nano nu - Instituut Samenleving en Technologie

toe aan regio’s waar traditionele industrieën gebaseerd op steenkool en staal tot bloei waren
gekomen. Kan nanotechnologie ook dergelijke verschuivingen veroorzaken?
Allicht wel, zegt onder meer de ECT Groep. De katoen- en rubberproductie kunnen bijvoorbeeld de
eerste slachtoffers worden van de nieuwe nanomaterialen 84 . Ook de platinaproductie wordt bedreigd.
Dit zeldzame en dure edelmetaal is voor 70% afkomstig uit Zuid-Afrikaanse mijnen. De vraag naar
platina nam de laatste decennia enorm toe omwille van het gebruik ervan in autokatalysatoren. Maar
nanotechnologie kan ervoor zorgen dat platina wordt vervangen door veel goedkopere grondstoffen.
Sommigen economische waarnemers voorspellen dan ook het in elkaar storten van de Zuid-
Afrikaanse platina-industrie 85 . Het zijn slechts twee voorbeelden van hoe nanotechnologie
onvermoede sociaal-economische verschuivingen kan teweeg brengen.
Koude nano-oorlog
Nanotechnologie kent eveneens een breed scala van toepassingen op defensiegebied. Een
aanpassing van de kleding van de militairen ('slim textiel') kan een betere bescherming bieden tegen
hitte en koude, vesten met nanodeeltjes kunnen beschermen tegen kogelinslagen, nanosensoren op
het lichaam houden hartslag en bloeddruk in de gaten. Maar nanotechnologie in de defensiesector zal
niet alleen voor ‘verdedigende’ of beschermende doeleinden worden ingezet. Bij het superpenetrerend
maken van kogels en bommen zal nanotechnologie een beslissende rol spelen. Evenzeer bij de
ontwikkeling van militaire robots, de productie van microsensoren die gegevens inzamelen achter
vijandelijke linies (‘smart dust’) of de ontplooiing van chemische of biologische wapens 86 . De bewuste
inzet van nanotechnologie voor het militaire bedrijf van de eenentwintigste eeuw roept allerlei
maatschappelijke vragen op. Niet in het minst omdat sommige landen het pad van de
nanotechnologie kiezen om militaire suprematie te verwerven of te behouden, met een nieuwe
wapenwedloop als gevolg.
De nanobots zijn geland!
Als er in het verleden al enige controverse rond nanotechnologie heerste, dan was die vooral gericht
op het fenomeen van de zelfassemblage. In zijn boek ‘Engines of creation: the coming era of
nanotechnology’ introduceert de Amerikaan Eric Drexler de ‘assembler’. Een ultrakleine robot, een
nanobot, die atomen razendsnel verplaatst en met elkaar combineert. De assembler zou om het even
wat kunnen maken: een eiwitmolecule, een bord biefstuk-friet of een nieuwe Eifeltoren.
De denkbeelden over assemblerende nanobots gingen hun eigen leven leiden. Assemblers zouden
ook eindeloos zichzelf kunnen repliceren. Ongecontroleerd en zonder weerstand. De roman ‘Prey’
(2002) van Michael Crichton neemt dit thema over: de auteur beschrijft een ongeval waarbij
zelfreplicerende nanobots ontsnappen en alle materie omzetten naar ‘grijze blubber’ (Grey Goo).
Door de meerderheid van de nanowetenschappers worden deze denkbeelden afgedaan als ‘brokjes
materiaal uit leerboeken aan elkaar geplakt met grote stukken fantasie en sciencefiction’. Niettemin
84 Down on the Farm: The Impact of Nano-scale Technologies on Food and Agriculture, ETC Group, 2004.
85 Shelley, T. Nanotechnology, new promises, new dangers, 2006.
86 Simonis, F. en Schilthuizen, S., Nanotechnology, innovation opportunities for tomorrow’s defence, TNO, 2006.
Nano nu … en morgen Basisbrochure – 31 augustus 2007 Pagina 36 van 40