Nee hij is van het volk!’ Gelukkig zegt<br />
muziek, de abstractste van de schone kunsten, zoveel meer dan de mooiste woorden.<br />
za 19 nov, Tropentheater Egberto Gismonti & Lundi Bleu: Sertões Veredas<br />
klinkt, gonst in de krottenwijken van de<br />
grote steden een ander geluid. In Rio is<br />
dat funk. Megafeesten, georganiseerd<br />
door drugsbaronnen, zijn het toneel<br />
voor georganiseerde gevechten tussen<br />
rivaliserende bendes. De muziek is luid en<br />
rauw, de teksten over drugs, dealers en<br />
pooiers omstreden. In de favela’s van São<br />
Paulo klinkt zwarte hiphop, een reactie op<br />
de rock die er vooral bij blanke jongeren<br />
populair is. Salvador sleept zich voort op<br />
reggaebeats; groot gemaakt door Gil en<br />
Tips uit de Festivalagenda:<br />
Het Concertgebouw, wo 12 , do 13, vr 14 en<br />
zo 16 okt<br />
Koninklijk Concertgebouworkest p. 33<br />
Tropentheater, do 13 okt<br />
Velha Guarda da Portela p. 45<br />
Theater De Roode Bioscoop, vr 14, za 15 en<br />
zo 16 okt<br />
Nelson Latif en gasten p. 42<br />
Noorderkerk, za 15 okt<br />
Música Clássica Brasileira p. 38<br />
Het Concertgebouw, zo 16 okt<br />
Combattimento Consort Amsterdam p. 33<br />
Paradiso, zo 16 okt<br />
Arthur Verocai & Kindred Spirits Ensemble<br />
& Legendary Movie Orchestra p. 41<br />
Bimhuis, zo 16 okt<br />
Teresa Cristina p. 30<br />
vermengd met lokale sambastijlen heerst er<br />
nu sambareggae, een stijl die in 1990 aan<br />
de wereld werd gepresenteerd door Paul<br />
Simon die op het album The Rhythm of the<br />
Saints samenspeelt met de plaatselijke groep<br />
Olodum.<br />
Recife is sinds de jaren negentig in de ban<br />
van mangue beat, ontstaan uit rock, hiphop<br />
en maracatú. Artiesten als DJ Dolores scoren<br />
hoog door heel Brazilië en daarbuiten. Zo<br />
is het noordoosten, de wieg van muzikaal<br />
Brazilië, nog altijd het kloppend hart dat de<br />
Het Concertgebouw, di 18 okt<br />
Mehinaku p. 33<br />
Openbare Bibliotheek Amsterdam<br />
wo 19 & zo 30 okt<br />
Swing mee met de Swingende Giraffen<br />
p. 39<br />
Bimhuis, wo 19 okt<br />
Trio Corrente p. 30<br />
Het Concertgebouw, do 20 okt<br />
João Luiz gitaar & Douglas Lora p. 34<br />
Bimhuis, do 20 okt<br />
Letieres Leite & Orkestra Rumpilezz p. 30<br />
Het Concertgebouw, vr 21 okt<br />
Ceumar en Krasz Collective p. 34<br />
^ Egberto Gismonti.<br />
Een Nederlandse kennis, een jolige rentenier,<br />
legde eens uit wat het verschil was tussen<br />
Uruguay en Brazilië. Hij woonde afwisselend<br />
in beide landen. Als hij tijdens een feestje<br />
in Uruguay op de tafel sprong om een<br />
dansje te doen, keek iedereen besmuikt een<br />
andere kant op: ‘Wie is die gek?’ In Brazilië<br />
daarentegen klonk er steevast applaus.<br />
Mensen moedigden hem juist aan.<br />
Uruguay, het bedaagde bankenparadijs met<br />
rijke pensionados, is als Nederland. Doe<br />
maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.<br />
Nee, dan Brazilië. Sfeertje bouwen? Vamos<br />
nessa! We gaan ervoor. Spontaniteit wordt<br />
toegejuicht. Niemand zal je ooit openlijk<br />
afvallen. Brazilianen zoeken juist altijd<br />
toenadering.<br />
Bij Club Med, een internationale keten van<br />
meer dan honderd luxe vakantieresorts met<br />
vermaak, zijn ze daarom blij met Braziliaanse<br />
gasten. “Iedere keer als we een groep<br />
Brazilianen in onze hotels hebben wordt<br />
de sfeer meestal beter; alles wordt vrolijker<br />
en zwoeler”, aldus Jean Michel Landau,<br />
jarenlang directeur van de keten.<br />
20 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
Verleiden is in Brazilië een<br />
spel dat je slim moet spelen<br />
Veel draait om relaties in Brazilië. “Het<br />
leven is de kunst van het ontmoeten”,<br />
schreef dichter Vinicius de Moraes. Je blijft<br />
nooit lang buitenstaander in Brazilië. Je<br />
wordt ingesponnen in een web van warme<br />
aandacht. Iedereen wil je vriend zijn en alles<br />
Je blijft nooit lang<br />
buitenstaander in Brazilië.<br />
Je wordt ingesponnen<br />
in een web van warme<br />
aandacht.<br />
voor je doen. Abraços (omhelzingen) en<br />
caricias (liefkozingen) komen snel. Aardig zijn<br />
en aardig gevonden worden is belangrijk.<br />
Niemand wil koel lijken.<br />
Maar men zal ook ongegeneerd een beroep<br />
op je doen als het zo uitkomt. Er is een<br />
blijmoedig, bijna speels opportunisme.<br />
Kansen grijp je. Dat kan tot van alles leiden.<br />
In Rio de Janeiro kun je zelfs een flirt opdoen<br />
in de file; er worden heel wat zwoele blikken<br />
gewisseld tussen automobilisten in de<br />
avondspits.<br />
Instrument voor genot<br />
Dat cineaste Heddy Honigmann uitkwam<br />
op Brazilië voor een film over de liefde<br />
met ervaren en dus oudere mensen was<br />
logisch. Seks is niet iets waar Brazilianen<br />
zich voor schamen. Honigmann gebruikte de<br />
erotische gedichten van de literator Carlos<br />
Drummond de Andrade als opstapje voor de<br />
gesprekken. De dichter schreef over vrijen<br />
onder de douche of over zijn jonge geliefde<br />
die naakt door huis liep. Zonder enige<br />
aarzeling haakten de Braziliaanse bejaarden<br />
daarop aan en vertelden ze hun eigen<br />
erotische herinneringen voor de camera.<br />
Seks is een bewijs van levenslust. Wat<br />
in Nederland gefronste wenkbrauwen<br />
oplevert, is in Brazilië gewoon. Dat een man<br />
voortdurend aan zijn gulp zit of in zijn zak<br />
knijpt bijvoorbeeld. Of dat je in gezelschap,<br />
in een restaurant of wachtkamer heftig<br />
tongzoent met je geliefde. En bijna naakt
Wie niet ten onder wil gaan in de Braziliaanse samenleving zal altijd zijn<br />
vriendelijkste gezicht op moeten zetten. Dit blijmoedige opportunisme komt voort uit de<br />
maatschappelijke chaos waarin het credo luidt: ‘vandaag win je, morgen verlies je.’<br />
Leven met de dag, drang naar plezier en een haast onverzadigbare sexuele eetlust<br />
weerspiegelen die mentaliteit. Een behandeling met Botox lijkt daarbij onvermijdelijk.<br />
Door Ineke Holtwijk<br />
– in bikini of zwembroek – in de bus zitten<br />
is niet raar. Het lichaam zien Brazilianen als<br />
een instrument voor genot; als het even kan<br />
wordt het dus getoond.<br />
Bij ons draait het om de kleren, in Brazilië<br />
gaat het om het lichaam. Je hebt dan ook<br />
modes in hoe het lijf eruit moet zien. Twintig<br />
jaar geleden waren kleine borsten in. Nu zijn<br />
grote borsten mode. En ze worden steeds<br />
groter. Er zijn meer dan vierduizend erkende<br />
plastisch chirurgen om deze wensen te<br />
realiseren. Kleding gebruiken wij om zwakke<br />
onderdelen van ons lichaam te verhullen; in<br />
Brazilië moeten kleren juist het lichaam laten<br />
uitkomen. De broek is strak, zodat je het<br />
slipje goed kunt zien. De minirok is in Brazilië<br />
nooit uit de mode geweest.<br />
De wensdroom van verrassend veel vrouwen<br />
uit de middenklasse is een behandeling door<br />
een plastische chirurg. Op sleutelen aan jezelf<br />
rust geen taboe. Net zo min overigens als op<br />
het dragen van een tanga als je een maatje<br />
meer of hoogbejaard bent. Zoiets als het<br />
bikini-complex - de veertigplusser die zich<br />
verschuilt onder lappen en alleen te water<br />
durft in badpak - is in Brazilië onbekend.<br />
Buikje? Kwabben als zadeltassen op het<br />
dijbeen? Sinaasappelhuidje? Evengoed<br />
paradeert het allemaal vol in het zicht langs<br />
de branding of op straat. Men laat het lekker<br />
hangen, zowel vrouwen als mannen.<br />
Opvallen en verleidelijk<br />
zijn waren de enige<br />
mogelijkheden voor<br />
vrouwen om uit het<br />
slavenverblijf te komen.<br />
Exhibitionisme<br />
Bekeken worden bewijst dat je aantrekkelijk<br />
bent. Neem danslerares Sandra, één brok<br />
vrouw in een minijurk die twee maten te klein<br />
is. Op de dansvloer weet ze alle blikken te<br />
vangen. Ze heeft haar armen hoog in de<br />
lucht, draait, laat haar kont trillen, schudt<br />
de weelderige haarbos en laat haar handen<br />
liefkozend over haar heupen traag naar<br />
Tips uit de Festivalagenda:<br />
ROC van Amsterdam, diverse data in <strong>oktober</strong><br />
Salsadansen en dineren op de Hotelschool<br />
p. 41<br />
Melkweg, di 11 t/m do 13 okt<br />
Dansmakers Amsterdam: Brasil Double<br />
Bill p. 38<br />
Melkweg, do 20 t/m zo 23 okt<br />
Dansmakers Amsterdam: Touch it! van<br />
Gabriella Maiorino p. 38<br />
DeLaMar, za 29 en zo 30 okt<br />
Balé da Cidade de São Paulo p. 35<br />
Straatbeeld van São Paulo (Rua 25 de Marco/Lodeira Porto Geral). (foto Ben Mendes)
Lula, Dilma en Botox<br />
De opstand in Libië bracht de Braziliaanse plastisch chirurg<br />
Liacyr Ribeiro (70) uit Rio ertoe zijn grote geheim te vertellen: hij<br />
had medio jaren negentig kolonel Moammar Gaddafi ‘verjongd’.<br />
Ribeiro had hem aan nieuw haar geholpen; een ooglidcorrectie<br />
uitgevoerd en vet rond de jukbeenderen ingespoten.<br />
Dat de dictator uitkwam bij een Braziliaan is logisch. Braziliaanse<br />
plastisch chirurgen hebben wereldfaam. Na de Verenigde Staten is<br />
Brazilië de grootste markt met meer dan 1.800 plastische chirurgieoperaties<br />
per dag. Daarnaast is er Botox, het anti-rimpelserum.<br />
Ieder half jaar wat prikjes en klaar ben je. In Brazilië is het bijna zo<br />
gewoon als naar de kapper gaan.<br />
gedicht en meer. Het is het mooiste dat ik<br />
voorbij zag komen.”<br />
Veel Brazilianen geloven dat de mix van<br />
indianen, Afrikanen en Portugezen een<br />
verklaring is voor het exhibitionisme in hun<br />
land. Maar ook de slavernij wordt vaak als<br />
reden aangevoerd. Opvallen en verleidelijk zijn<br />
waren de enige mogelijkheden die vrouwen<br />
hadden om uit het slavenverblijf te komen.<br />
Het blijmoedige opportunisme heeft zeker<br />
te maken met de permanente chaos. In<br />
een onzekere samenleving ben je je veel<br />
meer bewust van de tijdelijkheid der dingen:<br />
vandaag win je, morgen verlies je. Brazilianen<br />
zijn genieters: ‘drink, dans en wees gelukkig’,<br />
zou dan ook hun motto kunnen zijn. De<br />
drang om plezier te maken is groot. En die<br />
zie je terug in de sexuele eetlust.<br />
Volgens een recent onderzoek in elf Midden-<br />
en Zuid-Amerikaanse landen hebben<br />
Brazilianen de meeste seksuele partners in<br />
hun leven; ze associëren seks vaker met<br />
genot; ze zijn vaker ontrouw en Braziliaanse<br />
vrouwen experimenteren meer met een<br />
vibrator dan vrouwen in de andere landen.<br />
Het bevestigt het beeld uit eerdere<br />
onderzoeken: Brazilianen denken er meer<br />
aan, doen het meer en er mag ook meer. En<br />
het opportunisme laat zich ook in de seksuele<br />
mores gelden: zolang niemand het ziet of<br />
weet, kan je ver gaan. ‘Tussen vier muren kan<br />
alles gebeuren’ is een populair gezegde.<br />
Explosieve recepten<br />
Eros is overal. Zelfs in de bierreclames en<br />
de familie<strong>programma</strong>’s zondagmiddag op<br />
televisie. Daar zijn diepe decolleté’s en billen<br />
die onderuit de hotpant piepen magneten<br />
voor de kijkcijfers. Het zal niet verwonderen:<br />
Braziliaanse kinderen zijn er vroeg bij. Uit<br />
een enquête onder schoolkinderen een paar<br />
jaar geleden bleek dat de meesten voor hun<br />
tiende al getongzoend hadden. De meeste<br />
jongens hebben als ze dertien zijn ‘het’ al een<br />
keer ‘gedaan’. Bij de meisjes is dat zestien.<br />
De keerzijde is dramatisch: een op de tien<br />
van de pubers is dan ook al moeder.<br />
Op de site van het blad Nova Cosmopolitan<br />
kunnen jonge echtgenotes ‘explosieve<br />
recepten’ lezen over hoe je man op<br />
temperatuur te krijgen. ‘Hoe maak je je man<br />
wild zonder je handen te gebruiken?’ Een<br />
De drang om er beter uit te zien, drijft de meeste patiënten. Vrouwen<br />
willen slanker (vet wegzuigen), gladder en grotere borsten. De<br />
verlanglijst van de heren: gladder (gezicht), een bredere onderkaak<br />
en steviger borstpartij (siliconen inspuiten).<br />
De voorhoede wordt gevormd door actrices en televisiepresentatrices.<br />
De vraag is niet ‘of’ maar ‘hoe vaak’. De koningin<br />
van de maakbaarheid is presentatrice Hebe Camargo. Deze<br />
Mies Bouwman van Brazilië is tachtig-plus maar lijkt hooguit 55.<br />
Waterstofperoxideblond, minirok met geweldige renpaardenbenen,<br />
gelifte billen, decolleté, gladde wangen en stuiterend van energie.<br />
Politici zijn ook goede klanten. Zij ontkennen de ingreep altijd.<br />
Maar dat Lula, Brazilië’s ex-president, en ook Dilma, zijn opvolgster,<br />
Botoxklantjes zijn is zeker. De foto’s voor en na spreken voor zich.<br />
^ Jonge goden van Copacabana, Rio de Janeiro (foto John Maier Jr/Lonely Planet Images).<br />
< TV-ster Hebe Camargo. Ze is nu tachtig-plus, oogt als 55. Met dank aan de plastische chirurgie<br />
(foto Sergio Savarese).<br />
vaste rubriek is ‘het standje van de week’<br />
met sterren voor zowel de moeilijkheidsgraad<br />
als het genotsniveau.<br />
De serieuze dagbladen laten het onderwerp<br />
evenmin liggen. Folha de São Paulo, Brazilië’s<br />
grootste krant, nodigde in het verleden al<br />
eens vijftien bekende dichters uit om een<br />
ode op de vagina te schrijven voor haar<br />
prestigieuze culturele bijvoegsel op zondag.<br />
En in de Braziliaanse literatuur is erotiek al<br />
meer dan een eeuw ‘hot’. Neem Machado<br />
de Assis, beschouwd als een van de grootste<br />
negentiende-eeuwse auteurs ter wereld. Hij<br />
creëerde Don Casmuro die fantaseert over<br />
overspel van zijn mooie echtgenote met zijn<br />
beste vriend. Terwijl wij in Nederland brave<br />
streekromans lazen, genoten de Brazilianen<br />
van wulpse personages als Gabriela en Dona<br />
Flor, creaties van de volksschrijver Jorge<br />
Amado. Dona Flor hertrouwde na de dood<br />
van haar man, maar bleef dromen van seks<br />
met de overleden echtgenoot. ‘De waarheid<br />
is dat Brazilianen totaal gefascineerd zijn<br />
door seks,’ concludeert antropoloog Roberto<br />
DaMatta.<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 23
Amsterdam en Recife hebben een opmerkelijke relatie. In beide steden<br />
speelt het water een grote rol, beide steden delen ook een stukje<br />
van dezelfde geschiedenis. In het Rijksmuseum zijn momenteel de<br />
Braziliaanse werken van de zeventiende-eeuwse schilder Frans Post<br />
te zien. Architecten van het Amsterdamse ARCAM en Braziliaanse<br />
vakgenoten uit Recife wisselen ervaringen en ideeën uit rondom<br />
stedenontwikkeling en architectuur. Nederland ontdekt Brazilië, maar<br />
Brazilië heeft de ogen al heel lang gericht op zijn verleden met de Lage<br />
24 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
Landen. En dat vooral dankzij één man. Door Stijntje Blankendaal<br />
Johan Maurits<br />
de Braziliaan<br />
Tips uit de Festivalagenda:<br />
Rijksmuseum, di 20 sept t/m ma 21 nov<br />
Johan Maurits en Frans Post: twee<br />
Nederlanders in Brazilië p. 41<br />
Tropenmuseum, di 11 okt<br />
Documentaire ‘Doce Brasil Holandês’<br />
p. 43<br />
ARCAM, vr 14 okt t/m za 26 nov<br />
rXa - Recife Exchange Amsterdam<br />
p. 30<br />
I love Maurício de Nassau, stond in 1997<br />
als graffiti gekalkt op een muur in een<br />
volkswijk van Recife. Ik bestudeerde toen, als<br />
student geschiedenis, de Hollandse periode<br />
(1630-1654) in Brazilië. Of beter gezegd<br />
de mythevorming rondom de persoon van<br />
Johan Maurits van Nassau-Siegen, een<br />
Duitse achterneef van Willem van Oranje.<br />
“De beste gouverneur die we ooit gehad<br />
hebben”, vertelde een hotdogverkoper op<br />
straat, alsof Nassau nog recentelijk had<br />
meegedaan aan de verkiezingen.<br />
Het verhaal gaat als volgt. Graaf Johan<br />
Maurits van Nassau-Siegen (1604-1679)<br />
werd in 1636 door de West Indische<br />
Compagnie (WIC) uitgezonden naar de<br />
kolonie in Brazilië, die zeven jaar eerder<br />
was buitgemaakt op de Portugezen.<br />
Nassau moest er orde op zaken stellen.<br />
De Portugezen weigerden namelijk hun<br />
suikermolens te laten draaien voor de<br />
Nederlandse overheersers en voerden vanuit<br />
het binnenland een guerilla-oorlog tegen de<br />
calvinistische bezetting van Pernambuco, een<br />
provincie aan de noordoostkust van Brazilië.<br />
Geïnspireerd door de verlichte vorsten uit<br />
zijn tijd, nam Nassau behalve soldaten ook<br />
kunstenaars en wetenschappers mee.
Gezicht op Olinda uit 1662 door Frans Post (1612-1680).<br />
Collectie Rijksmuseum, Amsterdam.<br />
v Portret van Graaf Johan Maurits van Nassau-Siegen (1604-1679)<br />
door Jan de Baen (1633-1702). Collectie Mauritshuis, Den Haag.<br />
Onder hen waren de schilders Frans Post<br />
en Albert Eckhout en de astronoom George<br />
Marcgraf. Nadat Nassau de Portugezen<br />
er militair onder had gekregen, paaide<br />
de gouverneur de katholieke en joodse<br />
suikerplantagehouders met een zekere mate<br />
van godsdienstvrijheid en gaf ze het recht om<br />
wapens te dragen. Nassau bouwde een stad<br />
en twee paleizen.<br />
De kiem van de mythe was geboren. Johan<br />
Maurits van Nassau-Siegen (later stadhouder<br />
van Kleef) wordt sindsdien in Brazilië liefdevol<br />
bijgenaamd Maurício o Brasileiro, Maurits<br />
de Braziliaan. Hij is symbool geworden voor<br />
de bestuurder die niet alleen maar zoveel<br />
mogelijk wilde roven, maar tot op de dag van<br />
vandaag de uitzondering vormt op de regel<br />
van corruptie en koloniale uitbuiting.<br />
Zo vertelde de gepensioneerde kolonel<br />
en vrijetijdshistoricus Carlos Cavalcanti,<br />
coördinator van een militair college in Recife,<br />
met passie in zijn stem: “Wij hebben het<br />
idee dat de zeven jaren onder Nassau<br />
veel belangrijker zijn geweest dan de twee<br />
Portugese eeuwen die daarop volgden.<br />
De liefde die Nassau had voor de cultuur.<br />
De wetenschappers en kunstenaars die hij<br />
meebracht. Marcgraf heeft de eerste zonne-<br />
eclips opgetekend, minuten, seconden.<br />
Ze hebben de eerste vuurtoren en de<br />
eerste botanische tuin aangelegd, flora en<br />
fauna vastgelegd. Dus met hem, met de<br />
mensen van Nassau, is er niet alleen een<br />
politiek maar ook een wetenschappelijk en<br />
cultureel initiatief geweest. Hij was een waar<br />
vertrouwensfiguur.”<br />
Recife was bij Nassau’s aankomst in<br />
1637 nog slechts een klein gehucht op<br />
een landtong, een rif, langs de kust van<br />
Pernambuco, gelegen in de uiterwaarden<br />
van de rivieren Capibaribe en Beberibe. Het<br />
Portugese plaatsje Olinda, hoger gelegen<br />
dan Recife, werd een jaar na aankomst in<br />
1631 door de West Indische Compagnie<br />
verwoest. De stenen werden door de<br />
Hollanders versjouwd naar de kust, maar<br />
het ontbrak er aan woonruimte voor de<br />
zesduizend soldaten en wat commercianten.<br />
Vandaar dat Nassau een brug sloeg naar het<br />
eiland Santo Antônio achter de landtong,<br />
waar een heus stratenplan kwam met paleis<br />
Vrijburg met twee karakteristieke torens,<br />
gericht naar zee en het buitenhuis Boa Vista,<br />
mooi uitzicht. Over de rivier Capibaribe kwam<br />
een tweede brug naar het vasteland.<br />
Deze stedenbouwkundige invloed van<br />
Via de Mangrove-express<br />
naar de IJmeerlijn<br />
Het water, de geschiedenis en vergelijkbare<br />
infrastructurele uitdagingen bracht architecten uit<br />
Recife en Amsterdam bij elkaar. Het Amsterdamse<br />
Architectuurcentrum ARCAM en de universiteit van<br />
Pernambuco bedachten het RXA – Recife Exchange<br />
Amsterdam project, en nodigden er onder meer<br />
vertegenwoordigers van Ruimtelijke Ordening van<br />
beide steden bij uit. Flora van Gaalen, woordvoerster<br />
van ARCAM, vertelt over het verloop van het<br />
uitwisselingsexperiment, dat zal uitmonden in een<br />
tentoonstelling tijdens het Amsterdam Brazilië Festival:<br />
“Recife kwam als eerste met een concreet onderwerp<br />
voor discussie: de aanleg van een opgetilde snelweg,<br />
die het verkeer over de mangrove langs de Atlantische<br />
kust naar de zuidzijde van de stad moet brengen.<br />
Dat project is controversieel, net als bij ons de<br />
IJmeerlijn, die ook dwars door een ecologisch gebied<br />
is gepland.” Van de Amsterdamse initiatieven is het<br />
nog niet duidelijk welk project men wil voorleggen.<br />
Van Gaalen: “Zeker is dat in Amsterdam de tijd van<br />
de almachtige planning door de gemeente, vanwege<br />
de crisis, voorbij is. We kijken daarom naar Recife,<br />
waar de overheid veel minder invloed uitoefent op<br />
de stadsplanning. Het private initiatief heeft er veel<br />
meer vrij spel. Wij zullen in Amsterdam dat initiatief<br />
ook op gang moeten brengen. De vraag is hoe. Ander<br />
interessant gegeven is dat in Recife het getijde van de<br />
zee nog zijn gang kan gaan. In Amsterdam is dat met<br />
de aanleg van het IJsselmeer allemaal bedwongen.<br />
Bij IJburg zijn nieuwe gebieden opgespoten, die met<br />
sluizen gecontroleerd zouden gaan worden. De vraag<br />
is ‘waarom eigenlijk?’”<br />
Nassau heeft misschien nog wel de meeste<br />
indruk gemaakt op de Recifenses, die hun<br />
stad het liefste vergelijken met Amsterdam,<br />
liever nog dan met Venetië, evengoed stad<br />
van water en bruggen.<br />
Al geldt ook hier vooral de mythische lading.<br />
Van de Nederlandse huizen en paleizen<br />
(paleis Vrijburg werd in 1780 afgebroken) is<br />
niets overgebleven, behalve wat tekeningen.<br />
Pieter Post, een broer van Frans, ontwierp<br />
vermoedelijk het stadsplan, waarvan de<br />
tekeningen sinds de negentiende eeuw<br />
liggen in het archeologisch, historisch en<br />
geografisch instituut in Recife. Dat zijn<br />
zeventiende-eeuwse landkaarten van de<br />
Braziliaanse gebieden uit de Vingboons Atlas.<br />
Voor architect José Luiz Mota Menezes<br />
is vooral het idéé van de Hollandse stad,<br />
ook wel Mauricéia (Mauritsstad) genaamd,<br />
in Recife levendig gebleven. Menezes<br />
verbouwde in 2001 de aangetroffen resten<br />
van de eerste synagoge van de Amerika’s,<br />
gebouwd onder Nassau’s regime in 1639, in<br />
Recife tot museum.<br />
Het oude Recife is Menezes’ specialiteit:<br />
“Post schetste in zijn ontwerp een<br />
verbindingslijn tussen Recife en het<br />
Lees verder op pagina 29 ><br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 25
september<br />
Foam<br />
vr 2 sept t/m wo 26 okt<br />
Foam 3h: Breno Rotatori<br />
Genre: fotografie p. 35<br />
Caramundo<br />
za 10 sept t/m ma 10 okt,<br />
diverse buitenlocaties in<br />
Amsterdam<br />
R.U.A. - Reflexo on<br />
Urban Art, Amsterdam<br />
Genre: streetart p. 46<br />
Rijksmuseum<br />
di 20 sept t/m ma 21 nov<br />
Johan Maurits en Frans<br />
Post: twee Nederlanders<br />
in Brazilië<br />
Genre: expositie, beeldende<br />
kunst p. 41<br />
Tropentheater<br />
di 27 sept, 14.00 en 20.30 uur<br />
The Year My Parents<br />
Went on Vacation<br />
Genre: film p. 45<br />
Westergasfabriek<br />
vr 30 sept t/m zo 2 okt<br />
R.U.A. Streetart Expo<br />
Genre: expositie, streetart<br />
p. 46<br />
Westergasfabriek<br />
vr 30 sept, vanaf 20.00 uur<br />
R.U.A. Streetart Party<br />
Genre: streetart, muziek<br />
p. 46<br />
<strong>oktober</strong><br />
ROC van Amsterdam<br />
diverse data in <strong>oktober</strong>, 18.00<br />
uur, Restaurant Elements<br />
Braziliaans dineren met<br />
muzikale omlijsting<br />
Genre: culinair p. 41<br />
ROC van Amsterdam<br />
diverse data in <strong>oktober</strong>, vanaf<br />
17.00 uur<br />
Salsadansen en dineren<br />
op de Hotelschool<br />
Genre: culinair p. 41<br />
The College Hotel<br />
za 1 okt t/m zo 30 nov<br />
Proef Brazilië!<br />
Genre: culinair p. 43<br />
Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam<br />
za 1 okt t/m wo 30 nov<br />
Streets of São Paulo -<br />
Foto’s van Bas Losekoot<br />
Genre: fotografie p. 39<br />
Het Concertgebouw<br />
za 1 okt, 14.15 uur<br />
Radio Filharmonisch<br />
Orkest<br />
Genre: klassieke muziek p. 32<br />
Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam<br />
za 1 okt, 16.00 uur<br />
Bibliobios<br />
Genre: jeugd, film p. 39<br />
<strong>programma</strong> o<br />
Tropentheater<br />
zo 2 okt, 14.00 uur<br />
Teatro Munganga: Orixás<br />
en de schatkist van de<br />
oorsprong<br />
Genre: jeugd, theater p. 45<br />
Tropenmuseum<br />
zo 2 okt, 14.00 uur<br />
Lezing ‘Candomblé in<br />
Bahia’<br />
Genre: lezing p. 43<br />
Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam<br />
zo 2 okt, 15.00 uur<br />
Mrs. Smit and the Boys<br />
from Brasil<br />
Genre: muziek p. 39<br />
Het Concertgebouw<br />
zo 2 okt, 20.15 uur<br />
Duo Gisbranco en<br />
PianOrquestra<br />
Genre: klassieke muziek,<br />
populair p. 32<br />
Museumplein<br />
ma 3 okt, vanaf 18.45 uur<br />
Feestelijke opening<br />
door prinses Máxima<br />
p. 31<br />
Het Concertgebouw<br />
ma 3 okt, 20.15 uur<br />
Assad Family<br />
Openingsconcert Brasil<br />
Festival Amsterdam<br />
Genre: wereldmuiek, populair,<br />
klassieke muziek p. 32<br />
Het Concertgebouw<br />
di 4 okt, 20.15 uur<br />
Banda Mantiqueira &<br />
Jazz Orchestra of the<br />
Concertgebouw<br />
Genre: jazz<br />
p. 32<br />
Westergasfabriek<br />
wo 5 t/m zo 9 okt<br />
Africa in the Picture en<br />
Afrikaanse diaspora in<br />
Brazilië<br />
Genre: film p. 46<br />
Het Concertgebouw<br />
wo 5 okt, 12.30 uur<br />
Leo van Doeselaar,<br />
Maarschalkerweerdorgel<br />
Genre: klassieke muziek p. 32<br />
Het Concertgebouw<br />
wo 5 okt, 20.15 uur<br />
Toots Thielemans & his<br />
Brazilian Friends<br />
Genre: muziek p. 32<br />
Tropentheater<br />
wo 5 okt, 20.30 uur<br />
Cine Brasil: Beyond<br />
Ipanema<br />
Genre: film p. 45<br />
Het Concertgebouw<br />
do 6 okt, 20.15 uur<br />
Brazilian Strings<br />
Genre: klassieke muziek,<br />
wereldmuziek, populair p. 33<br />
Het Concertgebouw<br />
do 6 okt, 20.15 uur<br />
Cuarteto Latinoamericano<br />
Genre: klassieke muziek p. 33<br />
Tropentheater<br />
do 6 okt, 20.30 uur<br />
Cine Brasil: Fordlândia<br />
Genre: film p. 45<br />
Het Concertgebouw<br />
vr 7 okt, 20.15 uur<br />
Antonio Meneses cello &<br />
Cristina Ortiz piano<br />
Genre: wereldmuziek,<br />
klassieke muziek p. 33<br />
Theater De Roode Bioscoop<br />
vr 7 t/m zo 9 okt, 20.30 uur<br />
Theatergroep Flint:<br />
Midden op de Weg<br />
Genre: theater, jazz p. 42<br />
Tropentheater<br />
vr 7 okt, 20.30 uur<br />
Cine Brasil: Bikini<br />
Revolution<br />
Genre: film p. 45<br />
Huize Frankendael<br />
za 8 - zo 23 okt<br />
Into The Green<br />
Genre: expositie, architectuur,<br />
beeldende kunst, culinair,<br />
overig p. 35<br />
Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam<br />
za 8 okt, 16.00 uur<br />
Bibliobios<br />
Genre: jeugd, film p. 39<br />
Huize Frankendael<br />
za 8 okt<br />
Jantar de arte (art dinner)<br />
Genre: culinair p. 35<br />
Het Concertgebouw<br />
za 8 okt, 20.15 uur<br />
Cuarteto Latinoamericano<br />
Genre: klassieke muziek p. 33<br />
Tropentheater<br />
za 8 okt, 20.30 uur<br />
Cine Brasil: Simonal<br />
Genre: film p. 45<br />
Het Concertgebouw<br />
zo 9 okt, 13.30 en 15.30 uur<br />
Kinderconcert: een<br />
swingend muziekfeest<br />
Genre: jeugd, muziek p. 33<br />
Tropenmuseum<br />
zo 9 okt, 14.00 uur<br />
‘May I Enter’<br />
Genre: film, documentaire<br />
p. 43<br />
Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam<br />
di 11 okt, 14.00 – 16.00 uur<br />
De Boekverfilming: Orfeo<br />
Negro<br />
Genre: film p. 39<br />
Tropenmuseum<br />
di 11 okt, 14.00 uur<br />
‘Doce Brasil Holandês’<br />
Genre: film, documentaire<br />
p. 43<br />
Melkweg<br />
di 11 t/m do 13 okt, 20.30 uur<br />
Dansmakers Amsterdam:<br />
Brasil Double Bill<br />
Genre: dans p. 38<br />
Het Concertgebouw<br />
wo 12, do 13, vrij 14 en zo 16<br />
okt, 20.15 uur<br />
Koninklijk<br />
Concertgebouworkest<br />
Genre: klassieke muziek<br />
p. 33<br />
Tropentheater<br />
do 13 okt, 20.30 uur<br />
Velha Guarda da Portela<br />
Genre: wereldmuziek p. 45<br />
ARCAM<br />
vr 14 okt t/m za 26 nov<br />
rXa - Recife Exchange<br />
Amsterdam<br />
Genre: architectuur, expositie,<br />
debat p. 30<br />
Theater De Roode Bioscoop<br />
vr 14 t/m zo 16 okt, 20.30 uur<br />
Nelson Latif en gasten<br />
Genre: wereldmuziek, jazz<br />
p. 42
overzicht Informatie<br />
Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam<br />
za 15 okt, 16.00 uur<br />
Bibliobios<br />
Genre: jeugd, film p. 39<br />
De Balie<br />
za 15 okt, 20.00 uur<br />
“Waxing Brasil”<br />
Genre: debat, lezing, muziek<br />
p. 30<br />
Huize Frankendael<br />
za 15 okt<br />
Jantar de arte (art dinner)<br />
Genre: culinair p. 35<br />
Noorderkerk<br />
za 15 okt, 14.00 uur<br />
Música Clássica<br />
Brasileira<br />
Genre: klassieke muziek p. 38<br />
Het Concertgebouw<br />
zo 16 okt, 11.00 uur<br />
Combattimento Consort<br />
Amsterdam<br />
Genre: klassieke muziek p. 33<br />
paradiso<br />
zo 16 okt, 20.15 uur<br />
Arthur Verocai<br />
Genre: muziek p. 41<br />
Bimhuis<br />
zo 16 okt, 20.30 uur<br />
Teresa Cristina<br />
Genre: muziek p. 30<br />
Het Concertgebouw<br />
di 18 okt, 20.15 uur<br />
Mehinaku<br />
Genre: wereldmuziek p. 33<br />
Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam<br />
wo 19 okt, 15.00 uur<br />
Swing mee met de<br />
Swingende Giraffen!<br />
Genre: muziek, jeugd p. 39<br />
Bimhuis<br />
wo 19 okt, 20.30 uur<br />
Trio Corrente<br />
Genre: muziek p. 30<br />
Het Concertgebouw<br />
do 20 okt, 20.15 uur<br />
Brasil Guitar Duo:<br />
João Luiz gitaar<br />
Douglas Lora gitaar<br />
Genre: klassieke muziek,<br />
populair p. 34<br />
Bimhuis<br />
do 20 okt, 20.30 uur<br />
Letieres Leite & Orkestra<br />
Rumpilezz<br />
Genre: muziek p. 30<br />
Melkweg<br />
do 20 t/m zo 23 okt, 20.30<br />
uur<br />
Dansmakers Amsterdam:<br />
Touch it!<br />
Genre: dans p. 38<br />
Het Concertgebouw<br />
vr 21 okt, 20.15 uur<br />
Ceumar zang/gitaar/<br />
percussie<br />
Krasz Collective<br />
Genre: wereldmuziek p. 34<br />
Theater De Roode Bioscoop<br />
vr 21 t/m zo 23 okt, 20.30 uur<br />
Martin Fondse en gasten<br />
Genre: wereldmuziek, jazz<br />
p. 42<br />
Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam<br />
za 22 okt, 16.00 uur<br />
Bibliobios<br />
Genre: jeugd, film p. 39<br />
Het Concertgebouw<br />
za 22 okt, 20.15 uur<br />
Nieuw Ensemble en<br />
Camerata Aberta<br />
Genre: klassieke muziek p. 34<br />
Het Concertgebouw<br />
zo 23 okt, 11.00 uur<br />
Radio Kamer Filharmonie<br />
en Groot Omroepkoor<br />
Genre: klassieke muziek p. 34<br />
Lloyd Hotel & Culturele<br />
Ambassade<br />
ma 24 okt t/m wo 30 nov<br />
Tentoonstelling Zotia<br />
emigreert: Brazilië<br />
Genre: expositie p. 37<br />
Tropentheater<br />
di 25 okt, 14.00 en 20.30 uur<br />
Cine Brasil: Central do<br />
Brasil<br />
Genre: film p. 45<br />
Lloyd Hotel & Culturele<br />
Ambassade<br />
do 27 okt, 20.00 uur<br />
Lloyd Time Brasil<br />
Genre: lezing p. 37<br />
Bimhuis<br />
vr 28 okt, 23.30 uur<br />
Alessandro Penezzi &<br />
Alexandre Ribeiro<br />
Genre: muziek p. 30<br />
Melkweg<br />
vr 28 okt, 19.00 uur<br />
Morrinho<br />
Genre: documentaire,<br />
discussie<br />
p. 38<br />
DeLaMar<br />
za 29 okt, 20.00 uur<br />
Balé da Cidade de São<br />
Paolo<br />
Genre: dans p. 35<br />
Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam<br />
zo 30 okt, 15.00 uur<br />
Swing mee met de<br />
Swingende Giraffen!<br />
Genre: muziek, jeugd p. 39<br />
DeLaMar<br />
zo 30 okt, 20.00 uur<br />
Balé da Cidade de São<br />
Paolo<br />
Genre: dans p. 35<br />
Het Concertgebouw<br />
ma 31 okt, 20.15 uur<br />
Toninho Ferragutti<br />
accordeon & Alessandro<br />
Kramer accordeon<br />
Genre: wereldmuziek p. 34<br />
en kaartverkoop:<br />
brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
<strong>november</strong><br />
Stadsschouwburg<br />
Amsterdam<br />
za 5 nov, 20.00 uur<br />
Enrique Diaz -<br />
Seagull-Play<br />
Genre: theater p. 42<br />
Stadsschouwburg<br />
Amsterdam<br />
zo 6 nov, 20.00 uur<br />
Enrique Diaz -<br />
Seagull-Play<br />
Genre: theater p. 42<br />
IDFA<br />
wo 16 t/m zo 27 nov<br />
Cinema do Brasil<br />
Genre: film, documentaire<br />
p. 36<br />
Tropentheater<br />
za 19 nov, 20.30 uur<br />
Egberto Gismonti &<br />
Nederlands Kamerorkest:<br />
Sertões Veredas<br />
Genre: klassieke muziek<br />
p. 45<br />
Lloyd Hotel & Culturele<br />
Ambassade<br />
vr 25 nov, 20.00 uur<br />
Lloyd Time Brasil<br />
Genre: film p. 37<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong><br />
Festival-<br />
activiteiten<br />
buiten<br />
Amsterdam<br />
Openlucht galerie K2G,<br />
Amstelveen<br />
za 1 okt t/m do 22 dec<br />
Júlia dos Santos Baptista:<br />
Braziliaanse ‘soul’ in<br />
kleur<br />
Genre: beeldende kunst,<br />
expositie p. 47<br />
Universiteitsbibliotheek<br />
(Universiteit Leiden)<br />
zo 2 okt, 13.00-18.00 uur<br />
Europalia-Brasil in<br />
Leiden: Brazilië,<br />
constructie en<br />
desconstructie van het<br />
heden<br />
Genre: lezing, expositie<br />
p. 47
vastenland. Die noemen wij in de<br />
stedenbouw een ‘kunstmatige weg’. En hij<br />
ontwierp twee bruggen. Zoals in Amsterdam<br />
verbond hij een centraal kanaal via een<br />
aantal verkavelingen aan een kleine haven,<br />
waar een groot deel van de arme bevolking<br />
kon wonen. Hij ontwierp dus een geheel<br />
nieuwe stad!”<br />
Met het vertrek van de Hollanders had<br />
Mauricéia een blijvende erfenis kunnen<br />
worden. “Maar”, verklaart Menezes:<br />
“Ze werd al door de Hollanders zelf, uit<br />
noodzaak om de stad te verdedigen,<br />
afgebroken. Er zijn nu nog slechts<br />
verwijzingen in de Portugese straatnamen<br />
te vinden. De meest concrete verwijzing<br />
naar de Hollandse periode is trouwens de<br />
definitieve vestiging van de bevolking in<br />
Wij hebben het idee dat<br />
de zeven jaren onder<br />
Nassau veel belangrijker<br />
zijn geweest dan de<br />
twee Portugese eeuwen<br />
die daarop volgden<br />
Recife.”<br />
Onder de Portugezen was Recife slechts als<br />
haven van Olinda bedoeld. Menezes: “Voor<br />
de Hollanders gaven de logistieke faciliteiten<br />
voor de suikerhandel aan het water juist de<br />
doorslag. De stad (vandaag met anderhalf<br />
miljoen inwoners) heeft zich getransformeerd<br />
tot een stad van de zee, terwijl Olinda op de<br />
heuvels slechts heel langzaam is herbouwd.”<br />
Nassau werd in 1644 (‘op eigen verzoek’)<br />
ontslagen door de WIC, vanwege zijn te royale<br />
uitgavenpatroon (vooral in zijn pogingen om<br />
meer grond te veroveren) en de tegenvallende<br />
suikeropbrengsten. De (slaven-)handel met<br />
Portugal en later met Brazilië, dat in 1822<br />
onafhankelijk werd, bleek lucratiever te zijn<br />
dan het onderhouden van een kolonie.<br />
Maar als mythe is Nassau ongetwijfeld<br />
gebleven. Onvergetelijk zijn de tranen van<br />
Mariete Borges, verantwoordelijk voor het<br />
historisch erfgoed van Recife en Olinda, die<br />
spontaan opwelden toen ze terugdacht aan<br />
haar ontmoeting met Nassau’s portret in het<br />
Mauritshuis in Den Haag: “Ik beeld me in dat<br />
het een man van hoog beschaafd niveau was.<br />
Magisch.”<br />
Stijntje Blankendaal werkt sinds tien jaar<br />
als journaliste vanuit Brazilië voor onder meer<br />
Dagblad Trouw, De Groene Amsterdammer<br />
en Onze Wereld. Haar woonplaats is São<br />
Paulo.<br />
^ ‘De vliegende koe’ van Recife van kunstenares<br />
Tereza Costa Rêgo.<br />
> Straat in Olinda (foto Flora van Gaalen).<br />
28 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
De kunstenaars van Recife en Olinda<br />
Na de kunstenaars van Nassau hebben Recife en Olinda hun eigen kunstenaars<br />
voortgebracht. Zoals Tereza Costa Rêgo (80). Rêgo’s vrouwelijke, sensuele naakten hebben<br />
het decor van het carnaval van <strong>2011</strong> in Recife geïnspireerd. De kunstenares wilde er ook<br />
haar schilderij van ‘De vliegende koe’ bij. Die vertegenwoordigt voor haar het beste van<br />
Recife. In dit schilderij is de koe zwanger van de stad. ‘Een koe laten vliegen’ was destijds<br />
de belofte van Nassau, in ruil voor geld van de bevolking om een brug van Recife naar het<br />
eiland Santo Antônio te bouwen. Het beest werd gemaakt van papier maché. Na afloop<br />
van de stunt werd een echte geslacht en gebarbecued.<br />
De schilder Montez Magno, die zich nadien meer op Mondriaan richtte, maakte in de jaren<br />
tachtig een serie stillevens, geïnspireerd door de vruchten van Eckhout, aangevuld met<br />
een ei of een muis. Anderen lieten zich door de Nederlandse luchten van Post beïnvloeden.<br />
Gina Alves Dias, die in 2009 overleed, had de eindstrijd in 1648 tussen ‘de Brazilianen’<br />
en ‘de Hollanders’ op het slagveld van Guararapes tot onderwerp van haar laatste<br />
grote doeken. Er staken bloemen uit de geweerkolven; wat Gina betreft waren de blonde<br />
mannen gebleven.<br />
In 1654 gaf Johan Maurits de schilderijen van Albert Eckhout als relatiegeschenk weg aan<br />
de koning van Denemarken. Die bevinden zich vandaag de dag in het Nationaal Museum<br />
van Kopenhagen. De koning van Frankrijk kreeg de schilderijen van Frans Post. De<br />
grootste collectie Frans Post ligt tegenwoordig in Brazilië. Zeventien werken hangen in het<br />
private museum van verzamelaar Ricardo Brennand in Recife.
Investeren in Brazilië nu<br />
aantrekkelijker dan ooit<br />
Brazilië staat sterk in de belangstelling bij internationale<br />
investeerders, in verschillende sectoren. Wilt u investeren<br />
in agro-industrie? Grondstoffen? Of in de energiemarkt?<br />
Brazilië is booming! Mede door de politieke en<br />
economische stabiliteit en de komende evenementen<br />
zoals de wereldkampioenschappen voetbal in 2014 en de<br />
Olympische Spelen in 2016, is Brazilië nu aantrekkelijker<br />
dan ooit als afzetmarkt voor uw producten of diensten.<br />
In onze vestigingen in Nederland en Brazilië<br />
staan wij voor u klaar met een team van Brazilië<br />
specialisten. Met uitgebreide internationale<br />
projectervaring en een gedegen kennis van de<br />
lokale cultuur en de wet- en regelgeving.<br />
Wij begeleiden u graag op het gebied van audit,<br />
tax en advisory en spreken uiteraard beide talen.<br />
Dankzij ons wereldwijde netwerk,<br />
onze connecties met lokale partijen<br />
én met overige internationale<br />
investeerders kunnen wij uw investering<br />
in de Braziliaanse high growth market<br />
samen met u tot een succes maken.<br />
Voor meer informatie:<br />
Rob Wilmink<br />
+31(0)26 389 9747<br />
kpmg.nl/brazil
RECiFE (foto: Meriam de Lange) EDDu gRAu<br />
vr 14 <strong>oktober</strong> t/m za 26 <strong>november</strong> <strong>2011</strong>,<br />
di t/m za 13.00-17.00 uur<br />
Gratis toegang<br />
rXa - Recife Exchange Amsterdam<br />
De stad en het water: de historische<br />
band tussen Recife en Amsterdam<br />
doorgetrokken naar de toekomst<br />
ARCAM presenteert de resultaten van<br />
een kennisuitwisseling tussen Braziliaanse<br />
en Nederlandse architecten omtrent<br />
de toekomst van de steden Recife en<br />
Amsterdam.<br />
Recife, een stad in het noordoosten van<br />
Brazilië en net als Amsterdam een waterstad,<br />
was in de zeventiende eeuw de hoofdstad<br />
van ‘Nieuw-Holland’. De historische band<br />
is nog altijd zichtbaar in het stratenplan van<br />
het oude centrum en een serie forten langs<br />
de kust. Hoe gaan de steden om met hun<br />
erfgoed en met de problemen, maar ook<br />
met de kansen die het water biedt? Wat zijn<br />
de overeenkomsten en verschillen tussen<br />
de manier waarop in beide steden wordt<br />
gewerkt aan een duurzame toekomst en hoe<br />
kunnen ze elkaar inspireren?<br />
De expositie wordt op 14 <strong>oktober</strong> geopend<br />
met een seminar.<br />
Volg het project via de rXa blog:<br />
http://recifeamsterdam.blogspot.com/<br />
Genre: architectuur, expositie en debat<br />
ARCAM, architectuurcentrum<br />
Amsterdam<br />
Prins Hendrikkade 600, 1011 VX Amsterdam<br />
020-6204878<br />
www.arcam.nl<br />
30 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
za 15 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.00 uur<br />
€ 10,-<br />
“Waxing Brasil”<br />
Een kritische beschouwing met aansluitend<br />
feest over een opkomende grootmacht”<br />
Terwijl de wereldwijde economie onder druk<br />
staat, zijn er gelukkig ook nog booming<br />
economieen. Een daarvan is Brazilie. Een land<br />
met een economische groei van jaarlijks bijna<br />
10 procent. Bovendien maakt het land nog<br />
steeds veel warme gevoelens los bij een hoop<br />
Nederlanders. Het land is alles wat Nederland<br />
niet is. Temperamentvol, gevaarlijk en<br />
sensueel. Denk hierbij aan de hypergevaarlijke<br />
favela’s, het stomende carnaval en het<br />
typische Braziliaanse temperament. Maar wat<br />
is er eigenlijk precies aan de hand in deze<br />
nieuwe reus? En hoeveel is waar van al die<br />
cliches.<br />
In het kader van het Brasil Festival belicht De<br />
Balie in een dynamisch <strong>programma</strong> de voors<br />
en tegens van modern Brazilie.<br />
Met onder andere: Ellen Sluis (onderzoeker<br />
veiligheid Rio de Janeiro), Eddu Grau<br />
(muzikant, activist), DJ Zerkalo en vele<br />
anderen. Genre: debat, lezing, muziek.<br />
De Balie<br />
Kleine Gartmanplantsoen 10,<br />
1017 RR Amsterdam<br />
020-5535151<br />
www.debalie.nl<br />
Kaartverkoop: U kunt 24/7 kaarten bestellen<br />
via www.debalie.nl.<br />
Telefonisch reserveren kan op werkdagen<br />
tussen 16.00 en 17.00 via tel.nr. 020-<br />
5535100.<br />
De kassa is alleen geopend bij <strong>programma</strong>’s<br />
waarbij kaartverkoop plaatsvindt. De kassa<br />
is dan vanaf 18:00 geopend. Gereserveerde<br />
kaarten moeten drie kwartier voor aanvang<br />
opgehaald zijn, daarna vervalt uw reservering.<br />
zo 16 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.30 uur<br />
€ 22,- (CJP/Studenten/Stadspas € 18,-<br />
Studenten Conservatorium € 15,-)<br />
Teresa Cristina<br />
Zangeres Teresa Cristina uit Rio’s bruisende<br />
en muzikale wijk Lapa<br />
Teresa Cristina zang<br />
João Calado cavaquinho/muzikale leiding<br />
Bernardo Dantas gitaar<br />
Bruno Cunha percussie/zang<br />
Mestre Trambique percussie<br />
Alexandre Caldi blaasinstrumenten<br />
André Mercelino<br />
Zangeres Teresa Cristina werd ontdekt in<br />
Lapa, de wijk in Rio de Janeiro die bekend<br />
staat om haar bruisende en muzikale<br />
nachtleven. Tegenwoordig reist Teresa de<br />
hele wereld over en deelt ze het podium met<br />
beroemdheden uit de Braziliaanse muziek,<br />
onder wie Caetano Veloso, Seu Jorge en<br />
Marisa Monte. i.s.m. Europalia International<br />
Genre: muziek<br />
wo 19 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.30 uur<br />
€ 20,- (CJP/Studenten/Stadspas € 17,-<br />
Studenten Conservatorium € 14,-)<br />
Trio Corrente<br />
Funky groovejazzversies van Braziliaanse<br />
evergreens door Trio Corrente<br />
Fabio Torres piano/Fender Rhodes<br />
Paulo Paulelli elektrische bas/contrabas<br />
Edu Ribeiro drums<br />
Trio Corrente geeft een funky draai aan tijdloze<br />
Braziliaanse songs. Van Jobim tot Pixinguina:<br />
zeer diverse klassiekers worden met Fender<br />
Rhodes, drums, elektrische bas en contrabas<br />
omgetoverd naar groovejazz in de geest<br />
van Miles Davis en John Coltrane. De drie<br />
groepsleden zijn bekende musici uit de scene<br />
van São Paulo. Genre: muziek
TEREsA CRisTinA (foto: Washington Post) openingsavond<br />
do 20 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.30 uur<br />
€ 22 (CJP/Studenten/Stadspas<br />
€ 18,- Studenten Conservatorium € 15,-)<br />
Letieres Leite & Orkestra Rumpilezz<br />
Diepe Afro-Braziliaanse ritmes in<br />
spetterende bigbandbezetting<br />
Het twintigkoppige Orkestra Rumpilezz is<br />
een spetterend Brasil-jazzorkest dat Afro-<br />
Braziliaanse ritmes uit Bahia vertaalt in<br />
spannende bigband jazz. Het orkest, met<br />
vijftien houtblazers en vijf percussionisten,<br />
won onlangs de Prêmio da Música Brasileira,<br />
de belangrijkste muziekprijs in Brazilië,<br />
in de categorieën Beste Nieuwkomer en<br />
Beste Instrumentale Groep. i.s.m. Europalia<br />
International. Genre: muziek<br />
vr 28 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 23.30 uur<br />
€ 12,- (CJP/Studenten/Stadspas<br />
€ 10,- Studenten Conservatorium € 8,-)<br />
Alessandro Penezzi & Alexandre<br />
Ribeiro<br />
Multi-instrumentalist Alessandro Penezzi en<br />
klarinettist Alexandre Ribeiro improviseren<br />
met choro<br />
De Braziliaanse gitarist Alessandro Penezzi<br />
speelt bijzondere instrumenten, waaronder<br />
zevensnarige gitaar, violão tenor (tenorgitaar),<br />
cavaquinho (sopraangitaar), mandoline en<br />
fluit. Penezzi is gefascineerd door de choro,<br />
een oude Braziliaanse muziekvorm met<br />
veel ruimte voor improvisatie. Net als zijn<br />
duopartner, klarinettist Alexandre Ribeiro,<br />
werkt hij veel samen met jazzorkesten.<br />
i.s.m. Europalia International<br />
Genre: muziek<br />
BIMhuis<br />
Piet Heinkade 3, 1019 BR Amsterdam<br />
020-7882188<br />
www.bimhuis.nl<br />
Kaartverkoop: www.bimhuis.nl<br />
Telefonisch: 020-7882188, ma t/m vr<br />
15.00-18.30 uur én op concertavonden.<br />
Op maandag 3 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong> organiseert AkzoNobel - in<br />
samenwerking met Het Concertgebouw - de spectaculaire<br />
opening van het Amsterdam Brasil Festival.<br />
’s Werelds grootste verfonderneming viert op deze avond de kracht<br />
van kleur met een Rio de Janeiro-stijl carnavalsparade door de Van<br />
Baerlestraat vanaf 18.45 uur. De parade, met drummers, capoeiradansers,<br />
praalwagens, carnavalkostuums en lichteffecten die<br />
zorgen voor een bijzondere show, eindigt op het Museumplein. Daar<br />
komen de praalwagens en artiesten samen rond een Braziliaanse<br />
‘sambadrome’, gecreëerd door de Braziliaanse ontwerper Ronaldo<br />
Fraga, in samenwerking met de Akzonobel Art Foundation.<br />
De festiviteiten bereiken hun hoogtepunt tijdens de officiële<br />
opening, die voltrokken zal worden door Hare Koninklijke Hoogheid<br />
prinses Máxima, gevolgd door een overweldigende show van<br />
muziek, dans en vuurwerk.<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 31
DuO gisBRAnCO (foto André de Toledo sader)<br />
za 1 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 14.15 uur, Grote Zaal<br />
Rang 1 € 36,50; Rang 2 € 31,50<br />
nTR ZaterdagMatinee:<br />
Radio Filharmonisch Orkest<br />
Een middag met Villa-Lobos, Milhaud en<br />
stravinsky<br />
James gaffigan dirigent<br />
isabelle van Keulen viool<br />
Villa-Lobos - Rudepoema (ork. Rijnvos)<br />
Milhaud - Le boeuf sur le toit, op. 58<br />
Stravinsky - Le sacre du printemps<br />
Het Brasil Festival trapt officieus af met een<br />
ZaterdagMatinee die gedeeltelijk in het teken<br />
staat van Latijns-Amerikaanse klanken. Zo<br />
was Darius Milhaud secretaris van diplomaat<br />
en dichter Paul Claudel toen deze in Rio de<br />
Janeiro als gezant werkte. Het volksliedje<br />
Le boeuf sur le toit werd de basis voor het<br />
gelijknamige ballet. En zo schreef de Braziliaan<br />
Heitor Villa-Lobos zijn pianowerk Rudepoema<br />
voor zijn vriend, pianist Arthur Rubinstein.<br />
Genre: klassieke muziek<br />
zo 2 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Kleine Zaal<br />
€ 28,-<br />
Duo Gisbranco & PianOrquestra<br />
Een explosie van Braziliaans pianovuur<br />
De meest opvallende verschijningen in het<br />
Brasil Festival. De jonge pianistes Bianca<br />
Gismonti en Claudia Castelo Branco behoren<br />
tot een nieuwe generatie musici die met<br />
veel creativiteit en smaak de Braziliaanse<br />
muziekwereld weten te vernieuwen. En het<br />
PianOrquestra, een ensemble van vijf pianisten<br />
en percussionisten die samen één vleugel<br />
bespelen, betimmeren en bekloppen het<br />
instrument alsof het geen piano is.<br />
Genre: klassieke muziek, populair<br />
32 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
AssAD FAMiLy<br />
ma 3 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Grote Zaal<br />
Rang 1+ € 44,-; Rang 1 € 39,-; Rang 2 € 29,-;<br />
Rang 3 € 25,-; Rang 4 € 19,-<br />
Feestelijke opening met kleurrijk<br />
familiekwintet<br />
Assad Family<br />
Odair Assad gitaar<br />
sérgio Assad gitaar<br />
Badi Assad zang/gitaar<br />
Clarice Assad zang/piano<br />
Carolina Assad zang<br />
PianOrquesta<br />
De officiële opening van het Brasil Festival<br />
Amsterdam met de Assadfamilie. De<br />
wereldberoemde gitaristen Sérgio en Odair<br />
Assad vormen al jaren een spraakmakend<br />
klassiek gitaarduo. Ze arrange-ren zelf, geven<br />
compositieopdrachten en laten in hun spel en<br />
repertoirekeuze hun Braziliaanse vaderland<br />
rijkelijk doorschemeren. Hun jongere zus Badi<br />
Assad werd ook opgeleid tot klassiek gitariste,<br />
maar ging met veel succes de kant van singersongwriter<br />
op. Het PianOrquestra verzorgt<br />
het voor<strong>programma</strong>. Genre: klassieke muziek,<br />
wereldmuziek, populair<br />
di 4 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Grote Zaal<br />
Rang 1+ € 54,-; Rang 1 € 49,-; Rang 2<br />
€ 39,-; Rang 3 € 29,-; Rang 4 € 19,-<br />
Banda Mantiqueira & Jazz Orchestra of<br />
the Concertgebouw<br />
De Braziliaanse jazzscene<br />
Henk Meutgeert dirigent<br />
nailor Proveta dirigent<br />
Banda Mantiqueira is een uniek gezelschap in<br />
het Braziliaanse muzikale veld. In een land waar<br />
ritme en vocale muziek de boventoon voeren<br />
als het om populaire muziek gaat, weet deze<br />
bigband zich sinds 1991 te handhaven. Het<br />
gezelschap is uitgegroeid tot een begrip. In<br />
samenwerking met het Jazz Orchestra of the<br />
Concertgebouw geeft het orkest een indruk<br />
van de Braziliaanse jazzscene. Genre: jazz<br />
wo 5 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 12.30 uur, Grote Zaal<br />
Gratis toegang<br />
Lunchconcert:<br />
Leo van Doeselaar Maarschalkerweerdorgel<br />
Orgelmuziek met een Brasilian touch<br />
Het lijkt misplaatst: Brazilië en orgelmuziek.<br />
Toch kent Brazilië, zoals meer Latijns-<br />
Amerikaanse landen, een rijke orgelcultuur.<br />
De Spaanse en Portugese overheersers<br />
namen hun rooms-katholieke cultuur mee<br />
en importeerden orgels uit Europa om die<br />
cultuur voort te zetten. De Brazilianen gaven<br />
er hun eigen draai aan, wat boeiend repertoire<br />
opleverde. Rooms-katholieke orgelmuziek met<br />
een latin touch. Genre: klassieke muziek<br />
wo 5 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Grote Zaal<br />
Rang 1+ € 60,-; Rang 1 € 55,-; Rang 2 € 45,-;<br />
Rang 3 € 35,-; Rang 4 € 25,-<br />
Toots Thielemans & his Brazilian Friends<br />
Toots Thielemans hoeft niet meer voorgesteld<br />
te worden. Deze Belgische grootmeester<br />
maakte van de mondharmonica een volwaardig<br />
jazzinstrument. Hij heeft ook nauwe banden<br />
met Brazilië en nam verschillende platen en<br />
CD’s op met Braziliaanse muziek, waarvan The<br />
Brasil I& II Project de meest bekende zijn. Daar<br />
ontmoete hij ook zijn muzikale vrienden waar hij<br />
het podium mee zal delen: Eliane Elias, Oscar<br />
Castro-Neves, Airto Moreira en Marc Johnson.<br />
Genre: muziek, jazz
BAnDA MAnTiquEiRA (foto: gabriel Boieras, silvio Aurichio)<br />
do 6 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Grote Zaal<br />
Rang 1+ € 44,-; Rang 1 € 39,-; Rang 2 € 29,-;<br />
Rang 3 € 25,-; Rang 4 € 19,-<br />
Brazilian Strings<br />
yamandu Costa gitaar<br />
Duo siqueira Lima<br />
Armandinho guitarra baiana (5-snarige gitaar)/<br />
mandoline<br />
Alessandro Penezzi gitaar<br />
De gitaar is misschien wel het Braziliaanse<br />
volksinstrument bij uitstek. Geen bossanova<br />
zonder het zwoel zuchtende ritme van nylon<br />
snaren. Ook als solo-instrument is de violão,<br />
zoals de klassieke zes- of zevensnarige gitaar<br />
in Brazilië wordt genoemd, wijd verbreid. Na<br />
grootheden als Baden Powel en Antonio Carlos<br />
Jobim is er met Yamandu Costa, Alessandro<br />
Penezzi en het Duo Siqueira Lima een virtuoze<br />
jongere generatie opgestaan. Samen met<br />
snarenveteraan Armandinho brengen zij de<br />
Braziliaanse geest tot leven. Genre: klassieke<br />
muziek, populair, wereldmuziek<br />
do 6 en za 8 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur,<br />
Kleine Zaal<br />
€ 50,-<br />
Cuarteto Latinoamericano<br />
Al 30 jaar de top van de Latijns-Amerikaanse<br />
kamermuziek<br />
o.a. Villa-Lobos - Vierde strijkkwartet<br />
Mignone - Tweede strijkkwartet<br />
Al dertig jaar behoort het Cuarteto<br />
Latinoamericano tot de absolute top van<br />
de Zuid-Amerikaanse kamermuziekwereld.<br />
Het viertal is van alle markten thuis, maar<br />
staat vooral bekend als vertolker van Latijns-<br />
Amerikaans repertoire. De opnamen van<br />
de kwartetten van Heitor Villa-Lobos vielen<br />
geregeld in de prijzen. Genre: klassieke muziek<br />
vr 7 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Kleine Zaal<br />
€ 45,-<br />
Antonio Meneses cello<br />
Cristina Ortiz piano<br />
Mooie dans van volksmuziek met klassiek<br />
o.a. Guarnieri - Eerste sonate<br />
Vianna - Schumanniana; Dança de negros;<br />
Seresta; Corta-Jaca<br />
Villa-Lobos - O canto do cisne negro; Tweede<br />
bachiana brasileira<br />
Antonio Meneses was de laatste cellist die deel<br />
uitmaakte van het fameuze Beaux Arts Trio.<br />
Na de opheffing van het ensemble in 2008<br />
concentreert de Braziliaanse musicus zich weer<br />
meer en meer op het grote cellorepertoire. Hij<br />
is inmiddels een belangrijk pleitbezorger van<br />
het werk van zelden gehoorde Braziliaanse<br />
componisten. Samen met landgenote en<br />
pianiste Cristina Ortiz brengt hij een mooie<br />
dans tussen klassiek en volksmuziek. Genre:<br />
klassieke muziek, wereldmuziek<br />
zo 9 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 13.30 en 15.30 uur,<br />
Kleine Zaal; € 18,-<br />
Kinderconcert vanaf 6 jaar:<br />
Een swingend muziekfeest<br />
Lilian Vieira zang<br />
Matthias Hafner percussie<br />
Kees gelderblom violão (7-snarige gitaar)<br />
Vincent spitters percussie<br />
Marijn van der Linden cavaquinho (4-snarige<br />
ukelele)<br />
Juliana Braga dans<br />
Een swingend muziekfeest in Braziliaanse<br />
sferen voor kinderen. Stilzitten is niet mogelijk!<br />
Lilian Vieira, bekend als de charismatische<br />
zangeres van de formatie Zuco 103, laat<br />
ons tijdens dit concert kennismaken met de<br />
Braziliaanse dansstijl Samba de Gafieira. De<br />
Gafieira is het beste te vergelijken met de Tango<br />
uit Brazilië en is een echte volksdans, ontstaan<br />
in de arbeidersbuurten van Rio de Janeiro<br />
in de jaren 30 van de vorige eeuw. Speciaal<br />
voor het Brasil Festival brengen Lilian en haar<br />
muzikanten vrolijke kinderliedjes in Gafieira stijk,<br />
LiLiAn ViEiRA (foto: Arkady Mitnik)<br />
begeleid door een danspaar. Dans gezellig mee!<br />
Genre: jeugd, muziek<br />
wo 12, do 13, vr 14 en zo 16 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>,<br />
20.15 uur, Grote Zaal<br />
Rang 1+ € 95,-; Rang 1 € 77,50; Rang 2 € 60,-;<br />
Rang 3 € 45,-; Rang 4 € 22,50<br />
Koninklijk Concertgebouworkest<br />
Iván Fischer dirigent<br />
Nelson Freire piano<br />
grootste Braziliaanse pianist van nu<br />
Milhaud - La création du monde, op. 81, Le<br />
boeuf sur le toit, op. 58<br />
De Falla - Nachten in de tuinen van Spanje<br />
Ravel - Pavane pour une infante défunte; Boléro<br />
Ook het Koninklijk Concertgebouworkest is<br />
deze maand in Latijns-Amerikaanse sferen.<br />
Samen met de Braziliaanse pianist Nelson Freire<br />
speelt ‘het beste orkest ter wereld’ de vrolijk<br />
swingende latinritmen van Darius Milhaud en de<br />
aanstekelijke Spaanse kleuren van Manuel de<br />
Falla en Maurice Ravel. Een ritmische reis naar<br />
de basis van veel Braziliaanse dansen onder<br />
leiding van de briljante en onconventionele<br />
dirigent Iván Fischer. Genre: klassieke muziek<br />
zo 16 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 11.00 uur, Grote Zaal<br />
Rang 1 € 22,50; Rang 2 € 19,-<br />
Het Zondagochtend Concert:<br />
Combattimento Consort Amsterdam<br />
Vergeten parels uit de Braziliaanse Barok<br />
Jan Willem de Vriend dirigent<br />
Alisa Kolosova mezzosopraan<br />
o.a. anoniem - Recitativo e Ária para José<br />
Mascarenhas<br />
Aria’s van Händel<br />
Vivaldi - Concert in g, RV 439‚‘La notte’<br />
J.S. Bach - Tweede orkestsuite in b<br />
Barokmuziek uit Brazilië? Het bestaat. De<br />
eerste kolonisten namen hun eigen muziek<br />
en hun eigen gewoonten mee, en lokale<br />
componisten gingen met de voorbeelden van<br />
Händel en Vivaldi aan het werk. Het anonieme<br />
Recitativo e Ária para José Mascarenhas uit<br />
1759 is een van de oudste bewaard gebleven<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 33
CRisTinA ORTiZ<br />
Braziliaanse barokwerken. Barok met een<br />
vleugje latin. Genre: klassieke muziek<br />
di 18 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Kleine Zaal<br />
€ 28,-<br />
Mehinaku<br />
indiaanse tradities in een wervelende show<br />
Brazilië is niet alleen maar samba en<br />
bossanova. Ook de inheemse bevolking, de<br />
vele indianenstammen, brengen hun eigen<br />
muziek in. Of het nu gaat om rituele muziek<br />
of muziek ter ontspanning, elke stam heeft<br />
een eigen traditie, een eigen geluid. De vocale<br />
muziek en dans van stammen als de Mehinaku<br />
representeert in een wervelende show een<br />
kleurrijk deel van het geheel.<br />
Genre: wereldmuziek<br />
do 20 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Kleine Zaal<br />
€ 28,-<br />
Brasil Guitar Duo:<br />
o.a. João Luiz gitaar<br />
Douglas Lora gitaar<br />
Wereldniveau: virtuoos, swingend, ontroerend<br />
en zinnestrelend<br />
Dat de gitaar zo’n beetje het hoofdinstrument<br />
van de Braziliaanse muziek is, blijkt ook uit de<br />
vele uitmuntende gitaarduo’s die het land rijk<br />
is. Mede door het succes van de gebroeders<br />
Assad is er weer een jongere generatie<br />
gitaarduo’s opgestaan, zoals het duo João<br />
Luiz en Douglas Lora, die elke liefhebber van<br />
gitaarmuziek en Latijns-Amerikaanse muziek<br />
gezien en gehoord moet hebben. Virtuoos,<br />
swingend, op momenten ontroerend, maar<br />
altijd spectaculair en zinnenstrelend. Genre:<br />
klassieke muziek, populair<br />
vr 21 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Kleine Zaal<br />
€ 28,-<br />
Ceumar zang/gitaar/percussie<br />
Krasz Collective<br />
Choro, Chopin en Villa-Lobos: de ziel van de<br />
34 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
vervolg<br />
iVAn FisCHER<br />
Braziliaanse muziek<br />
‘De choro is de ziel van de Braziliaanse muziek’,<br />
aldus Heitor Villa-Lobos. Hij heeft gelijk. Wat<br />
de tango is voor Argentinië is de choro voor<br />
Brazilië. De componist maakte de swingende<br />
klaagzang, ontstaan uit de samenvoeging van<br />
de Europese walsen en polka’s en Afrikaanse<br />
ritmen, aan het begin van de twintigste eeuw<br />
wereldberoemd door de choro te vermengen<br />
met de lyriek van Chopin. Onder anderen de<br />
Braziliaanse folkzangeres Ceumar gaat nu in<br />
samenwerking met westerse strijkers verder op<br />
zoek naar de wortels van deze ‘essentie van de<br />
Braziliaanse muziek’. Genre: wereldmuziek<br />
za 22 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur, Kleine Zaal<br />
€ 28,-<br />
Nieuw Ensemble & Camerata Aberta<br />
Hedendaagse Braziliaanse muziek<br />
Arie van Beek dirigent<br />
Camerata Aberta is een soort Nieuw Ensemble<br />
van Brazilië. De musici zetten zich in om de<br />
‘intensiteit en de uitbundigheid van Brazilië<br />
te laten horen’, aldus artistiek leider Sergio<br />
Kafejian. Het ensemble uit São Paulo werkt<br />
niet alleen veel samen met hedendaagse<br />
Braziliaanse componisten, het speelt ook veel<br />
nagenoeg vergeten twintigste-eeuws werk van<br />
landgenoten. Camerata Aberta werkt voor dit<br />
overzicht van de hedendaagse Braziliaanse<br />
muziek samen met het Nieuw Ensemble.<br />
Genre: klassieke muziek<br />
zo 23 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 11.00 uur, Grote Zaal<br />
Rang 1 € 22,50; Rang 2 € 19,-<br />
Het Zondagochtend Concert:<br />
Radio Kamer Filharmonie & Groot<br />
Omroepkoor<br />
Heitor Villa-Lobos: tussen volksmuziek en<br />
modernisme<br />
Celso Antunes dirigent<br />
Villa-Lobos - Oratorium ‘Vidapura’; Noneto<br />
(Impressão rápida de todo o Brasil); Tiende<br />
choro ‘Rasga o coracao’<br />
De Braziliaanse chef-dirigent van het Groot<br />
CELsO AnTunEs<br />
Omroepkoor dirigeert drie werken van de<br />
Braziliaanse componist Heitor Villa-Lobos.<br />
Diens Noneto en Tiende choro behoren tot zijn<br />
meest karakteristieke werken: een perfecte mix<br />
van Braziliaanse volksmuziek en modernisme.<br />
Zijn jeugdwerk, het oratorium Vidapura, klinkt<br />
dit weekend voor het eerst in Nederland.<br />
Genre: klassieke muziek<br />
ma 31 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.15 uur,<br />
Kleine Zaal<br />
€ 28,-<br />
Toninho Ferragutti accordeon<br />
Alessandro Kramer accordeon<br />
De Braziliaanse accordeon centraal<br />
Alexandre Ribeiro klarinet<br />
gian Correa gitaar<br />
Roberta Valente percussie<br />
Henrique Araújo cavaquinho (4-snarige ukelele)<br />
neymar Dias contrabas/viola caipira<br />
(10-snarige gitaar)<br />
Een dansende accordeon en wat percussie.<br />
Er klinkt een baião of een xote en het is feest.<br />
Forró, dé dansmuziek uit het noordoosten van<br />
Brazilië, is sinds de jaren vijftig in het hele land<br />
een hit. Vooral dankzij accordeonist en zanger<br />
Luiz Gonzaga werd deze Braziliaanse stijl van<br />
spelen een begrip. Inmiddels houden virtuoze<br />
Braziliaanse accordeonisten als Toninho<br />
Ferragutti en Alessandro Kramer de traditie<br />
levend door deze Braziliaanse volksmuziek te<br />
vermengen met jazz en meer.<br />
Genre: wereldmuziek<br />
Het Concertgebouw<br />
Concertgebouwplein 10, 1071 LN Amsterdam<br />
020-5730573, www.concertgebouw.nl<br />
Kaartverkoop: 0900-6718345 (€ 1,- per<br />
gesprek), dagelijks van 10.00-17.00 uur.<br />
Openingstijden kassa: ma t/m vr 13.00-19.00<br />
uur, za en zo 10.00-19.00 uur. Vanaf 19.00 uur<br />
uitsluitend voor kaarten voor de avond zelf.<br />
Indien er ’s avonds geen concert plaatsvindt,<br />
sluit de kassa om 17.00 uur.
za 29 en zo 30 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.00 uur,<br />
Wim Sonneveld Zaal<br />
€ 44,- / € 39,- / € 34,- / € 29,-<br />
Balé da Cidade de São Paulo<br />
sensuele, poëtische en opwindende<br />
dansvoorstelling van wereldniveau<br />
Het Balé da Cidade de São Paulo maken<br />
met hun warmte, sensualiteit, poëzie en pure<br />
dansdrift elke voorstelling tot een opwindend<br />
feest voor de ware dansliefhebber. Dit<br />
befaamde dansgezelschap presenteert<br />
tijdens dit bezoek aan Nederland een<br />
top<strong>programma</strong> met klassieke muziek,<br />
Braziliaanse ritmes en techno voor moderne<br />
choreografieën. Genre: dans<br />
DeLaMar<br />
Marnixstraat 402, 1017 PL Amsterdam<br />
0900-3352627 (35 cpm)<br />
www.delamar.nl<br />
Telefonische kaartverkoop: dagelijks<br />
10.00-22.00 uur.<br />
Openingstijden kassa: dagelijks 12.00-<br />
18.00 uur. Van 16.00-20.15 uur uitsluitend<br />
voor kaartverkoop van de betreffende<br />
avondvoorstelling(en).<br />
vr 2 september t/m wo 26 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong><br />
€ 8,- (Studenten/65+ € 5,50; Stadspas/CJP<br />
€ 4,-; Fan, club, fund, ICOM,<br />
Museumjaarkaart/I Amsterdam City Card,<br />
kinderen tot 12 jaar gratis toegang)<br />
Foam 3h: Breno Rotatori<br />
De jeugdherinneringen, familiealbums en<br />
associaties van fotograaf Breno Rotatori<br />
In het kader van het Brasil Festival toont<br />
Foam het werk van de jonge Braziliaanse<br />
fotograaf Breno Rotatori. Rotatori<br />
fotografeert en maakt video’s geïnspireerd<br />
op zijn dagelijkse omgeving. Op intuïtieve<br />
wijze maakt hij poëtische verhalen die<br />
door hun speciale kleur en lichtgebruik<br />
de kijker meenemen naar een dromerige<br />
wereld. Rotatori zoekt in zijn werk naar de<br />
scheidingslijn tussen realiteit en fictie.<br />
Genre: fotografie<br />
Foam<br />
Keizersgracht 609, 1017 DS Amsterdam<br />
020-5516500<br />
www.foam.org<br />
Openingstijden: dagelijks 10.00-18.00 uur,<br />
do en vr 10.00-21.00 uur<br />
BALé DA CiDADE DE sãO PAOLO<br />
za 8 en 15 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong><br />
Driegangendiner (vooraf reserveren via<br />
info@frankendaelfoundation.nl) € 29,-<br />
Jantar de arte (art dinner)<br />
Culinaire kunst met het oog op een betere<br />
toekomst<br />
De Youth Food Movement is een wereldwijd<br />
netwerk van studenten van allerlei<br />
studierichtingen, jonge consumenten<br />
en jonge professionals die met elkaar<br />
veranderingen teweegbrengen op het gebied<br />
van voedselproductie en voedselconsumptie.<br />
Tijdens een ‘eat-in’ op Huize Frankendael<br />
koken chefs uit Brazilië en Nederland samen.<br />
Daarbij werden zij vooraf geïnspireerd door<br />
het werk van een aantal kunstenaars uit beide<br />
landen. Het diner vindt plaats in alle kamers en<br />
salons van het huis en geeft toegang tot 250<br />
mensen. Genre: culinair<br />
za 8 t/m zo 23 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, dagelijks<br />
10.00-17.00 uur, daarna t/m 9 <strong>november</strong> op<br />
zondagen en op afspraak 10.00-17.00 uur<br />
Gratis toegang<br />
Into the Green (tentoonstelling)<br />
Alledaagse voorwerpen komen tot leven bij<br />
Alexandre da Cunha<br />
Kunstenaars uit Brazilië en Nederland zetten<br />
elk op eigen wijze aan tot het nadenken over<br />
een duurzame en bewuste omgang met<br />
onze leefomgeving en de (her)waardering<br />
van het alledaagse. Het gebruik van<br />
gerecycled materiaal en een voorliefde voor<br />
ambachtelijkheid staan hierbij centraal. Een<br />
bijzondere rol is weggelegd voor geuren en<br />
kruiden. De deelnemende kunstenaars zijn o.a.<br />
Alexandre da Cunha, Martina Florians, Renata<br />
de Andrade en het collectief Grondvormen.<br />
Curator: Madelon van Schie. Genre:<br />
architectuur (erfgoed), beeldende kunst,<br />
culinair, multimedia<br />
Huize Frankendael<br />
Middenweg 72, 1097 BS Amsterdam<br />
020-4233930<br />
www.frankendaelfoundation.nl<br />
www.huizefrankendael.nl<br />
Het diner is vooraf te reserveren via<br />
info@frankendaelfoundation.n<br />
WERK VAn BREnO ROTATORi<br />
WERK 1345041010 VAn ALExAnDRE DA CunHA<br />
(foto: Pablo León de la Barra)<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 35
Bus 174 VAn JOsE PADiLHA<br />
wo 16 t/m zo 27 <strong>november</strong> <strong>2011</strong><br />
Pathé Tuschinski, Pathé de Munt, de Brakke<br />
Grond, Openbare Bibliotheek Amsterdam<br />
€ 10,-<br />
Cinema do Brasil<br />
Van engagement tot fictie: de Braziliaanse<br />
documentaire anno nu<br />
In het kader van het Brasil Festival Amsterdam<br />
besteedt IDFA aandacht aan de ontwikkeling<br />
van de Braziliaanse documentaire in het<br />
afgelopen decennium. Kenmerkend voor deze<br />
ontwikkeling is de variëteit in stijlen en thema’s:<br />
van politiek geëngageerd tot documentaires<br />
waarin de grens tussen fictie en documentaire<br />
wordt onderzocht. IDFA vertoont een selectie<br />
van het werk van zowel bekende meesters als<br />
José Padilha, João Moreira Salles en Eduardo<br />
Coutinho als dat van jong en veelbelovend<br />
talent.<br />
De Braziliaanse cultuur speelt ook een rol in<br />
de vaste <strong>programma</strong>onderdelen van IDFA<br />
en op het online documentairekanaal IDFA<br />
TV. Bovendien wordt er tijdens het <strong>festival</strong><br />
een speciaal debat met Braziliaanse makers<br />
georganiseerd. Genre: film, documentaire<br />
33 (Kiko Goifman, 2003)<br />
Regisseur Kiko Goifman besluit op zijn 33ste<br />
op zoek te gaan naar zijn biologische moeder<br />
en wordt daarbij geholpen door twee privédetectives,<br />
zijn adoptiemoeder en zijn vrouw.<br />
A Night in 67 (Renato Terra & Ricardo Calil,<br />
2010)<br />
Een unieke kijk op de historische editie van<br />
het belangrijkste muziek<strong>festival</strong> van Brazilië<br />
uit 1967, met bijzondere optredens van onder<br />
anderen de toen nog onbekende Caetano<br />
Veloso en Gilberto Gil.<br />
Behave (Maria Ramos, 2007)<br />
De film volgt het proces van een<br />
aantal minderjarigen in het Braziliaanse<br />
36 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
BEHAVE VAn MARiA RAMOs<br />
strafrechtssysteem: jongens en meisjes uit<br />
kansarme gezinnen staan terecht voor diefstal,<br />
drugshandel en zelfs moord.<br />
Born to Be Blind (Roberto Berliner, 2003)<br />
Bijzonder vormgegeven portret van drie blinde<br />
zusters uit het Braziliaanse Campina Grande,<br />
die overleven door te zingen.<br />
Bus 174 (José Padilha, 2002)<br />
Meeslepend verslag van een dramatische<br />
buskaping in Rio in 2000 is tegelijkertijd het<br />
verhaal van de gijzelnemer, die als zoveel<br />
kinderen onder extreem gewelddadige<br />
omstandigheden opgroeide.<br />
Citizen Boilesen (Chaim Litewski, 2009)<br />
Via het levensverhaal van zakenman Henning<br />
Boilesen toont deze onthullende documentaire<br />
de nauwe banden van de zakenwereld met het<br />
leger tijdens het militaire regime in Brazilië.<br />
Corumbiara: They Shoot Indians, Don’t<br />
They? (Vincent Carelli, 2009)<br />
In 1985 kwam een bloedbad in de wetteloze<br />
regio Corumbiara aan het licht, waarna het<br />
onderzoek naar een aantal moordpartijen op<br />
Indianen in de streek werd gestart. De film,<br />
die een periode van twintig jaar beslaat,<br />
gaat over de zoektocht naar bewijzen en de<br />
getuigenissen van de overlevenden, die zich<br />
doodsbenauwd voor de blanken in de bossen<br />
schuilhielden.<br />
Drifter (Cao Guimarães, 2007)<br />
Drifter gaat over het verband tussen wandelen<br />
en denken. Het toont een plek van constante<br />
veranderlijkheid, vergankelijke gedachten,<br />
voorbijgaande geluiden en beelden, en het<br />
leven als een reis.<br />
Here We Are, Waiting for You (Marcelo<br />
Masagão, 1999)<br />
‘Documentaire-herinnering’ over de twintigste<br />
eeuw, en de mensen die daarin leefden.<br />
I Am Cuba, the Siberian Mammoth<br />
(Vicente Ferraz, 2004)<br />
Cast- en crewleden bespreken op Cuba de<br />
productie en ontvangst van het herontdekte<br />
meesterwerk Soy Cuba van Michael Kalatozov<br />
uit 1964, een co-productie tussen Rusland en<br />
Cuba.<br />
Intermissions (João Moreira Salles, 2004)<br />
Intermissions werpt een blik achter de schermen<br />
van de verkiezingscampagne van Luíz<br />
Inácio Lula da Silva, die als 35ste president<br />
Brazilië een nieuw politiek tijdperk in leidde.<br />
Santiago (João Moreira Salles, 2006)<br />
Documentaire van João Moreira Salles over<br />
en met materiaal uit de enige film die hij nooit<br />
afmaakte: die over de flamboyante en erudiete<br />
familiebutler Santiago.<br />
Secrets of the Tribe (José Padilha, 2010)<br />
Wat gebeurt er als Westerse anthropologen<br />
afdalen naar de Amazone en van een van de<br />
laatste afgezonderde stammen op aarde, de<br />
Yanomami, de meest gefilmde en bestudeerde<br />
stam van de wereld maken? De film bestudeert<br />
de botsing van deze twee groepen en rakelt de<br />
ooit begraven geheimen op.<br />
Retrospectief Eduardo Coutinho<br />
Verder presenteert IDFA een bijzonder<br />
retrospectief van werk van documentairegrootmeester<br />
Eduardo Coutinho: The Mighty<br />
Spirit (1999), Master, a Copacabana Building<br />
(2002), Metal Workers (2004) en Playing (2007).<br />
IDFA<br />
020-6273329<br />
www.idfa.nl<br />
Het volledige <strong>programma</strong> met vertoningsdata<br />
en tijden is vanaf 3 <strong>november</strong> te vinden op<br />
www.idfa.nl. Hier kunt u ook meer informatie<br />
vinden over kaartverkoop, <strong>festival</strong>locaties en<br />
talkshows.
ma 24 <strong>oktober</strong> t/m wo 30 <strong>november</strong> <strong>2011</strong>,<br />
ma t/m zo 10.00-18.00 uur<br />
Gratis toegang<br />
Rondleidingen voor groepen van max. 30 pers € 50,- (voor<br />
reserveringen: zie contactinformatie)<br />
Tentoonstelling Zotia Emigreert: Brazilië<br />
Jeugdtentoonstelling over het Poolse meisje Zotia, die<br />
naar Brazilië emigreert met haar vader en daar op een<br />
Braziliaanse koffieplantage gaat werken. Het verhaal speelt<br />
in de jaren dertig en is gebaseerd op de geschiedenis van<br />
Lloyd Hotel als landverhuizerhotel. Genre: expositie<br />
do 27 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.00-22.00 uur<br />
Gratis toegang<br />
Lloyd Time Brasil<br />
Maria Teresa Leal presentatie<br />
Maria Vargas, studente aan het Amsterdam Fashion<br />
Institute en medewerkster Housekeeping van Lloyd Hotel<br />
& Culturele Ambassade, stelde een prachtig boekje<br />
samen over een hotelgaste die haar intrigeerde. Dit was<br />
de Braziliaanse Maria Teresa Leal, die in Rio de Janeiro<br />
een coöperatie voor vrouwen heeft opgezet, Coopa Roca.<br />
Genre: lezing<br />
vr 25 <strong>november</strong> <strong>2011</strong>, 20.00 uur<br />
Gratis toegang<br />
Lloyd Time Brasil<br />
Filmvertoning Caixeiras do Divino<br />
Over vrouwelijke priesters die de festiviteiten verzorgen<br />
rond de devotie van de Heilige Geest, een zeer populair<br />
katholiek ritueel in Brazilië. Zij spelen op trommels, een<br />
ritueel dat van generatie op generatie wordt doorgegeven.<br />
Alleen in de noordoostelijke staat Maranhão zijn de<br />
priesters vrouwen. Historica en filmmaakster Marise Gloria<br />
Barbosa maakte over dit fenomeen een documentaire van<br />
100 minuten. Genre: film<br />
Lloyd Hotel & Culturele Ambassade<br />
Oostelijke Handelskade 34<br />
1019 BN Amsterdam<br />
020-5613636<br />
www.lloydhotel.com<br />
Investing in a joint future<br />
gekoppeld aan het culturele <strong>festival</strong> zal er tijdens<br />
het Brasil Festival Amsterdam een economisch<br />
<strong>programma</strong> plaatsvinden, in samenwerking met het<br />
Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en<br />
innovatie, het Ministerie van Buitenlandse Zaken, het<br />
Ministerie van infrastructuur en Milieu, VnO-nCW,<br />
de Ambassade van Brazilië en de sponsors van het<br />
Brasil Festival Amsterdam: Akzonobel, KPMg en<br />
Rabobank. Het economische <strong>programma</strong> heeft tot<br />
doel de economische betrekkingen tussen nederland<br />
en Brazilië te bevorderen.<br />
Brazilië behoort tot één van de snelst groeiende markten<br />
ter wereld en biedt tal van investeringsmogelijkheden. De<br />
handelsbetrekkingen tussen nederland en Brazilië kennen een<br />
lange historie: in 2012 wordt het 400-jarig jubileum gevierd. niet<br />
alleen vanuit historisch perspectief, maar ook vanuit de actualiteit<br />
is er een sterke band met een mooi toekomstperspectief:<br />
nederland is de op één na grootste investeerder in de<br />
Braziliaanse economie en neemt de vierde plaats in op de lijst van<br />
Braziliaanse export. De netherlands-Brasil Business Meet, op<br />
6 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong> in Het Concertgebouw, biedt zowel nederlandse<br />
als Braziliaanse bedrijven de mogelijkheid om de onderlinge<br />
relaties te bestendigen en te versterken.<br />
Tijdens de netherlands-Brasil Business Meet (nBBM) zullen<br />
vooraanstaande sprekers, zoals Minister Maxime Verhagen, Hans<br />
Wijers (CEO Akzonobel), Berry Marttin (Lid RvB Rabobank) en<br />
Rob Wilmink (voorzitter Advisory Board Dutcham), hun visie op<br />
de groei van de Braziliaanse economie en de daarmee gepaard<br />
gaande business opportunities belichten. specifieke sectoren<br />
als logistiek en infrastructuur zullen aan bod komen, maar ook<br />
thema’s als contingency planning en innovatie in de Food & Agri<br />
value chain zullen de revue passeren.<br />
Zie voor meer informatie www.nbbm<strong>2011</strong>.nl<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 37
MADingA<br />
di 11 t/m do 13 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.30 uur<br />
€ 8,- (€ 7,- korting; € 5,- studenten)<br />
Dansmakers Amsterdam:<br />
Brasil Double Bill<br />
Multidisciplinaire zoektocht naar de roots van<br />
capoeira, en metafysisch onderzoek over de<br />
impact van het dansende lichaam<br />
Mandinga van Christiane da Cunha<br />
Christiane da Cunha concept, regie, motion art<br />
Anani Dodji sanouvi regie, choreografie, dans<br />
Totti Angola dans en co-choreografie<br />
Leyna Marika Papach muziekcompositie<br />
igor Dobricic dramaturgisch adviseur<br />
Dansmakers Amsterdam productie<br />
Wat beïnvloedt de vorming van een<br />
bewegingsuiting? Welke ruimte en beelden<br />
schuilen hierachter? Mandinga verkent de<br />
gelaagdheid van tekeningen, animatie, video en<br />
beweging om visueel een wereld te creëren die<br />
intrinsiek verbonden is aan de Afro Braziliaanse<br />
bewegingscultuur.<br />
Genre: dans, beeldende kunst<br />
You must van Fernando Belfiore<br />
Fernando Belfiore choreografie en dans<br />
Tian Rotteveld muziek<br />
ivo Dimchev dramaturgie/advies<br />
Dansmakers Amsterdam productie<br />
In deze tijden waarin tijd en geld is en ruimte<br />
privé is, geeft dans ons geen hoop maar een<br />
lichte verschuiving, een verscherpte blik op het<br />
anders zien. Door anders te zien de macht en<br />
anders te handelen en door anders te handelen<br />
maken we een verschil.<br />
Genre: dans<br />
38 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
MúSICA TEMPRANA<br />
do 20 t/m zo 23 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.30 uur<br />
€ 14,- (€ 12,- korting; € 5,- studenten)<br />
Dansmakers Amsterdam:<br />
Touch it! van gabriella Maiorino<br />
Braziliaans-nederlandse dansontmoeting<br />
nucleo do Dirceu dans/muziek<br />
Valentina Campora, yvonne Wenske en<br />
samir Calixto dans<br />
Touch it! is een uitwisselingsproject tussen<br />
choreograaf Gabriella Maiorino en het<br />
Braziliaans collectief Nucleu do Dirceu. Het<br />
vertrekpunt van Touch it! is het genot of<br />
ongemak dat ‘aanraking’ brengt door middel<br />
van een specifieke culturele achtergrond.<br />
De relaties tussen lichamen, de taboes, de<br />
codes en de gebaren die het aanraken in de<br />
ene cultuur wel acceptabel en in de andere<br />
onacceptabel maken.<br />
Genre: dans<br />
vr 28 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 19.00 uur<br />
€ 7,- (€ 6,- korting)<br />
Morrinho<br />
Favela’s buitenspel? door Latin American<br />
Film Festival i.s.m. Melkweg Cinema<br />
Braziliaanse documentaire Morrinho en<br />
discussie over de huidige rol van het leger<br />
en de politie in de favela’s van Rio de<br />
Janeiro. Gastsprekers zijn Marjon van Royen<br />
(correspondent NOS) en Kees Koonings<br />
(hoogleraar Brazilië-studies CEDLA en<br />
docentonderzoeker).<br />
Genre: documentaire, discussie<br />
Melkweg<br />
Lijnbaansgracht 234a, 1017 PH Amsterdam<br />
020-5318181<br />
www.melkweg.nl<br />
www.ticketservice.nl<br />
Kaartverkoop: www.melkweg.nl.<br />
Kassa: dagelijks vanaf 16.30 uur geopend.<br />
Telefonisch: 020-5318181, 12.00-16.00 uur.<br />
za 15 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 14.00 uur<br />
€ 20,- / € 18,- (CJP/Stadspas/Vrienden Nkc)<br />
Música Clássica Brasileira<br />
Kleurrijke, folkloristisch getinte klassieke<br />
muziek uit Brazilië, Peru en Andalusië<br />
Música Temprana<br />
Adrián Rodríguez van der spoel dirigent<br />
Hollands Vocaal Ensemble<br />
Fokko Oldenhuis dirigent<br />
Werken voor koor, solisten en orkest van o.a.<br />
Lobo de Mesquita, de Orejón y Aparicio, de<br />
Curitiba, Villa-Lobos en Nobre<br />
De achttiende-eeuwse Braziliaanse componist<br />
Emérico Lobo de Mesquita schreef in een<br />
barokke, Italiaanse stijl, evenals José de Orejón<br />
y Aparicio, kapelmeester in Lima. Andere<br />
verrassende ontdekkingen in dit kleurrijke<br />
<strong>programma</strong> zijn de feestelijke, folkloristisch<br />
getinte koorwerken van Antonio Caballero en<br />
Esteban Rodondo. Componisten als Henrique<br />
de Curitiba, Heitor Villa-Lobos en Marlos Nobre<br />
lieten zich in de twintigste eeuw inspireren<br />
door de verschillende culturele wortels van<br />
Brazilië en gingen op zoek naar een nationale<br />
Braziliaanse identiteit. Genre: klassieke muziek<br />
Noorderkerk<br />
Westerstraat 187, 1015 MA Amsterdam<br />
020-6204415<br />
www.noorderkerkconcerten.nl<br />
Kaartverkoop: www.noorderkerkconcerten.nl of<br />
Telefonisch: 020-6204415.<br />
Per e-mail: info@noorderkerkconcerten.nl
MRS. SMIT AND THE BOYS FROM BRASIL<br />
za 1, 8, 15 en 22 <strong>oktober</strong>, 16.00 uur<br />
Centrale Bibliotheek, Annie M.G. Schmidt<br />
Theater<br />
Gratis toegang<br />
Bibliobios<br />
Tijdens het Brasil Festival kun je op de<br />
jeugdetage kijken naar kinderfilms die spelen<br />
in Brazilië en/of iets met Brazilië te maken<br />
hebben. Voor kinderen van 9 t/m 12 jaar.<br />
Genre: jeugd, film<br />
zo 2 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 15.00 uur, Centrale<br />
Bibliotheek, Theater van ’t Woord<br />
€ 5,- (OBA-pas/Stadspas € 3,75)<br />
Mrs. Smit and the boys from Brasil<br />
swingende Braziliaanse muziek onder leiding<br />
van Femke smit<br />
De swingende start van het OBA Brasil Festival<br />
met deze band bestaande uit studenten<br />
van het Conservatorium van Amsterdam<br />
onder leiding van Femke Smit. Mrs. Smit<br />
and the boys from Brasil maakt muziek<br />
waar heupen van gaan zwaaien en billen<br />
van gaan draaien. Vier jaar geleden vonden<br />
deze conservatoriumstudenten elkaar in de<br />
samba en bossanova. Zonder ervaring, maar<br />
met liefde hebben zij zich op deze zwoele<br />
muziekstijl gestort. Nu spelen ze alsof ze<br />
nooit anders hebben gedaan. Geïnspireerd<br />
door artiesten als João Bosco, Djavan maar<br />
natuurlijk ook Antonio Carlos Jobim, hebben<br />
ze hun eigen weg gevonden, met speelse<br />
arrangementen, een akoestische sound en<br />
veel ruimte voor improvisatie. Bij een concert<br />
van Mrs. Smit and the boys from Brasil waan<br />
je je op een zonnig strand met een caipirinha<br />
in de hand en de geluiden van de jungle op<br />
de achtergrond. Zeg nou zelf, dat wil toch<br />
iedereen? Genre: muziek<br />
STREETS OP SÃO PAULO - BAS LOSEKOOT<br />
di 11 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 14.00-16.00 uur,<br />
Centrale Bibliotheek, Theater van ’t Woord<br />
€ 5,- (met OBA-pas of Stadspas, ANBO leden<br />
en vrienden van EYE en Cineville € 3,75)<br />
De Boekverfilming: Orfeo Negro<br />
Filmklassieker Orfeo negro: Orpheus en<br />
Euridice tegen Braziliaanse achtergrond<br />
i.s.m. EYE filminstituut.<br />
Verfilming van het toneelstuk Orfeu da<br />
Conceição van Vinicius de Moraes, dat weer<br />
een adaptatie is van de Griekse legende<br />
van Orpheus en Eurydice. Camus vertaalde<br />
dit naar de moderne tijd door het verhaal<br />
te situeren in een favela in Rio de Janeiro<br />
tijdens het carnaval. Met wereldberoemde<br />
soundtrack: Manhã de Carnaval en Samba<br />
of Orpheus werden bossa nova-klassiekers.<br />
Winnaar Gouden Palm en Oscar Beste<br />
Buitenlandse Film.<br />
Regie: Marcel Camus (FR/BR/IT, 1959)<br />
Portugees gesproken, Nederlands ondertiteld,<br />
107 min, kleur.<br />
Genre: film<br />
wo 19 <strong>oktober</strong> & zo 30 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>,<br />
15.00-15.45 uur, Centrale Bibliotheek, Theater<br />
van ’t Woord<br />
€ 5,- (met OBA-pas of Stadspas € 3,75)<br />
Swing mee met de Swingende Giraffen!<br />
Kinderliedjes met latin swing: salsa, samba,<br />
merengue en bolero<br />
De Swingende Giraffen spelen Nederlandstalige<br />
kinderliedjes met latin swing. De<br />
teksten gaan vooral over dieren en spreken<br />
daardoor tot de verbeelding van kinderen<br />
tot 8 jaar. De ritmes variëren van Cubaanse<br />
salsa, Braziliaanse samba, merengue tot<br />
bolero of zelfs New York blues. De kinderen<br />
worden direct bij een optreden van de Giraffen<br />
betrokken. Ze worden uitgenodigd mee te<br />
doen met gebaren, mee te zingen, te dansen<br />
of soms zelfs mee te spelen op een percussie-<br />
instrument. Zo ontstaat een levendig en<br />
beweeglijk optreden dat 45 minuten duurt.<br />
Genre: muziek, jeugd<br />
za 1 <strong>oktober</strong> t/m wo 30 <strong>november</strong> <strong>2011</strong>,<br />
Centrale Bibliotheek, Fotogalerij<br />
Geopend: dagelijks 10.00-22.00 uur<br />
Gratis toegang<br />
Streets of São Paulo, Brazilië<br />
Foto’s van Bas Losekoot<br />
Fotograaf Bas Losekoot in são Paulo: stad<br />
van contrasten<br />
Op 23 mei 2007 vierde de wereld het begin<br />
van het Urban Millennium. Op deze datum<br />
leefden er wereldwijd meer mensen in de stad<br />
dan op het platteland: 3,3 miljard mensen op<br />
drie procent van het aardoppervlak. In dat<br />
jaar fotografeerde Bas Losekoot de straten<br />
van São Paulo, Brazilië. Een stad van grote<br />
economische verschillen, waar miljonairs<br />
naast daklozen leven. Deze serie richt zich op<br />
hoe iedereen, arm of rijk, op zoek is naar een<br />
betere toekomst.<br />
Genre: fotografie<br />
Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA)<br />
Oosterdokskade 143, 1011 DL Amsterdam<br />
020-5230900<br />
www.oba.nl/agenda<br />
Openingstijden: ma t/m zo 10.00-22.00 uur<br />
Kaartverkoop: www.oba.nl/agenda of via de<br />
receptiebalie op de begane grond. Telefonisch:<br />
020-5230900.<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 39
De grootzakelijke markt in<br />
Brazilië swingt.<br />
Samen met de Rabobank.<br />
Rabobank. Sponsor van ‘The Netherlands - Brasil Business Meet <strong>2011</strong>: Investing in a joint venture’.<br />
De bankiers van de Rabobank staan bekend om hun ideeën. Over fusies en overnames, het optimaliseren van werkkapitaal of hoe je<br />
risico’s het beste kunt managen. Ideeën die leiden tot essentiële adviezen voor klanten die wereldwijd zaken willen doen. Bijvoorbeeld<br />
in een booming economy als Brazilië. Het zijn deze ideeën die er voor hebben gezorgd dat de Rabobank een leidende bank is geworden<br />
binnen de grootzakelijke markt. Frisse ideeën, kleurrijke ideeën die altijd gebaseerd zijn op ultieme kennis van de markten en een<br />
duurzame hechte samenwerking met lokale netwerken. Want een hechte band tussen klant en bankier is onmisbaar als je samen grote<br />
zaken wilt waar maken. Zakendoen op wereldniveau, via uw eigen Rabobank. Dat is het idee.<br />
www.rabobank.nl/wholesale<br />
Een wereldspeler die zichzelf blijft.<br />
Rabobank. Een bank met ideeën.<br />
BBCCOM_Volkskrant Magazine 220x280 Brasil.indd 1 26-08-11 12:34
ARTHUR VEROCAI<br />
zo 16 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, zaal open 19.30 uur,<br />
aanvang 20.15 uur<br />
€ 15,- (plus lidmaatschap)<br />
Arthur Verocai & Kindred Spirits<br />
Ensemble en Legendary Movie<br />
Orchestra<br />
Jazz, Braziliaanse muziek, funk en<br />
elektronica van levende legende Verocai<br />
Arthur Verocai, in 1945 geboren in Rio de<br />
Janeiro, is met slechts één album op zijn<br />
naam in kleine kring een grote legende<br />
geworden (TV on the Radio schijnt groot<br />
fan te zijn). De componist, die een klassieke<br />
opleiding kreeg, experimenteerde met jazz,<br />
funk, elektronica, Braziliaanse muziek en folk,<br />
op een manier die bijna veertig jaar later nog<br />
steeds diepe indruk maakt. Verocai’s titelloze<br />
album verscheen in 1972, maar kreeg pas in<br />
2002 een vervolg, met het zelf uitgebrachte.<br />
In de tussentijd verdiende hij zijn brood als<br />
uiterst succesvol componist van muziek voor<br />
reclames en tv-series. In 2007 verscheen een<br />
nieuw album, waarop Verocai zijn muzikale<br />
genialiteit opnieuw bevestigt.<br />
Genre: muziek<br />
Paradiso<br />
Weteringschans 6-8, 1017 SG Amsterdam<br />
020-6264521<br />
www.paradiso.nl<br />
FRANS POST - PERNAMBUCO RESTAURANT ELEMENTS<br />
di 20 september t/m ma 21 <strong>november</strong><br />
<strong>2011</strong>, Philipsvleugel Prentenkabinet<br />
Geopend: dagelijks 09.00-18.00 uur<br />
€ 12,50 (t/m 18 jaar/Museumjaarkaart/<br />
Vriendenpas gratis toegang)<br />
Johan Maurits en Frans Post: twee<br />
Nederlanders in Brazilië<br />
Brazilië door de ogen van nederlandse<br />
kolonisten in de zeventiende eeuw<br />
Johan Maurits was van 1637 tot 1644<br />
gouverneur van Nederlands-Brazilië. In<br />
zijn gevolg bevonden zich kunstenaars,<br />
wetenschappers en ingenieurs die de<br />
nieuwe wereld voor hem in kaart brachten.<br />
Kunstenaar Frans Post legde de militaire<br />
veroveringen vast, maar schilderde eveneens<br />
de exotische flora en fauna. Zijn tekeningen<br />
vormden de basis voor een wetenschappelijk<br />
boek dat Casper Barlaeus in opdracht van<br />
Johan Maurits maakte en dat nog altijd één<br />
van de belangrijkste boeken over Brazilië is.<br />
De presentatie toont werk van Post en enkele<br />
tijdgenoten, evenals een unieke perkamenten<br />
voorstelling van het Braziliaanse paleis van<br />
Johan Maurits. Genre: expositie<br />
Rijksmuseum<br />
Jan Luykenstraat 1, 1071 CJ Amsterdam<br />
020-6747000<br />
www.rijksmuseum.nl<br />
Kaartverkoop en openingstijden: dagelijks<br />
9.00-18.00 uur<br />
Diverse data in <strong>oktober</strong>, 18.00 uur,<br />
Restaurant Elements<br />
Bel voor data, prijzen en reserveringen:<br />
020-5791666<br />
Braziliaans dineren met muzikale<br />
omlijsting in Restaurant Elements<br />
De studenten van de Hotelschool verzorgen<br />
op verschillende dagen in <strong>oktober</strong> een<br />
Braziliaans diner in Restaurant Elements aan<br />
de Roelof Hartstraat 6-8 in Amsterdam (op<br />
loopafstand van Het Concertgebouw, indien<br />
gewenst als theatermenu). Studenten van<br />
de opleiding Artiest zullen tijdens de diners<br />
muzikale optredens verzorgen. Kijk op www.<br />
heerlijkamsterdam.nl voor alle informatie!<br />
Genre: culinair<br />
Diverse data in <strong>oktober</strong>, vanaf 17.00 uur<br />
Bel voor data, prijzen en reserveringen:<br />
020-5791666<br />
Salsadansen en dineren op de<br />
Hotelschool<br />
Tijdens een anderhalf uur durende workshop<br />
maakt u kennis met deze Zuid-Amerikaanse<br />
dans. De workshop wordt afgesloten met een<br />
viergangendiner in stijl!<br />
Op andere dagen verzorgt de Hotelschool een<br />
heerlijk Braziliaans viergangenmenu. Kijk voor<br />
extra informatie op www.heerlijkamsterdam.nl.<br />
Genre: culinair<br />
ROC van Amsterdam<br />
Da Costastraat 60, 1053 ZP Amsterdam<br />
020-5791600<br />
Restaurant Elements<br />
Roelof Hartstraat 6-8, 1071 VH Amsterdam<br />
www.heerlijkamsterdam.nl<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 41
sEAguLL-PLAy<br />
za 5 en zo 6 <strong>november</strong> <strong>2011</strong>, 20.00 uur,<br />
Rabozaal<br />
vanaf € 28,50 (Stadsschouwburgpas / CJP<br />
€ 30,- / 24,50)<br />
Enrique Diaz<br />
Seagull-Play (nederlandse première)<br />
Op het verkeerde been: Tsjechovs De<br />
Meeuw door Enrique Diaz<br />
i.s.m. Europalia<br />
De Braziliaanse theatermaker Enrique Diaz<br />
maakte een voorstelling gebaseerd op<br />
Tsjechovs toneelklassieker De Meeuw. Maar<br />
niets is wat het lijkt. Diaz laat het verhaal<br />
helemaal ontsporen. Acteurs stappen uit hun<br />
rol, personages krijgen dubbelgangers, er<br />
wordt gegoocheld met vreemde rekwisieten<br />
en er worden scènes uit andere stukken<br />
gespeeld. In een razendsnel tempo spelen de<br />
acteurs met onze verwachtingen.<br />
Genre: theater<br />
Stadsschouwburg Amsterdam<br />
Leidseplein 26, 1017 PT Amsterdam<br />
020-6242311<br />
www.ssba.nl<br />
Kaartverkoop: www.ssba.nl<br />
Telefonisch: 020-6242311, dagelijks 12.00-<br />
18.00 uur.<br />
Openingstijden kassa: 12.00 uur tot aanvang<br />
voorstelling, indien geen voorstelling tot 18.00<br />
uur. Op zon- en feestdagen: vanaf twee uur<br />
voor aanvang voorstelling.<br />
42 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
vr 7, za 8 en zo 9 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.30 uur<br />
€ 17,50 (prijswijzigingen voorbehouden)<br />
Theatergroep Flint: Midden op de Weg<br />
spannend Latijns-Amerikaans muziektheater<br />
met de poëzie van Drummond de Andrade<br />
Felix Strategier spel, zang en accordeon<br />
Wolter Wierbos trombone<br />
Nelson Latif gitaar en cavaquinho<br />
Joeri de Graaf gitaar<br />
Alan ‘Gunga’ Purves percussie<br />
Met Midden op de Weg brengt Theatergroep<br />
Flint een hommage aan de poëzie van de<br />
fenomenale Braziliaanse dichter Carlos<br />
Drummond de Andrade (1902-1987). Andrade<br />
is één van de belangrijkste Zuid-Amerikaanse<br />
dichters van de vorige eeuw. Door de<br />
samenwerking met de Braziliaanse gitarist<br />
en cavaquinhospeler Nelson Latif ontstaat<br />
er spannend muziektheater met een Latijns-<br />
Amerikaanse inslag. Naast Nelson Latif zijn<br />
van de partij Felix Strategier (artistiek leider van<br />
Flint), Joeri de Graaf, Alan ‘Gunga’ Purves en<br />
Wolter Wierbos. De voorstelling is grotendeels<br />
Nederlandstalig met korte Braziliaanse<br />
intermezzi. Genre: theater, jazz<br />
vr 14, za 15 en zo 16 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>,<br />
20.30 uur<br />
€ 17,50 (prijswijzigingen voorbehouden)<br />
Nelson Latif en gasten<br />
Drie keer nelson Latif: choro en jazz, bebop<br />
en Braziliaanse syncope, en flamenco<br />
Trio Baru cavaquinho, akoestische gitaar en<br />
percussie<br />
Daniel Miranda 7- en 10-snarige gitaar<br />
Cláudio Vinícius & Fernando Txaí 10-snarige<br />
gitaar, piano en kalimba<br />
ulisses Rocha akoestische gitaar<br />
Carlinhos Antunes gitaren, kora, cuatro en<br />
zang)<br />
Theatergroep Flint spel en gitaar<br />
De Braziliaanse muzikant Nelson Latif geeft<br />
drie verschillende concerten samen met<br />
bevriende muzikanten. Nelson Latif komt uit de<br />
generatie musici van São Paulo van de jaren<br />
tachtig. Tijdens zijn opleiding lag het accent<br />
op choro en jazz. Vandaaruit heeft Nelson een<br />
unieke eigen stijl op de gitaar ontwikkeld. Zijn<br />
melodische lijnen zijn sterk beïnvloed door<br />
de bebop en de Braziliaanse syncopische<br />
ritmes. Maar ook de virtuoze techniek van de<br />
flamenco vormt een belangrijk deel van de stijl<br />
van Latif. De gastmuzikanten zijn: Trio Baru,<br />
bestaande uit Bosco Oliveira en Nelson Latif en<br />
Rafael dos Santos: Luli e Lucina: Brazilaanse<br />
singer-songwriters; Daniel Miranda: gitarist uit<br />
Brazilië; Cláudio Vinícius & Fernando Txaí met<br />
Música Sagrada; Carlinhos Antunes: veelzijdige<br />
componist en muzikant; Ulisses Rocha:<br />
componist en gitarist uit Brazilië en tot slot<br />
Theatergroep Flint uit Amsterdam.<br />
Genre: wereldmuziek, jazz<br />
vr 21, za 22 en zo 23 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>,<br />
20.30 uur<br />
€ 17,50 (prijswijzigingen voorbehouden)<br />
Martin Fondse en gasten<br />
Martin Fondse presenteert jong Braziliaans<br />
en nederlands talent<br />
In een serie van drie after concerts ontvangen<br />
pianist Martin Fondse en klarinettist Claudio<br />
Puntin en Braziliaanse musici en gaan een<br />
verrassende muzikale ontmoeting met hen<br />
aan. Houd de website in de gaten.<br />
Martin Fondse heeft sinds enkele jaren een<br />
speciale band met Brazilië en speelde onder<br />
anderen met het Orquestra Tom Jobim, Andre<br />
Mehmari, Simone Sou, Clube da Música<br />
Atibaia en Douglas Lora, en componeerde<br />
muziek voor moderne-dansgroep Cisne Negro<br />
uit São Paulo.<br />
Claudio Puntin speelde in het verleden onder<br />
andere met de groep van Hermeto Pascoal.<br />
Genre: wereldmuziek, jazz<br />
Theater de Roode Bioscoop<br />
Haarlemmerplein 7h, 1013 HP Amsterdam<br />
020-6257500<br />
www.roodebioscoop.nl<br />
Kaartverkoop: www.roodebioscoop.nl en aan<br />
de kassa op de avond zelf.<br />
Openingstijden: de kassa en de foyer openen<br />
een uur voor aanvang van de voorstelling.
TRIO BARU<br />
za 1 <strong>oktober</strong> t/m zo 30 <strong>november</strong> <strong>2011</strong>,<br />
dagelijks 9.00-0.45 uur<br />
Proef Brazilië!<br />
Beleef culinair Brazilië in het restaurant en<br />
de bar/lounge van The College Hotel<br />
The College Hotel is een intiem, warm en<br />
luxe boutiquehotel in het chique Amsterdam<br />
Zuid midden in het Amsterdamse Fashion &<br />
Museum District. Het hotel – gewaardeerd<br />
met vier sterren – staat onder leiding van een<br />
ervaren staf, ondersteund door studenten<br />
van het ROC van Amsterdam. De studenten<br />
hebben voor het Brasil Festival een aantal<br />
gerechten en dranken geselecteerd, die zij u<br />
graag laten proeven. Binnen de muren van<br />
een prachtig gerestaureerd negentiendeeeuws<br />
schoolgebouw trakteert The College<br />
Hotel u op een onvergetelijke ervaring: om te<br />
overnachten, te vergaderen, te lunchen, te<br />
dineren of te ontspannen in de bar/lounge.<br />
Restaurant en bar/lounge: driegangen<br />
lunchmenu à € 32,- en Ladies lunch à € 25,-<br />
Restaurant, geopend om 18.00 uur:<br />
tweegangen theatermenu € 40,-; driegangen<br />
dinermenu € 45,-<br />
Bar/lounge: The College Jazz goes Brazilian,<br />
zondag 30 <strong>oktober</strong> en zondag 27 <strong>november</strong><br />
van 17.00 tot 19.00 uur.<br />
Genre: culinair<br />
The College Hotel<br />
Roelof Hartstraat 1, 1071 VE Amsterdam<br />
020-5711511<br />
www.thecollegehotel.nl<br />
MAY I ENTER DOCE BRASIL HOLANDêS<br />
zo 2 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 14.00 uur<br />
€ 7,50 (excl. museumentree) (museumbezoek<br />
€ 9,- (diverse kortingsmogelijkheden))<br />
Lezing ‘Candomblé in Bahia’<br />
in trance door de Orixas: inkijk in de Afro-<br />
Braziliaanse candomblé-religie<br />
Hoofddocumentalist Friedie Hellemons<br />
vertelt over zijn onderzoek in Bahia, Brazilië<br />
naar Candomblé. Candomblé is een Afro-<br />
Braziliaanse religie, ontstaan in de tijd van<br />
de slavernij. Het heeft elementen van het<br />
rooms-katholicisme, maar als basis traditionele<br />
West-Afrikaanse geloofsvoorstellingen.<br />
Friedie Hellemons laat u in woord en beeld<br />
kennismaken met deze religie, waarbij trance<br />
– het bezeten kunnen raken door de orixas, de<br />
Afrikaanse godheden – een grote rol speelt.<br />
Genre: lezing<br />
zo 9 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 14.00 uur<br />
€ 7,50 (excl. museumentree) (museumbezoek<br />
€ 9,- (diverse kortingsmogelijkheden))<br />
Documentaire ‘May I Enter’<br />
Filmische zoektocht naar Afro-Braziliaanse<br />
religie candomblé<br />
Regie: Koštana Banovic, Nederland/Brazilië,<br />
2010, 57 min., Portugees gesproken,<br />
Nederlands ondertiteld<br />
May I Enter is een artdocumentaire over het<br />
Braziliaanse geloof candomblé. Persoonlijke<br />
belevenissen van dit geloof en de zoektocht<br />
van de filmmaker Koštana Banovic binnen<br />
dit geloof staan centraal. Het oorspronkelijk<br />
Afrikaanse geloof laat een ‘andere’ omgang<br />
met de werkelijkheid zien en hanteert andere<br />
grenzen van acceptatie en communicatie dan<br />
die wij in het Westen kennen. Koštana Banovic<br />
is aanwezig voor een nagesprek.<br />
Zie www.mayienter.nl. Genre: film,<br />
documentaire<br />
di 11 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 14.00 uur<br />
€ 7,50 (excl. museumentree)<br />
Documentaire ‘Doce Brasil Holandês’<br />
Maurits van nassau: de beste burgemeester<br />
die Recife ooit heeft gehad?<br />
Regie: Monica Schmiedt, Brazilië, 2010,<br />
52 min, Portugees/Engels gesproken, Engels<br />
ondertiteld.<br />
Deze documentaire onderzoekt de nostalgie<br />
rond de Nederlandse inval en korte kolonisatie<br />
van Noordoost Brazilië. In de zeventiende<br />
eeuw vielen de Nederlanders Brazilië binnen<br />
met de bedoeling het te koloniseren. Het<br />
bleef bij een periode van 24 jaar waarvan<br />
zeven onder de heerschappij van Maurits van<br />
Nassau. Hij stichtte Mauritsstadt, nu Recife.<br />
Sommige hedendaagse inwoners beschouwen<br />
deze Nederlander als de beste burgemeester<br />
die de stad ooit had. Hoe kan dit? Monica<br />
Schmiedt nam die vraag als uitgangspunt<br />
voor haar film ‘Doce Brasil Holandês - Sweet<br />
Dutch Brasil’. Zij volgt de speurtocht van twee<br />
historici, de Braziliaanse Kalina Vanderlei en<br />
de Duitse Sabrina van der Ley, naar deze<br />
‘Nassovian Nostalgia’. Verbonden door<br />
dezelfde achternaam gaan zij op zoek in<br />
de stad – waar eens de naam Wanderley<br />
voorkwam. Genre: film, documentaire<br />
Tropenmuseum<br />
Linnaeusstraat 2, 1092 CK Amsterdam<br />
020 568 82 33<br />
www.tropenmuseum.nl<br />
Reserveringslijn: 020-5688233<br />
Openingstijden: dagelijks 10-17 uur.<br />
(per 1 september <strong>2011</strong> ’s maandags gesloten).<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 43
44 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
3 <strong>oktober</strong><br />
Assad Family<br />
Feestelijke opening<br />
met kleurrijk<br />
familiekwintet<br />
4 <strong>oktober</strong><br />
Banda<br />
Mantiqueira/<br />
JOC<br />
Brazilian Jazz<br />
5 <strong>oktober</strong><br />
Toots<br />
Thielemans<br />
& his Brazilian<br />
Friends<br />
kijk voor meer concerten op<br />
concertgebouw.nl/brasil<br />
Jouw<br />
internationale<br />
carrière<br />
begint<br />
vandaag<br />
• Haarverzorging<br />
• Schoonheids- en Voetverzorging<br />
• Allround Grime<br />
• Mode<br />
• Jan des Bouvrie College<br />
Start 1 okt <strong>2011</strong><br />
Start 1 feb 2012<br />
Hotstone massages<br />
verzorgen in Japan?<br />
Exotische coupes<br />
leren knippen in<br />
combinatie met visagie?<br />
Op internationaal niveau<br />
interieurs restylen?<br />
Acteurs grimeren op<br />
Broadway? Creaties<br />
maken voor de International<br />
Fashion Week?<br />
Als de wereld jouw<br />
werkterrein is, kies dan<br />
voor een (inter)nationale<br />
mboopleiding aan het<br />
ROC van Amsterdam.<br />
Kijk op www.rocva.nl voor alle korte én langere opleidingen!<br />
Extra informatie nodig? Kom op 8 december tussen 15.00 en 17.30 uur<br />
naar onze voorlichtingsmiddag.<br />
Voor meer Brasil Festival<br />
nieuws en playlists op<br />
onze Spotify- en YouTube-kanalen,<br />
ga naar:<br />
www.mixedworldmusic.com<br />
Wekelijkse Nieuwsbrief met complete<br />
agenda ontvangen?<br />
www.mixedworldmusic.com/nieuwsbrief<br />
ad brasilian 02.indd 1 02-08-<strong>2011</strong> 13:20:43<br />
112450_10-BFA_Adv96x254.indd 1 01-09-11 13:31
THE YEAR MY PARENTS WENT ON VACATION BEYOND IPANEMA<br />
di 27 september <strong>2011</strong>, 14.00 uur en 20.30<br />
uur, Kleine Zaal<br />
€ 9,-; kortingsprijs € 8,-<br />
The Year My Parents Went on Vacation<br />
Voetbal en de dictatuur<br />
Regie: Cao Hamburger, Brazilië, 2007,<br />
105 min., Portugees/Jiddisch gesproken,<br />
Nederlands ondertiteld.<br />
Het WK Voetbal van 1970 en de dictatuur in<br />
Brazilië spelen een subtiele rol in dit verhaal<br />
over Mauro, wiens leven radicaal verandert<br />
als zijn ouders – politieke dissidenten – hem<br />
achterlaten bij zijn opa. Genre: film<br />
zo 2 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 14.00 uur, Kleine Zaal<br />
€ 6,- (t/m 13 jaar), € 10,- (14+); vanaf 7 jaar<br />
Teatro Munganga: Orixás en de<br />
schatkist van de oorsprong (première!)<br />
ga mee op reis naar de fantastische wereld<br />
van de Orixás<br />
João is als baby geadopteerd door een<br />
Nederlands echtpaar. Hij is van Braziliaanse<br />
afkomst, maar daar is hij nooit mee bezig<br />
geweest. Tot op een dag zijn ouders hem een<br />
schatkist geven. De inhoud daarvan voert hem<br />
mee op een reis naar de fantastische wereld<br />
van de Orixás in Brazilië. De cultuur van de<br />
Orixás is ooit via de slavenhandel van<br />
Afrika in Brazilië terechtgekomen. In Brazilië<br />
ontstond de candombléreligie en ook de<br />
muziek is sterk beïnvloed door de Afrikaanse<br />
roots. Een voorstelling vol Afro-Braziliaanse<br />
muziek en dans van Teatro Munganga.<br />
Genre: jeugd, theater<br />
do 13 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 20.30 uur, Kleine Zaal<br />
€ 21,- / kortingprijs € 18,- incl. pauzedrankje<br />
Encontros: Velha Guarda da Portela<br />
‘Velha Guarda’ betekent ‘Oude Garde’. De<br />
groep opgericht in 1970 door oude leden<br />
van de Portela Samba School met als doel<br />
om oude traditionele samba’s die vergeten<br />
dreigden te worden te redden. Veel beroemde<br />
Braziliaanse muzikanten hebben methen<br />
gespeeld zoals Paulinho da Viola, Gilberto Gil,<br />
Beth Carvalho en Marisa Monte. Voor iedereen<br />
die de echte wortels van de moderne samba<br />
wil horen.<br />
Genre:wereldmuziek<br />
za 19 <strong>november</strong> <strong>2011</strong>, 20.30 uur, Grote Zaal<br />
€ 28,- / kortingsprijs € 24,-<br />
Egberto Gismonti & Nederlands<br />
Kamerorkest: Sertões Veredas<br />
Muzikale reis door Brazilië met de briljante<br />
gitarist Egberto gismonti<br />
Braziliaanse muziek gespeeld door een<br />
Europees kamerorkest - dat is geen alledaags<br />
geluid. Maar Egberto Gismonti’s suite Sertões<br />
Veredas is dan ook een uitzonderlijk werk. De<br />
Braziliaanse roots van deze pianist, gitarist<br />
en componist zijn onmiskenbaar, maar de<br />
muziek is op een manier gearrangeerd die zijn<br />
klassieke opleiding en fascinatie voor Europese<br />
‘serieuze’ muziek verraden. In dit zevendelige<br />
werk neemt het Nederlands Kamerorkest<br />
de luisteraar mee op een reis door Brazilië.<br />
Allerlei cultuurhistorische aspecten worden<br />
verwerkt in een wonderlijke opeenvolging van<br />
Indiaanse thema’s, Beethovens classicisme,<br />
een verklanking van de Braziliaanse moderne<br />
architectuur, de stijl van de Cinema Novo en<br />
een eerbetoon aan de Braziliaanse componist<br />
Heitor Villa-Lobos. Na de pauze volgt een solorecital<br />
van Gismonti.<br />
Genre: klassieke muziek<br />
Diverse data, 20.30 uur, Kleine Zaal<br />
€ 9,- kortingsprijs € 8,-<br />
Cine Brasil<br />
wo 5 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong><br />
Beyond Ipanema<br />
Documentaire over Braziliaanse muziek<br />
do 6 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong><br />
Fordlândia<br />
Documentaire over verlaten stad in het<br />
Braziliaanse regenwoud.<br />
vr 7 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong><br />
Bikini Revolution<br />
Documentaire over de bikini.<br />
za 8 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong><br />
Simonal - Ninguém Sabe O Duro Que Dei<br />
Documentaire over Braziliaanse zanger Wilson<br />
Simonal<br />
di 25 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong><br />
Central do Brasil<br />
Indringende Braziliaanse roadmovie.<br />
Deze film wordt zowel om 14.00 als 20.30 uur<br />
vertoond.<br />
Genre: film, documentaire<br />
Tropentheater:<br />
Kleine Zaal: Linnaeusstraat 2, Amsterdam<br />
Grote Zaal: Mauritskade 63, Amsterdam<br />
020-5688500; www.tropentheater.nl;<br />
Kaartverkoop: dagkassa ma t/m vr 12.00-<br />
18.00 uur, za 14.00-18.00 uur, vanaf een uur<br />
voor aanvang van de voorstelling.<br />
Telefonisch: 020-5688500.<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 45
R.U.A. 2009 RAMON<br />
vr 30 september t/m zo 2 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>,<br />
12.00-20.00 uur, Zuiveringshal West<br />
Gratis toegang<br />
R.U.A. Streetart Expo<br />
In antwoord op de vraag of streetart en<br />
graffiti ook in een galerie of op een doek<br />
thuishoren, houdt Caramundo een expositie<br />
die aansluit op de expositie in de openlucht<br />
(zie p. 31). Tenminste vijftig werken van<br />
gerenommeerde Braziliaanse en Europese<br />
kunstenaars die veelal op straat werken,<br />
zullen tussen 30 september en 2 <strong>oktober</strong><br />
in de Westergasfabriek te zien zijn. De<br />
werken worden geveild op 29 september in<br />
de Zuiveringshal van de Westergasfabriek.<br />
Tijdens de expositie zal er gelegenheid zijn om<br />
workshops te volgen en om live painting te<br />
doen. Genre: expositie, streetart<br />
do 29 september <strong>2011</strong>, 18.00-23.00 uur,<br />
Zuiveringshal West<br />
Op uitnodiging (geïnteresseerden kunnen zich<br />
aanmelden via info@caramundo.org)<br />
R.U.A. Streetart Expo - Officiële<br />
Opening en Veiling<br />
De Westergasfabriek staat in september en<br />
<strong>oktober</strong> in het teken van Braziliaanse streetart<br />
en urban culture. Brazilië staat erom bekend<br />
met de jaren in de grote steden een levendige<br />
streetartcultuur van hoge kwaliteit te hebben<br />
ontwikkeld. Vele jonge autodidacten hebben<br />
zich vanuit de straten en viaducten opgewerkt<br />
tot hoogwaardige kunstenaars die wereldwijd<br />
exposeren in galeries en musea. Caramundo<br />
heeft een unieke selectie kunstwerken van<br />
Braziliaanse streetartists verzameld. Deze<br />
werken worden samen met een selectie<br />
werken van Europese streetartists in de<br />
Westergasfabriek geëxposeerd.<br />
46 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
De officiële opening vindt plaats op 29<br />
september, waarop de werken ook geveild<br />
worden. De veiling is besloten en speciaal voor<br />
genodigden. Met een deel van de opbrengst<br />
betaalt Caramundo de deelnemende<br />
kunstenaars. De organisatie steunt hiermee<br />
de kunstzinnige ontwikkeling en professionele<br />
carrière van de artiesten. Een deel van<br />
oprbengst van de veiling gaat naar een sociaal<br />
educatief kunstproject in Rio de Janeiro en<br />
een deel wordt ingezet om de derde editie van<br />
R.U.A. in een andere stad elders ter wereld te<br />
organiseren met als doel kunst overal en voor<br />
iedereen gratis toegankelijk te maken.<br />
Genre: streetart<br />
vr 30 september <strong>2011</strong>, vanaf 20.00 uur,<br />
Theater MC / Toko MC<br />
€ 8,-<br />
R.U.A. Streetart Party<br />
Op 30 september gaat de expositie in de<br />
Zuiveringshal West open voor publiek. De<br />
opening zal in de avond gevierd worden met<br />
een spetterend feest in Theater MC / Toko<br />
MC met Braziliaanse fusion, hip hop en funk<br />
voortgebracht door DJ’s en live muziek. VJ’s<br />
zullen Toko MC met experimentele beelden<br />
uit urban Brazilië ombouwen tot een heuse<br />
Braziliaanse concrete jungle. (Volledige line-up<br />
bekend in augustus). Genre: muziek<br />
wo 5 <strong>oktober</strong> t/m zo 9 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>,<br />
Bioscoop het Ketelhuis<br />
€ 8,50 / CJP € 7,50 / 3-rittenkaart € 17,-<br />
Africa in the Picture en Afrikaanse<br />
diaspora in Brazilië<br />
Africa in the Picture (AITP) is een film<strong>festival</strong><br />
dat film vertoont van Afrikaanse filmmakers<br />
en filmmakers met Afrikaanse wortels uit<br />
Noord- en Zuid Amerika, Europa, de Caraïben<br />
en Suriname. Het is een platform voor een<br />
modern Afrika en is hiermee een belangrijke<br />
aanjager van kunst en cultuur vanuit een nog<br />
altijd onderbelicht deel van de wereld. Het<br />
<strong>festival</strong> is dé ontmoetingsplaats voor een<br />
R.U.A. 2009 GAIS<br />
cultureel divers publiek, filmliefhebbers en<br />
professionals, niet alleen uit Nederland, maar<br />
uit de hele wereld.<br />
In het kader van het Brasil Festival zal AITP<br />
tijdens zijn veertiende editie speciale aandacht<br />
besteden aan de Afrikaanse diaspora in<br />
Brazilië. De Braziliaanse bevolking heeft<br />
voor meer dan 85% Afrikaanse roots. I.s.m.<br />
Caramundo (Camera Mundo onafhankelijk<br />
Braziliaans Film Festival) is er een bijzondere<br />
filmselectie gemaakt die de hedendaagse<br />
stedelijke cultuur in Brazilië in beeld brengt.<br />
(Het volledige <strong>programma</strong> is bekend in<br />
augustus). Genre: film
R.u.A. OnEsTO<br />
za 10 september t/m ma 10 <strong>oktober</strong><br />
<strong>2011</strong>, diverse buitenlocaties in Amsterdam<br />
Gratis toegang<br />
R.U.A. - Reflexo on Urban Art,<br />
Amsterdam<br />
Tien Braziliaanse kunstenaars op<br />
uitnodiging van Caramundo<br />
Er is geen cultureel Braziliaans evenement<br />
compleet als er geen aandacht wordt<br />
geschonken aan de straatkunst en graffiti<br />
die Brazilië voortbrengt. R.U.A. is een<br />
levensgrote streetart- en graffiti-expositie<br />
in de openlucht, aangebracht op blinde<br />
muren van grote panden in de stad en gratis<br />
toegankelijk voor iedereen. In september<br />
zullen tien Braziliaanse graffitikunstenaars<br />
op uitnodiging van Caramundo tien panden<br />
verspreid over de stad tot levensgrote<br />
kunstwerken omtoveren. De expositie is van<br />
tijdelijke aard en te bezichtigen aan de hand<br />
van een uitgestippelde route die bezoekers<br />
per fiets, wandelend of met het openbaar<br />
vervoer gemakkelijk kunnen volgen. Een<br />
kaart van de route is vanaf september te<br />
downloaden op www.caramundo.org.<br />
Genre: streetart<br />
Stichting Caramundo<br />
Postbus 92271, 1090 AG Amsterdam<br />
06-24261180<br />
www.reflexonurbanart.org<br />
www.caramundo.org<br />
Westergasfabriek<br />
Polonceaukade 27 (kantooradres)<br />
1014 DA Amsterdam<br />
020-5860710<br />
www.westergasfabriek.nl<br />
(viaduct onder de A9), Amstelveen<br />
za 1 <strong>oktober</strong> t/m do 22 december <strong>2011</strong><br />
Gratis toegang<br />
Cores para a ponte<br />
Júlia dos Santos Baptista:<br />
Braziliaanse ‘soul’ in kleur<br />
Beeldend kunstenares Júlia verwierf in korte<br />
tijd erkenning in Brazilië en Nederland. Werk<br />
van haar sierde vorig jaar 6 miljoen Braziliaanse<br />
postzegels voor de vijftigste verjaardag van<br />
de hoofdstad Brasilia, haar geboorteplaats.<br />
Dit jaar exposeert zij in de Amstelveense<br />
openluchtgalerie K2G - het Keizer Karel viaduct<br />
van de A9. Daar tonen haar Favelas, Medusas<br />
en Cirandas, met hun uitbundige ritme,<br />
beweging, kleuren en poëzie, een pure ziel van<br />
Brazilië met internationale allure.<br />
Genre: beeldende kunst<br />
Openluchtgalerie K2G<br />
Júlia dos Santos Baptista<br />
Barend van Dorenweerdelaan 2<br />
1181 BK Amstelveen<br />
06-41346040<br />
julia@juliadossantosbaptista.com<br />
www.juliadossantosbaptista.com<br />
www.k2g.nl<br />
WERK VAN JúLIA DOS SANTOS BAPTISTA, DETAIL<br />
(Universiteit Leiden)<br />
zo 2 <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>, 13.00-18.00 uur,<br />
Conferentiezaal<br />
Gratis toegang<br />
Europalia-Brasil in Leiden:<br />
Brazilië, constructie en desconstructie<br />
van het heden<br />
Portugees gesproken<br />
met Flora Süssekind (Fundação Casa de Rui<br />
Barbosa, curator literatuur Europalia), Marianne<br />
Wiesebron (Universiteit Leiden), Susana<br />
Scramim (Universidade Federal de Santa<br />
Catarina), Sara Brandellero (Universiteit Leiden),<br />
Ana Chiara (Universidade do Estado do Rio<br />
de Janeiro), Maria Salete Borba (Universidade<br />
Federal de Santa Catarina), Marilene Nagle<br />
(Universiteit Leiden), Raul Antelo (Universidade<br />
Federal de Santa Catarina)<br />
Brazilië, tijdens de Tweede Wereldoorlog<br />
gezien als land van de toekomst, heeft een<br />
bijzondere weg bewandeld door te komen,<br />
in het heden, tot de desconstructie van de<br />
definities van het moderne. Deze grote vitaliteit<br />
van Brazilië zal nader worden belicht aan de<br />
hand van internationale betrekkingen, kunst en<br />
cultuur. Dit zal worden toegelicht tijdens een<br />
colloquium, met begeleidende tentoonstelling.<br />
Genre: lezing, tentoonstelling<br />
Universiteitsbibliotheek<br />
(Universiteit Leiden)<br />
Witte Singel 26-27, 2311 BG Leiden<br />
071-5272063<br />
m.l.wiesebron@hum.leidenuniv.nl<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 47
“ Rauw en vol<br />
levenSluSt” (Elsevier)<br />
De Braziliaanse choreograaf Guilherme Botelho<br />
zorgde met Sideways Rain voor een hit op de<br />
internationale dans<strong>festival</strong>s. Exclusief in de<br />
Stadsschouwburg Amsterdam.<br />
SidewayS Rain<br />
aliaS / GuilheRme Botelho<br />
zo 2 & mA 3 oktoBER,<br />
20.00 uuR<br />
StADSSchouwBuRG AmStERDAm<br />
www.SSBA.nl<br />
48 www.brasil<strong>festival</strong>.nl
De <strong>festival</strong>locaties in Amsterdam<br />
1 7 14 20<br />
ARCAM,<br />
Architectuurcentrum Amsterdam<br />
Prins Hendrikkade 600<br />
1011 VX Amsterdam<br />
www.arcam.nl<br />
2 De Balie<br />
Kleine Gartmanplantsoen 10<br />
1017 RR Amsterdam<br />
www.debalie.nl<br />
3 BIMhuis<br />
Piet Heinkade 3<br />
1019 BR Amsterdam<br />
www.bimhuis.nl<br />
4 Het Concertgebouw<br />
Concertgebouwplein 10<br />
1071 LN Amsterdam<br />
www.concertgebouw.nl<br />
5 DeLaMar<br />
Marnixstraat 402<br />
1017 PL Amsterdam<br />
www.delamar.nl<br />
6 Foam<br />
Keizersgracht 609<br />
1017 DS Amsterdam<br />
www.foam.org<br />
24<br />
4<br />
5<br />
2 16<br />
13<br />
19<br />
17<br />
Huize Frankendael<br />
Middenweg 72<br />
1097 BS Amsterdam<br />
www.huizefrankendael.nl<br />
IDFA<br />
8 Pathé Tuschinski,<br />
Reguliersbreestraat 26, Amsterdam<br />
9 Pathé de Munt, Vijzelstraat 15,<br />
Amsterdam<br />
10 De Brakke Grond, Nes 43,<br />
Amsterdam<br />
11 Openbare Bibliotheeek<br />
Amsterdam, Oosterdokskade 143,<br />
Amsterdam<br />
www.idfa.nl<br />
12 Lloyd Hotel & Culturele<br />
Ambassade<br />
Oostelijke Handelskade 34<br />
1019 BN Amsterdam<br />
www.lloydhotel.com<br />
13 Melkweg<br />
Lijnbaansgracht 234a<br />
1017 PH Amsterdam<br />
www.melkweg.nl<br />
14<br />
18 21<br />
9<br />
6<br />
20<br />
10<br />
8<br />
11 15<br />
Noorderkerk<br />
Westerstraat 187<br />
1015 MA Amsterdam<br />
www.noorderkerkconcerten.nl<br />
15 Openbare Bibliotheek<br />
Amsterdam (OBA)<br />
Oosterdokskade 143<br />
1011 DL Amsterdam<br />
www.oba.nl<br />
16 Paradiso<br />
Weteringschans 6-8<br />
1017 SG Amsterdam<br />
www.paradiso.nl<br />
17 Rijksmuseum<br />
Jan Luykenstraat 1<br />
1071 CJ Amsterdam<br />
www.rijksmuseum.nl<br />
18 ROC van Amsterdam<br />
Restaurant Eleements, Roelof<br />
Hartstraat 6-8, Amsterdam<br />
www.heerlijkamsterdam.nl<br />
19 Stadsschouwburg Amsterdam<br />
Leidseplein 26<br />
1017 PT Amsterdam<br />
www.ssba.nl<br />
1<br />
3<br />
22 23<br />
12<br />
7<br />
Theater De Roode Bioscoop<br />
Haarlemmerplein 7h<br />
1013 HP Amsterdam<br />
www.roodebioscoop.nl<br />
21 The College Hotel<br />
Roelof Hartstraat 1<br />
1071 VE Amsterdam<br />
www.thecollegehotel.nl<br />
22 Tropenmuseum<br />
Linnaeusstraat 2<br />
1092 CK Amsterdam<br />
www.tropenmuseum.nl<br />
23 Tropentheater<br />
Kleine Zaal: Linnaeusstraat 2,<br />
Amsterdam<br />
Grote Zaal: Mauritskade 63,<br />
Amsterdam<br />
www.tropentheater.nl<br />
24 Westergasfabriek<br />
Polonceaukade 27<br />
1014 DA Amsterdam<br />
www.westergasfabriek.nl<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 49
Jouw<br />
internationale<br />
carrière<br />
begint<br />
vandaag<br />
• Hotelschool, Horeca<br />
• Koken en Gastheerschap<br />
• Toerisme en Recreatie<br />
• Brood- en Banketbakken<br />
Start 1 okt <strong>2011</strong><br />
50 www.brasil<strong>festival</strong>.nl<br />
Start 1 feb 2012<br />
Een hotel managen in<br />
Rio? Koken in Dubai?<br />
Een reis begeleiden<br />
in de Alpen of banketbakken<br />
in New York?<br />
Het kan!<br />
Als de wereld jouw<br />
werkterrein is, kies dan<br />
voor een (inter)nationale<br />
mboopleiding aan het<br />
ROC van Amsterdam.<br />
Kijk op: www.rocva.nl of www.horecapunt.com voor alle korte en<br />
lange opleidingen! Extra informatie nodig? Bel: 020 - 579 16 00 of kom<br />
op 8 december tussen 15.00 – 17.30 uur naar onze voorlichtingmiddag.<br />
BALÉ DA CIDADE<br />
DE SÃO PAOLO<br />
BRAZILIAANSE DANSERS VAN WERELDNIVEAU<br />
RESERVEER NU OP DELAMAR.NL<br />
OF BEL 0900 - 33 52 627 (35 CPM)<br />
ZA 29 & ZO 30 OKTOBER<br />
EEN FEEST VOOR DE WARE DANSLIEFHEBBER<br />
Top<strong>programma</strong> met moderne<br />
choreografi eën op klassieke muziek,<br />
Braziliaanse ritmes en techno<br />
Deze voorstelling is onderdeel van het Brasil Festival<br />
JE ZIET MEER IN HET<br />
brasserievanbaerle.nl
Colofon<br />
Coverfoto:<br />
Salvador 2001, capeoiraschool. Man en vrouw<br />
dansen samba (foto: Robert Rizzo, Hollandse<br />
Hoogte)<br />
Organisatie Brasil Festival Amsterdam:<br />
Bestuur Stichting Brasil Festival Amsterdam:<br />
Simon Reinink (voorzitter)<br />
Thérèse van Schie (secretaris)<br />
Jaap van Baasbank (penningmeester)<br />
Productie: Bubo Damen<br />
Marketing & Communicatie: Claire Reeves<br />
PR: Maddy Bergsma<br />
Uitgever <strong>festival</strong>krant:<br />
Stichting Brasil Festival Amsterdam i.o.v.<br />
Het Concertgebouw<br />
Hoofd/eindredactie: Saskia Törnqvist<br />
Redactie: Lonneke Tausch, Anneloes Brand<br />
Redactionele bijdragen:<br />
Ineke Holtwijk<br />
Philip de Wit<br />
Armand Serpent<br />
Stijntje Blankendaal<br />
Fotografie:<br />
André de Toledo Sader<br />
Antônio Cruz/ABr<br />
Andrew Lenz<br />
Arkady Mitnik<br />
Bas Losekoot<br />
Ben Mendes<br />
Flora van Gaalen<br />
Gabriel Boieras<br />
John Maier<br />
Jörg von Bruchhausen<br />
Meriam de Lange<br />
Pablo León de la Barra<br />
Raimondas<br />
Robert Rizzo, Hollandse Hoogte<br />
Sergio Savarese<br />
Silvio Aurichio<br />
Su Tomesen<br />
Visa Image, Hollandse Hoogte<br />
Washington Post<br />
Vormgeving: Leander Lammertink/wernerstudio.nl<br />
Coördinatie: Claire Reeves<br />
Advertenties: Roos van der Donk<br />
Druk: EPC<br />
Wij zijn er helaas niet in geslaagd om de herkomst<br />
van alle illustraties te achterhalen. Wij nodigen<br />
daarom eventuele rechthebbenden uit contact met<br />
ons op te nemen.<br />
Kaartverkoop<br />
De kaartverkoop van de<br />
activiteiten van het Brasil<br />
Festival Amsterdam vindt<br />
plaats bij de betreffende<br />
instelling waar de activiteit<br />
plaatsvindt.<br />
Contactgegevens staan bij<br />
elk <strong>programma</strong> vermeld.<br />
Via www.brasil<strong>festival</strong>.nl kunt<br />
u online kaarten bestellen.<br />
Hier vindt u ook actuele<br />
informatie over alle<br />
<strong>programma</strong>’s op de<br />
verschillende locaties.<br />
Programma onder voorbehoud.<br />
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september <strong>2011</strong> 51
Flamenco / Merengue / Salsa<br />
DE MOOISTE DANSMUZIEK<br />
Binnen 24 uur<br />
geleverd<br />
VKshop.nl® is de officiële webwinkel van<br />
5 CD’s + DVD<br />
29, 95<br />
Zwoele zomeravonden, tijd om de dansschoenen aan te trekken!<br />
Deze set bevat vijf onweerstaanbare cd’s met zinderende eigentijdse merengue, de top<br />
van de eigentijdse fl amenco en aanstekelijke salsa. Bovendien als extra: een instructie-dvd voor beginnende<br />
en gevorderde salsadansers.<br />
Slechts € 1,95<br />
per bestelling